spinoza düşündüğü gibi yaşamış filozoflardandır. doğal olarak bunun mücadelesini vermiş, zulme maruz kalmışdır. "insanın duyguları denetleme ve kısıtlama güçsüzlüğüne kölelik diyorum; çünkü duygulara tabi olan insan, kendisinin değil, ama kaderinin hükmündedir; öylesine onun hakimiyetindedir ki, kendisi için daha iyi olana bakmasına rağmen, yine de kötü olana akmaya zorlanır." demiş, iyi miktarda düşünülmeyi hak eden bir cümle kurmuştur.
tanrı kavramını sorgulamakla ve optik cam tamir etmekle bir ömür geçirip 45 yaşında ölmüş hollandalı filozof.
--spoiler--
eğer bir yerde bir taş düşüp de bir adamı öldürürse, taşın o kişiyi öldürmek için düştüğünü şu şekilde kanıtlamaya çalışırlar: eğer tanrı'nın rızasıyla bu taş bu amaçla düşmemiş olsaydı, o kadar çok tesadüf nasıl bir araya geelbilirdi(çünkü genellikle pek çok koşul bir arada gerçekleşir)? belki siz, taş düştü çünkü sert bir rüzgar esiyordu, adam da o yana yürüyordu, diye yanıtlarsınız. ama ısrar ederler: neden tam o anda sert bir rüzgar esiyordu? neden tam o anda bir adam o yöne doğru yürüyordu? rüzgar sert esti çünkü bir gün önce hava daha sakinken deniz dalgalanmaya başladı; adam da bir arkadaşı davet ettiği için yürüyordu, derseniz ısrar etmeye devam ederler - çünkü sorulacak soruları hiç bitmez: neden deniz dalgalanmıştı? neden adam tam o sırada davet edilmişti? nedelerin nedenlerini sormayı hiç bırakmazlar ta ki siz tanrı'nın iradesine sığınana, yani cehaletin sığınağına girene kadar...
--spoiler--
not: etika'dan alıntılanmıştır.
insanlar hem kendi içlerinde, hem de dışlarında kendi yararlarına kullanabilecekleri pek çok araç bulurlar, mesela görmek için gözler, çiğnemek için dişler, beslenmek için bitkiler ve hayvanlar, ışık için güneş, balık avlamak için deniz gibi... Bu nedenle bunları kendileri sağlamadıkları, onları buldukları için de, bu araçları hazırlayıp onların hizmetine sunan bir başka varlığa inanmak için yeterli sebepleri vardır. şeyleri araç olarak görmeye başladıktan sonra, şeylerin kendi kendilerini yarattıklarına inanamazlar; insanlar için araç olan bu şeylerin doğanın insani özgürlükle donanmış bir ya da birkaç yöneticisi tarafından hazırlanıp yaratıldığına inanırlar. bu yöneticilerin mizacına dair herhangi bir fikirleri olmadığından , kendi mizaçlarına benzeyeceğine hükmederler. böylece de tanrıların her şeyi insanlar için, insanları da kendilerine bağlamak ve insanlar tarafından hürmet görmek için yarattığına karar verirler. bu şeklde insanların her biri kendi meşrebince tanrı'ya tapınmanın farklı yollarını bulur ki tanrı onları başkalarından fazla sevsin, bütün doğa'yı onların kör arzularına ve doymaz iştahlarına uygun olarak ayarlasın. bu önyargıı böylece batıl itikada dönüşür ve insanların zihinlerine derin kökler salar...
Baruch spinoza , Ethika adlı kitabından bir kısım.
bütün büyük felsefi metinler gibi spinoza'nın ethica'sını okumak da yücelik duygusunu ve kalımsızlık kaygısını beraberinde getirir. çok değerli bir ifadeyi yakalamanın hazzını yaşadığınızı zannederken bir bakarsınız onun daha derininde olan birşeyler aralardan sızıp kavrama yetinizden kaçıvermiş. kısa ve zor yaşamına, zamanımıza ve çok daha ileriki zamanlara ulaşacak uzunlukta bir eser bırakmıştır.
içkinlik felsefecisidir. evrenin nedeninin, bu evrenin dışında veya üstünde olmayıp içinde bulunduğunu ileri sürer. bir panteist olan spinoza, tanrı evrenin geçici nedeni değil, içkin nedenidir derken, tanrı ile tabiat arasında bir özdeşlik olduğunu savunmuştur.
(24 Kasım 1632 (Amsterdam)-21 Şubat 1677 (Lahey) ), Benedictus de Spinoza veya Bento d'Espinoza olarak da bilinmektedir. René Descartes ve Gottfried Leibniz ile birlikte 17. yüzyıl felsefesinin en önde gelen rasyonalistlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Zamanında anlaşılmayan pek çok filozof gibi Spinoza da yanlış anlaşılmanın ve anlaşılmamanın muhatabı olmuş, tuhaf bir çelişkiyle hem en büyük din düşmanlarından biri sayılmış, hem de eserinin temel kaynağının Tanrı sevgisi olduğu söylenmiştir. Bunlarla birlikte Spinoza'nın tam bir bilge yaşamı yaşadığı belirtilebilir. En büyük eseri Ethica isimli kitaptır.
aydınlanma çağının hüzünlü felsefecisidir.hüzünlüdür çünkü felsefesi tutkuyu akla dönüştürmekle ilgilenir.tüm maddesel yaklaşımları aristotales metafiziğini ne kadar reddetse de bazı tanımlarda bundan kaçamadığı gözlenmiştir.
--spoiler--
duygu (affectus)e,
ruhun edilgenliği (pathema animi) olarak adlandırılan duygu;zihnin kendi bedenine ya da o bedenin bir parçasına daha önce olduğundan daha az ya da daha fazla varoluş erki (vis exidendi)verdiği ve atfedildiğinde de zihnin artık bir şey yerine diğerini düşünmeye kararlı olduğu karışık düşüncedir.
--spoiler--
yani ne varoluşçuluktan geçebilir nede zihinsel doğrulamalar arzusundan.
benzer bir arayışı çağdaşı Rembrandt' a da görebiliriz.
(bkz: rembrandt)
anlaşılması çok zor olan ama anlaşılır hale gelebilmesi için onun sistemini çözmek gereken müthiş bir filozoftur. 'geometrik yöntemle temellendirilmiş etik' adlı kitabını duyunca geometri ve etik kavramlarının yanyana olmasından dolayı bu durumu tuhaf karşılayabilirsiniz. ama şöyle bir durum vardır ki geometri sadece sunuş tarzıyla, diliyle ilgilidir. daha geniş kavramda descartes' te felsefesinin temeline matematik bilimini indirgemiştir. matematik yöntemini kullanmasının sebebi, sadece ve sadece şüphe etmediği ve sonuçlarını kesin olarak bilebildiği ve kavradığı felsefi sorunlar üzerine düşünmek istemesidir. zaten spinoza ve descartes hiçbir zaman ayrı ayrı düşünmesi ve ele alınması gereken filozoflar değillerdir. spinozanın felsefesinde gördüğümüz 'töz' kavramının temelleri descartes tarafından atılmıştır. sistem olarak rasyonalizmi temel alan filozofların ayrı oldukları taraflardan biri doğaydı. descartes tanrı'yı ve doğayı ayrı ayrı ele alırken spinoza için arada hiçbir fark yoktur. tanrı veya doğa aynı şeylerdir. ikiside 'bir'dir. töz kavramına gelince; spinoza için insanın varlığı tözden ibarettir. töz ise yalnızca düşünceden ve uzamdan oluşur. ona göre insanların gündelik yaşamda karşılaştığı bütün olgular, düşünce ve uzam yüklemlerinin farklı kipleridir. yani 'kip' tanrı'nın veya doğanın kendinisini bizlere yansıttığı belli bir tarzdır. ve bizler tanrı'nın görünüşlerinden ikisini biliyoruz. yani düşünceyi ve uzamı. ve bu özelliklerde tanrı'nın yüklemleridir...spinoza descartes'ten esinlenmiştir belki, ama kesinlikle onun üzerinden felsefe yapmamıştır. spinoza başlı başına gerek düşünceleri, gerek felsefe sistemi ve gerekse yaşayış tarzıyla gerçek bir filozoftur.
Descartes'ın deduktif matematik yöntemini en güvenilir ve biricik yöntem olarak görmüş; felsefesinin temeline "Tanrı" kavramını oturtmuş filozoftur. Spinoza'ya göre Tanrı, tüm varolanları belli ve değişmez bir düzene göre, kendi özünden türetmiştir; o, yaradan değil, varolanların genel özüdür. Evren Tanrı'nın özünden zorunlu bir sonuç olarak çıkmıştır. Tanrı evreni yaratmamıştır, evrenin kendisidir; o, nesnelerde, bunların genel özü olarak bulunur, nesneler de onun gerçekliğinin birer görünüşü, modusudurlar.
"Eğer elma yere düşüşünün özgürlük olduğunu iddia etseydi, onun yerçekimi yasasını bilmediğini varsayardım" cümlesiyle Spinoza, özgürlük-zorunluluk bağlantısı kurmuş ve istenç özgürlüğünü reddetmiştir.
diğer filozofların yanında halt yediğini düşündüğüm filozof. şayet etika'nın ilk on sayfasını okursanız düşündüklerimime siz de katılırsınız.
(bkz: etika)
(bkz: ethica)
panteizm görüşüne sahip filozoftur. evren ve tanrının bir olduğunu savunur. spinoza'ya göre tanrı evrenin yaratıcısı değildir, evrenin özüdür. bu evrende insana gelince de; insan tanrı gibi özgür değildir. insanı engelleyen bir takım şeyler vardır. bunların başında tutkular gelir. bu tutkular eğer olumluysa kişiye başarıya yani doğru bilgiye, olumsuzsa insanı edilginliğe,köleliğe ve yanlış bilgiye götürür. spinoza'ya göre bilgi bizi tanrıya yakınlaştırır ve yakınlaştıkça kişi özgürleşir. ona göre tanrısal anlamda yani ahlaksal anlamda bilgiler doğrudur. bilgiyle donatılmış kişiler herşeyin özünde tanrının olduğunu bilirler ve erdemli insan olurlar görüşündedir.
merhum ulus baker'in aşağıdaki adreste yer alan yazıları (ki bir kısmı "spinozism" adı altında ayrı bir bölüm oluşturmaktadır) felsefesi ve yapıtını anlamak (dahası "hissetmek") için iyi bir fırsat sunar meraklılarına...
