babasının öcünü almak için çıktığı dağardaki macerası darağacında biten ve sonrasına halk kahramanı olan kozanoğlu hüseyin'in hikayesinin anlatıldığı bir yılmaz güney filmi.
dönemin kozan sancağını 170 yıl kontrol etmiş olan, avşar ve varsaklardan teşekkül türkmen derebeyliği.
avşar ve varsakların yerleşik hayata geçişi, bu derebeyliğin yıkıldığı tarih olan 1865'le başlar. bu sebeple ki anadolu'da en son göçebeliği bırakmış boylar avşar ve varsaklardır. bugün kültür olarak diğer boylar gibi asimile olma sürecinde olmamaları ve yerleşik hayata geç geçmeleri bunun sonucunda çevreyle etkileşimlerinin minimum kalmasıyla bir nevi saf olarak kalmış, diğer toplumlarla karışma neredeyse yaşanmamıştır.
N'olaydı da Kozanoğlu n'olaydı
Sen ölmeden bana ecel geleydi
Bir çıkımlık canımı da alaydı
Böyle rüsva olmasaydık cihanda
N'eyledik de hakka büyük söyledik
Ne akılla kahpeleri dinledik
Cahil idik n'ettiğimiz bilmedik
Aciz çıktı bak adımız her yanda
Beyim gelir arkasından bin atlı
Cümlesi de sanki kuştur kanatlı
Ölürsek derdimiz olur bin katlı
Yar yetimi kalır mıydı meydanda
Derviş Paşa gayrı kına yakınsın
Böbür böbür dört bir yana bakınsın
Amma bizden gece gündüz sakınsın
Öç alırız ilk fırsatı bulanda
Dadaloğlu söyler size adını
Şimden yok bilsin hasım kendini
Bağlasalar parçalarım bendimi
Yatacağım bilsem bile zindanda
kozan yöresinde 1700-1865 yılları arasında hüküm sürmüş varsak Türkmenlerine ait bir derebeyliktir.
Osmanlı'nın iskan faaliyetlerine şiddetle karşı gelmiş ve Osmanlı içerisindeki en uzun ömürlü derebeylik olmuştur. Osmanlı'nın ilk önce diğer boylara yaptığı üzere devlet görevleri vermesine karşın, Kozanoğlu tüm görevleri reddetmiş ve bildiğinden şaşmamıştır. vuruşa vuruşa ölmeyi yeğlemiştir. o dönem bölgedeki önemli türk boyları olan varsak ve Avşarların tam desteğini almıştır. zaten derebeylik olarakta varsak ve avşar Türkmenlerinden teşekküldür.
türk halk edebiyatının en önemli isimlerinden Karacaoğlan ve Dadaloğlu bu derebeyliğin ozanlarıdır.
ayrıca ''ferman padişahın, dağlar bizimdir'' sözü bizzat Kozanoğlu taraftarı, ozanı Dadaloğlu'na aittir ve kozan dağlarında söylenmiştir.
bugün Kozanoğlu derebeyliği'nin Osmanlı'ya kafa tutması ve diğer bölgelerden izole kalması sebebiyle Anadolu'daki diğer Müslüman halklarla karışma Anadolu'nun diğer yerlerine kıyasla nerdeyse hiç olmamış, bölgenin cumhuriyet döneminde de göç almamasıyla Anadolu'nun hemen hemen en saf türkmen nüfusuna sahip olan yeri olarak kalmıştır, kozan.
--spoiler--
Kozanoğlu avdan gelir
Avını terkiden alır
Bize Kozanoğlu derler
Yiğit ölür şanı kalır
Çıktım Kozan'ın dağına
Yük bağladım daynağına
Aşiretten haber geldi
Çıkalım Kozan dağına
Tütün gelir kese ile
içemedim tasa ile
Kozanoğlu yaralanmış
Su istiyor kase ile
Karadır yağlık karası
Karıştı Kozan arası
Ben öpmeye kıyamazdım
Her yanı süngü yarası
--spoiler--
aynı zamanda sarayın melez dil edebiyatına karşın halk edebiyatının, saf türkçenin kalesi olmuş beylik.
zamanın kozan sancağında 1661'de yarı, 1700'de tam hakimiyet sağlamışlardır.
varsak ve avşar türkmenlerinden teşekküldür.
osmanlı'nın kozan'a kuzeyden istanbul'dan, bursa'dan gelen ordularını defalarca kez kozan dağlarında mağlup etmişlerdir.
osmanlı'nın çukurova'daki itaatkar ruhsuz türk boylarını ise sayısız kere çukurova'ya gömmüşlerdir.
en son kozan'a toroslardan giremeyen osmanlı güneyden ordu gönderme kararı almıştır. sadece piyadeli, süvarili türkmen ordusunun karşısında sayıca üstün osmanlı askeri. üstelik toplarıyla, tam teçhizatlı.
kozan beyleri olası yenilgiyi görüp anadolunun son göçebe halkını (varsaklar ve avşarlar) iskana tabi tutmamaları şartıyla karşı koymamayı düşünürken daha osmanlı ordusu osmaniye (cebelibereket) taraflarındayken halkın kendisi osmanlı'ya karşı koymaya başladığı haberi gelir. artık dönüş yakışmaz denilip ölümüne direniş emri verilir.
osmanlı hiçbir kazaya kolay girememiştir. haftalar içinde cebel'den kadirli'ye gelen osmanlı'nın kadirli'den kozan'a girişi ayları bulmuştur.
en son günümüzdeki kozan barajının bulunduğu mevkiye kadar çekilen kozanoğlu için son gelmiştir. teçhizat bitmiştir, mermi bitmiştir.
kozan beyinin annesi tek başına bizzat osmanlı paşasından yiğitsen bizlere mermi ver dahi demiş lakin sonuçsuz kalmıştır.
ve kozanoğlu beyliği böylece 1865'te acı bir şekilde yıkılmış oldu.
kozanoğlu beyliği etki alanı günümüz adana'nın orta ve kuzey, osmaniye, kayseri'nin güney kısımlarını kapsamaktaydı.
en güçlü olduğu dönem eyalet merkezi olan adana'ya dahi yürümüş ve koca eyaleti vergiye bağlamıştır.
bir rivayete göre kozanoğlu'nu temsilen bir dönem sarı sancak üzerine yaban tavşanı simgesini koymuşlardır.
belirtmek gerek kozan kelimesi öz türkçede yaban tavşanı anlamına gelmektedir.
