Varsak Boyu (Varsaklar) Oğuzlar'ın Üçok koluna bağlı bir Türk Boyu. Ulaş, Elvanlı ve Kusun gibi obalara ayrılırlardı. On üçüncü asırda, Anadolu’ya gelerek, Tarsus-Mersin civarındaki dağlık araziye yerleştiler. Osmanlı-Karamanlı mücadelesinde, Karamanoğulları tarafında yer aldılar. Memluklar'la da komşu olduklarından, zaman zaman Karamanlılara karşı da tavır aldılar. Varsakların bir kısmı, Çelebi Sultan Mehmed zamanında, Osmanlı idaresi altına alındı. Osmanlı-Akkoyunlu savaşında, bir kısım Varsaklar, Akkoyunlu tarafını tuttu. Savaş sonunda, Uzun Hasan’la birlikte iran’a gittiler (1473). Anadolu’da kalanları, Fatih Sultan Mehmed'e tabiiyetlerini arz ettiler. ikinci Bayezid’e karşı Cem Sultan'ı destekleyen Varsaklar, Yenişehir Savaşından sonra, bu işten vazgeçtiler. Osmanlı-Memluk mücadelesinde, Memluklar lehine hareket edip, içel sancak beyliğini ele geçirdiler. Ancak, Sadrazam Davud Paşa, bunları denetim altına alarak, çoğunluğunu, Karaman, Kırşehir, Antalya, Aydın ve Maraş tarafına sürgün edip yerleştirdi (1487). Bu durum, Varsakların bir daha devlet aleyhine birleşmelerine imkan vermedi.
adana'da merkez adana, kozan, feke, karaisalı, saimbeyli
osmaniye'de kadirli, düziçi
mersin'de tarsus, silifke, gülnar, anamur
kayseri'de develi, yahyalı
kahramanmaraş'ta merkez maraş, göksun
kırşehir'de merkez kırşehir
giresun'da şebinkarahisar
karaman'da merkez karaman, ermenek
çanakkale'de ezine'de
aydın'da merkez aydın'da
antalya'da merkez antalya, manavgat, korkuteli, kaş, gündoğmuş'ta
yozgat'ta merkez yozgat'ta yoğun olarak bulunurlar.
bunun dışında varsaklara rastlanılan diğer yöreler şu şekilde
ankara'da merkez ankara, şereflikoçhisar
aksaray'da merkez aksaray
bursa'da orhaneli
çanakkale'de gelibolu, ayvacık
edirne'de merkez edirne
gaziantep'te merkez antep
kastamonu'da merkez kastamonu
kırıkkale'de keskin
kütahya'da merkez kütahya, simav
konya'da merkez konya, beyşehir, kulu, ereğli
mardin'de merkez mardin
malatya'da arapgir
manisa'da merkez manisa
nevşehir'de merkez nevşehir
niğde'de merkez niğde, çamardı
ordu'da merkez ordu, ünye
sivas'ta merkez sivas
şanlıurfa'da siverek
tokat'ta zile
tekirdağ'da çorlu, hayrabolu
osmanlı zamanında içerisindeki sünni olmayan nüfus yüzünden büyük bir tehdit olarak görünen insan topluluğudur. varsak kelimesi de barsah kelimesinden türemiş, bu isim de alp er tunganın kardeşlerinden biri olarak biliniyor. her dönemde devlete isyancı bir yapıda olmalarıyla bilinirler. celali isyanlarında da baş rol oynamışlardır.
Kimi tezlere göre oğuzlaşmıştır ve özünde bolgar Türklerinin VELENTÜR boyuna bağlı türk oymağıdır.
Bolgar Türklerinin kafkasyadaki en kalabalık oymağı olduğu tahmin edilir.
Anadolu öncesi kaynaklarda önce barshan, sonra karsak ve Anadolu'dan itibaren varsak ismi ile anılan türk grubu.
Türkiye sınırlarında bir yeri yurt tutan ilk türk grubudur.
Oğuzlar Anadolu'ya henüz geldiklerinde Kars civarında yaşamaktalar idi.
Kars ismi karsak ismina atfen karsak olmuştur.
Oğuz göçü öncesi büyük ölçüde tengrici veya hristiyan olan karsaklar büyük ölçüde islam'ı seçti ve oğuzlaşma yolunda ilk adımı attılar.
Sultan Alparslan'ın Malazgirt zaferi sonrası müslüman karsaklar oğuzlar ile Anadolu içlerine göç etmiş ve Toroslara yerleşmiştir.
Toros dağlarında ilk yerleştikleri bölge Silifke ve Tarsus arasında kalan bolkar dağları'dır.
Halk arasında Bulgar Dağı olarak da bilinir. Bolgar ismi bolgar Türklerine atfen verilmiştir.
Bu yörede ise varsakların yerleştiği yerlerden Kadirli'nin (günümüz ismi) eski adı kars'tır. Yine aynı bölgede varsak nüfusun yoğun olduğu Aladağ'ın eski adı karsantı'dır.
Bu isimleri bölgeye gerçekleşen varsak göçü sonucu karsak ismine atfen almışlardı.
Kozan dağlarını yurt bildikten sonra Avşar Türkmenleri ile yakın ilişki kuran varsaklar Karamanoğlu'na yakın bir çizgide durmuş, Osmanlı-karamanoğlu'nu mücadelesinde desteklemiştir.
Daha sonra Ramazanoğlu beyliği'nin Osmanlı'ya tabi olması ve Osmanlı'nın konargöçerlerin yaşamına müdahale etmeme kararı ile başlarda Osmanlı hakimiyeti sorunsuz gitse de daha sonraları Osmanlı'nın yerleşik hayata geçin telkinleri ile Osmanlı'ya da isyan etmişlerdir.
1700-1865 yılları arasında Kozan dağlarına hakim olarak burada bir Kozanoğlu derebeyliği kurmuşlardır.
Yine bu dönem Karacaoğlan ve Dadaloğlu gibi ozanlarla halk edebiyatı ile halk Türkçesinin kalesi olmuş, konargöçer türk kültürü ile de Anadolu'da Türklüğün yıkılmaz kalelerinden olmuştur.
1865'te ise fırka-i islahiye ordusunun Kozanoğulları'nı dağıtması ile yeniden Osmanlı hakimiyeti sağlanmıştır.
Kurtuluş savaşı döneminde milli mücadele yanlısı bir tutum izlemiş olan Kozan ile varsaklar; milli mücadele hareketinden bağımsız olarak işgallere karşı ilk protesto mitingini Kozan'da düzenlemişlerdir. Daha sonra Mustafa Kemal'in milli mücadele hareketinin ufukta görülmesi ile bu hareketin parçası olmuşlardır. Kurtuluş Savaşı'nda bizzat aktif görev almış ve Kozan müdafaa-i hukuk cemiyeti'ni kurmuşlardır. Bu cemiyetin ilk adı intibah'tır.
Cumhuriyet döneminde de ilk Türkçü partilerin kuruluş yeridir Kozan.
ilk Türkçü/milliyetçi partilerden Türkiye köylü partisi Kozanlı remzi oğuz arık tarafından kuruldu. Daha sonra bu parti MHP'nin atası sayılacak cmkp'nin iki bileşeninden biri oldu.
Milliyetçi çizgiden olan ve Türk tarih kurumunun en önemli başkanlarından biri olmuş Yusuf Halaçoğlu yine Kozanlıdır.
Diğer Türkmen gruplarıyla beraber Varsaklar'ın Çukurova'ya gelişlerinden başlayarak bunların siyasi tarihlerini incelediğimiz zaman yurtlan ve kabile yapılan hakkında önemli bilgiler elde etmekteyiz.
Gerek Memlüklü kaynaklarından, gerek Şikari'nin yazdığı gibi Karamanlı tarih kitaplarından ve Osmanlı tarihçilerinin sözlerinden edindiğimiz bilgilere göre, Varsaklar'ın yurtlarının özellikle kuzeydeki dağlık yöreler olmak üzere Tarsus ve Mersin bölgesi olduğu anlaşılıyor. Ancak çeşitli nedenlerle meydana gelen göçler dolayısıyla yurtlarında değişmeler gözlemlenmiştir.
Bu konuda Alman seyyahlar, Fıraylic ve Ravlig, "Türkmen Aşiretleri" adlı eserlerinde önemli bilgiler vermektedirler. Bu eser Varsaklar için şöyle bir sınır çizer; Farsak aşiretleri, Bağdat demiryolunun güney kısmını teşkil eden sahada bulunurlar.
Takip ettikleri başlama ve bitiş noktası şöyle zikredilebilir:
Muğla sancağındaki Osmanlı dağlarından, Konya vilayetinin Antalya sancağı, Adana vilayeti, Halep'le Sivas arasında dar bir kavuşma silsilesi ile Diyarbakır'a doğru uzanırlar. Bunların bu coğrafi konumları, gayet geniş bir mütala sonucu beyan edilebilir. Halbuki Farsak aşiretlerinin asıl dolaşım sahası, Adana ve Antalya vilayetleridir. Buradaki aşiretlerin önemli bir kısmı Farsak'tır. Halk, buralardaki Türkmen aşiretlerini Farsak adı ile anmaktadır. Ancak halkın o yörelerdeki Türkmen aşiretlerini Farsak diye anması bu bölgelerdeki bütün aşiretlerin Farsak aşiretine mensup olduğunu göstermez. Bu bize sadece Varsak aşiretlerinin bu bölgelerde yoğunluk kazandığını gösterir. Zamanla bunların bir kısmı Mersin ve Tarsus bölgelerinden, Çukurova'nın kuzey bölgelerine doğru çıkarlarken, bir kısmı da önce Karaman-ili olmak üzere, Antalya ve daha sonraları da Konya bölgesindeki Varsaklar'ın buradan özellikle Aydın olmak üzere çeşitli yerlere göç etmişlerdir. Hatta tarihi kayıtlar, Kırşehir ve Kayseri'ye de Varsaklar'ın göçlerinden bahsederler.
Varsaklar'ın coğrafi konumuna bu kadar değindikten sonra, şimdi de kabile yapıları ve nüfusları üzerinde kısaca duralım.
Edindiğimiz bilgilere göre, bu aşiret topluluğu epey bir yekün teşkil etmektedir. Aynı zamanda bunların hepsi aynı isim altında da değildir. Bu aşiretler arasında pek çok kabile taksimatı vardır. Bu durum ise genel olarak kabilelerin zayıf kalmasına neden olmuş ve bilhassa aşiretlerin hareketlerinde düzensizlikler ortaya çıkarmıştır.
"Türkmen Aşiretleri" adlı eserde Varsaklar'ın kabile yapıları ve nüfusları hakkında önemli bilgilere rastlamaktayız. Bu eserde belirtildiğine göre, kışın bir iki saatlik mesafede bulunup bir diğerine komşu olarak çadır kuran iki kabile arasındaki elbiselerde bile tam bir birlik sağlanmış değildi. Fakat bu kadar küçük bölünmelere rağmen aşiretlerde esas teşkil eden bazı özellikler muhafaza edilmiştir. Mesela, bütün Türkmen aşiretlerinin hayat tarzı, duyguları, düşünceleri, bunlarda da mevcuttur. Genel olarak hayatları sakin bir şekilde olup büyük aşiret, küçük parçalara ayrılmış olduğundan hiçbir küçük parça, kendi mevcudiyetini muhafaza eden müesseseleriyle mensup olduğu sosyal hayata iştirak etmek cesaretinde bulunamamıştır.
Aynı eserde, Varsaklar'ın XVIII. yüzyılın sonları ve XIX. yüzyılın başkalarındaki nüfusu genel olarak şu şekilde verilmektedir:
Farsak aşiretleri toplam olarak 80.000 nüfustan ibarettir. Bu nüfus Adana ve Antalya bölgesinde çeşitli oranlarla dağılmıştır. Ancak bazı seyyahlar bu nüfusun 150.000 civarında olduğunu kaydetseler de bu kadar fazla bir nüfusun, genel Türkmen nüfusuna göre doğru olmadığı açıktadır.
Bu 80.000 civarındaki nüfus aşağıdaki yörelerde şu şekilde yayılmıştır:
1. Antalya sancağında (80.000'in) % 30'u
2. Adana'nın kuzeyinde (80.000'in) % 15'i
3. Adana'nın güneyinde (80.000'in) % 11'i
4. Adana'nın doğusunda (80.000'in) % 30'u
5. Konya-izmir vilayetleri sınırlan arasındaki sahada da (80.000'in) % 9'udur.
Aynı zamanda bunların muhitleri arasında da önemli farklılıklar göze çarpar. Çünki bunların dağlarda yaşayanları olduğu gibi, ovalarda, yaylalarda yaşayanları da mevcuttur. Fakat çoğunun sıcak bölgelere alışamadıkları ve daima mu'tedil ve soğuk iklimleri tercih ettikleri görülür.
Varsaklar, genel olarak boy adı ile Kuştemür. Esenlü, Gökçelü, Elvanlu, Kusun ve Ulaş gibi birtakım kabilelere ayrılmışlardır. Bunların hepsine birden Varsak aşiretleri adını vermekteyiz. Bir taraftan F.Sümer, bu tanıma katılırken, diğer taraftan islam Ansiklopedisindeki Ramazanoğulları maddesinde "Kara Isa"ya da Varsak kabileleri arasında saymaktadır. Halbuki bütün Osmanlı tarih kitapları, Varsaklar gibi Kara isa'nın da Ramazanoğulları'nı oluşturan Üç-Ok'lu Türkmenler'den birisi olduğu üzerinde ittifak halindedirler. Kara isa'nın yurdu Adana'nın kuzey batısındaki arazi olmuştur. Kara isa'nın başında bulunduğu aşirete, bu beyin adına izafetle, Kara-isalu denilmiş ve bu isim, sonra yörenin de adı olarak zamanımıza kadar gelmiştir. Şu anda Adana'nın bir ilçesi olan Kara-isalı halkı kendini Varsak olarak kabul etmemektedir. O nedenle Kara isa'yı bir Varsak kabilesi olarak görmüyoruz. Ancak Memlüklü Sultanı Baybars'a Varsak beylerinden Kara isa-oğlu Hamza'nın gidip tabiyetini sunduğu hakkında rivayetler söz konusudur. Buradaki Kara-isa ile Üç-Ok'lu Türkmen beylerinden olan ve Yüreğir oğlu Ramazan'ın diğerlerine olduğu gibi, kendisine de Midilli'yi kışla ve Gülek'te Tekfur Belin'i ve Alnakaş'ı yayla olarak verdiği, Kara isa Bey birbirine karıştırılmamalıdır.
kaşgarlı mahmud'a göre alp er tunga'nın oğlundan, soyundan gelen boy.
barshan ismi ile kayda geçmiştir.
ıssık gölü kenarında yaşadıkları sırada arap bir gezgin olan temim bahr kendilerinden bahsederken savaşçı özelliği en belirgin türk boyu demiş ve 100 barshan (varsak) 1000 karluk'u mağlup eder gibi kişisel bir yorumda bulunmuştur.
barshan kelimesi orta asyada zaman içinde barsak'a kadar evrilmiş (pek çok kaynakta sırası ile barshan, barsgan, barsak isimleriyle kayda geçilmişlerdir) ve b harfinin v'ye geçirgenliği ile en son varsak olmuştur.
ıssık gölünden kozan dağlarına uzanan bir yolculuğun hikayesidirler.
alp er tunga'nın, gazneli devleti'nin kurucusu sebük tegin'in, gazneli mahmud'un, baybars'tan emirlik alan kara isa bey'in, memlüklü berke han'ın ordularını tek başına mağlup etmiş musa bey'in, konargöçerlik uğruna osmanlı'yı 170 seneyi aşkın bir süre kozan dağlarına sokmayan kozanoğlu'nun hala izole ve saf kalmış torunlarıdırlar.
toros dağlarını mesken tutmuş, anadolu'nun yerleşik hayata son geçen oğuz boylarından biri.
yerleşik hayata geçme maceraları 1865'te başlamıştır.
1600-1865 arası kozan yöresine hüküm sürmüşler ve osmanlı'yı kozan yöresine sokmamışlardır. fırka-i islahiye sonucu varsak derebeyliği kozanoğulları yıkılmıştır.
ramazanoğulları'nın da kuzey hattını oluşturan varsaklar, safevi devleti'ni oluşturan birkaç sünni gruptan bir tanesidir.
kozan yöresinde; karacaoğlan ve dadaloğlu (dadaloğlu kozanoğlu şairi bir avşardır) ile türk halk edebiyatının, anadolu'daki saf türkçenin kalesi olmuşlardır.
aydın'dan, giresun şebinkarahisar'a; bursa orhaneli'den, merkez nevşehir'e; tokat zile'den, malatya arapgir'e dek anadolu'ya yayılan varsak türkmenleri'nin en yoğun oldukları yöre akdeniz bölgesi'nin toros dağları hattıdır.
bu hatta ise kozan yöresi varsak türkmenlerinin etki ve kültür merkezi, kalbi konumundadır.
kozan yöresi ve çevresinde varsakların boy bilinci sağlam bir şekilde kendini muhafaza etmeye devam etmektedir.
toros dağlarından uzaklaştıkça hem nüfus yoğunluğu, hem etkileri, hem de boy bilinçleri azalmaktadır.
lakin kırşehir varsakları ve konya'nın cihanbeyli ilçesine bağlı kozanlı kasabasının varsakları bu durumun nispeten aksine bir tablo sergilemektedirler.
varsakların anadolu'daki göçlerine göz gezdirecek olursak ramazanoğlu beyliği kurulmadan önce yöreye gelen varsak türkmenleri ilk olarak tarsus merkezli konargöçer hayat sürmüşlerdir. bu sebeple anadolu'daki ilk belgelerin kiminde kendilerine ''tarsus türkmenleri'' adı verilir.
daha sonra kilikya krallığı'nın yıkılmasıyla kozan yöresini türkleştirmek üzere kozan'a kitlesel bir göç yaşanır. 1300'lerden itibaren varsakların kalbi, merkezi kozan dağları olacaktır.
edit: aşağıdaki iddiaların kimi doğrudur.
ekonomik olarak pek parlak durumda değillerdir. geneli memurdur. durumları iyi de olsa, kötü de olsa milliyetçidirler.
yemek kültürüne gelir isek kebap ve hamur ön plandadır.
orta asya'nın yemek kültürünü de yansıtır aslında yemek kültürleri. bugün moğolistan'daki duha türklerinin çadırlarında pişen yiyeceklerin de temeli iki şeye dayanır; et ve hamur.
ve ayrıca kebabımıza, sabah ciğer şişimize, sac böreğimize, bazlamamıza kurban olun.
edit2: kızılbaş olduklarına dair iddialar gerçek dışıdır.
bizzat varsak kültürü içinde büyüyen, varsak türkmeni ben henüz kızılbaş tek bir varsak görmeyi bırakın, duymuşluğum dahi yok. sünnidirler. lakin dindar olduklarını söyleyemem.
kültürel türkçülük nedir merak edenler varsa varsak köylerini gezmeli ve siyaset tartışmalarına girmelidir.
savundukları şeye herhangi bir isim vermeseler dahi pratikte birebir türkçülüğü savunan insanlar göreceksiniz.
çeşitli tezlere göre avşar veya bulgar türkü oymağı, kimilerince ise oğuz boyları federasyonu olan; anadolu'da ''toplu'' halde yerleşik hayata geçen son türk grubu.
tezini somut delillerle destekleyen grup ise bulgar türklerinden bir oymak olduğunu savunan grup.
onu ise avşar tezini savunan grup desteklese de, buradaki delillerin sebebi olarak avşar ve varsakları aynı çatıda buluşturup kaynaştıran varsak kozanoğulları derebeyliği olması ihtimali de yadsınmamalıdır. aynı zamanda varsakları avşarlardan ayıran, hiçbir avşar yöresinde bulunmayan türkçe yer isimleri de bulunmaktadır.
yine de en çok kabul gören yörede avşarlardan ayrı sayılacak kadar büyüyen, en büyük avşar oymağı oldukları tezidir.
tabi bunun pek çok güncel siyasi sebebi mevcut da diyebiliriz.
lakin avşarların bir kolunun veya bir federasyonun kozan'dan aydın'a, kırşehir'den antalya'ya, maraş'tan ereğli'ye kadar geniş bir coğrafyaya yayılmış olması ve kimliklerini korumuş olmaları da düşündürücüdür.
oklar pek çok açıdan yeniden bulgar türkleri tezine dönmektedir.
