"bundan boyle gavura gavur denmeyecek" seklinde ozetlenebilecek, son donem osmanli tarihinde batililasma ve avrupa'nin baskilari arasinda onemli yer tutan vesika. diger adiyla, (bkz: gulhane hatti humayunu).
azinliklara esit haklar verilmesini ongoren, osmanli'daki millet sistemine ilk buyuk darbe...
asil trajikomik yani da sudur ki, tum avrupali sehbenderlerin, babi alideki devlet erkaninin huzurunda okunurken ferman, bittabii, mutad oldugu uzre, sultanin evsafi sirayla okunur... sultanin evsafi ise avrupa devletlerinin hepsinden gavur diye bahseden, bariz bir sekilde ezici kelimler icermektedir. orada hazir bulunmus bircok avrupali diplomat, bu noktayi vurgulamadan gecmemistir...
3 kasım 1839'da okunmuş, türk tarihinde demokratikleşmenin ilk adımıdır. aslen ii. mahmut döneminde planlanmasınıp, ii. mahmut'un ölümünün ardından oğlu abdülmecit döneminde dışişleri bakanı mustafa reşit paşa tarafından okunmuştur.
içerdiği konuların en önemlileri;
tüm vatandaşların can ve mal güvenliğinin sağlanması,
yargılamada açıklık,
vergide adalet,
erkeklere dört yıl mecburi askerlik,
rüşvetin ortadan kaldırılması olmuştur.
amacı iktidarı saraydan alıp bürokrasiye vermektir.
Tanzimat Fermanı 1839
*Temel amaç Osmanlı devletini parçalanmaktan kurtarmaktır.
*Mısır sorunun çözümünde ingiltere ve Fransa’nın desteğini sağlamak amaçlanmıştır.
*1839 yılından başlamak üzere I. Meşrutiyet’e (1876) kadar olan döneme Tanzimat Dönemi denilir.
Esasları:
1- Müslüman-Hristiyan bütün halkın Can, Mal ve Namus güvenlikleri korunacak.
Uyarı ilk defa Müslüman-Hristiyan eşitliği sağlandı
2- Vergiler herkesin gelirine göre alınacak. (Eşitlik)
3- Herkes mal mülk sahibi olabilecek. (Özel Mülkiyet)
4- Rüşvet ve iltimas yasaklandı
5- Mahkemeler açık olacak, kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak. (Nizamiye Mahkemeleri kuruldu)
6- Askerlik vatan görevi sayılacak gayri Müslimlerde asker olacak
Uyarı Tanzimat fermanı kanun üstünlüğüne dayanır. Bu yönüyle tam bir anayasa olmasa da ilk anayasal hareket olarak bilinir.
Uyarı Padişah kanunlara uyacağına söz vermiştir. Bu durum hukuk devleti olma yolunda önemli bir adımdır.
fermanın yapı çözümlemesi:
tanzimat fermanı dönemin resmi kitabet ve bürokrat üslubuyla yazılmıştır.
a)kelime ve kavramlar: fermandaki kelimelerin %90 ı arapça ve farsçadır.
b)cümle yapısı: cümle yapısı olarak da bürokratik bir özelliğe sahiptir.
cümlelerin uzun olması ve satırlar boyunca devam etmesi okuyucuyu sıkacak bir özelliktir.
ayrıca anlamsal gücün de yitirilmesine sebep olur, ferman sıradan okuyucuların anlayamayacağı bir tarzda yazılmıştır.
c)paragraf yapısı: paragraf sayısı az ve düzensizdir, kimi paragraflar çok uzun kimisi ise kısadır.
metindeki yapı özelliklerinden biri de noktalama işaretlerinin kullanılmamış olması, ağır ve ağdalı bir osmanlı türkçesinin kullanılması, yapısal açıdan anlaşılmayı güçleştirmiştir.
fermanın içerik çözümlemesi:
giriş bir tez ile başlar, osmanlının kuruluş döneminde daha gülü olduğu ve şimdi gücünü yitirdiğidir. metni oluşturanlara göre osmanlı kuruluş döneminde şer'i kanunlarla yönetildiği için güçlenmiştir.
gelişme bölümünde de antitez üzerinde durularak devletin eski haline nasıl dönebileceğine değiniliyor. bunun da getirilen yeni kanun ve düzenlemelerle olacağı savunuluyor. batı tarzı bu düzenlemelerin ülkede yeni bir uyanış sağlayacağı vurgulanıyor.
sonuç olarak ise fermandaki hükümlerin halka uygulanacağı ve , uygulamayanların cezalandırılacağından bahsediliyor.
dine dayalı görüşün başta belirtilme sebebi ise; yapılacak olan düzenlemelerin yine dine uygun olacağını düşündürmektir.
düzenleme yapılacak alanlar:
* askere alım ve hizmet süresi,
* vergi toplama ve tayini,
* can, mal, ırz ve namusun korunması,
* adalet ve hukuk alanı,
* rüşvet ve ada kayırmanın önlenmesi.
müslim ve gayrimüslim tüm halk bu haklardan eşit olarak yararlanacaktır. **
bu antlaşmayı iyi anlayabilmek için 1839 tarihli belgrat antlaşması na bakmak gereklidir efendim. azınlık hakları konusunda ezilmemek için yapılmış siaysi bir hareket temelindedir.
Yarın ( 3 Kasım 2009) Mustafa reşit Paşa tarafından Gülhane Parkı'nda okunmasının üzerinden 170 yıl geçmiş bulunacak olan fermandır. Gülhane Parkı'nda okunması nedeni ile Gülhane hatt-ı Hümayunu olarak da anılmıştır.
2.mahmut'a gavur padişah yakıştırmasının yapılmasına sebep olan ve yine halkın kısa ve öz tesbitiyle "artık gavura gavur denmeyecek" ibaresini kuvvetlendiren ferman.
lozan antlaşması'nda Türk topraklarında yaşayan tüm gayr-i müslimlerin "azınlık"olarak adlandırılmasıyla birlikte tanzimat fermanı'nın hükmü geçersiz hale gelmiştir.
müslüman halk tarafından "gavurlaştık" denmesiyle sonuçlanan,
askerliğin 4 yıl zorunlu olmasıyla sonuçlanan,
batılaşmanın etkisinde kalarak sözde eşit hakların verildiği fermandır.
