sonuç entrim şudur ve buraya bi daha yazmıyacağım.
benim o başlkta yazılanlardan ve kendi düşünce üretimlerimden sonra çıkarttığım şudur ki üretim kaynakları sonuna kadar ve iyi niyetle kullanılırsa para basmakla enflasyon olmuyor. yani para bastığında o fazla parayı yatırıma, üretime yönlendirmelisin.
tabi memur gidip üretim yapmayacak fabrikatör, çiftci, yazılımcı yapacak
ilkokul 1. sınıf öğrencisine anlatır gibi anlatacağım olaydır. bu karşılıksız basılan paralar, ekstra alım gücü yaratır. bu ekstra alım gücü de ekstra talep. bir süre sonra arz talebi karşılayamamaya başlar. sonuçta malın/hizmetin fiyatı artar.
örnekle açıklayacak olursak, bugün 10 kişinin alabileceği arabayı, bu ekstra alım gücü sayesinde 100 kişi alabilecek duruma gelir. bir müddet sonra, herkese yetecek araba üretilemediği için, 100 kişi araba almak ister ama satın alınabilecek 50 araba vardır. dolayısıyla arabanın fiyatı da otomatik olarak talep yoğunluğundan artar. bu da enflasyon demektir.
daha reel bir örnek için bugünkü venezuela'ya bakmak yeterlidir.
kabaca ve çok basit bir şekilde aşağıdaki gibi anlatabilirim.
bir kişi bir iş yaptığında, bu işin karşılığını almalıdır. ancak devlet güvencesi olmayan takas yollu ticaret, taşıma ve stoklama zorluklarından dolayı bu konuda çok zorlayıcı bir yoldur. be nedenle kişiler senet yapmaya başlar. örneğin "et verdiğim kişiden buğday alacağım ancak benim buğdayım var, bozulmasında diye buğdayım bittiğinde alacağım." bunun metni karşılıklı olarak yazılır, imzalanır ve alacaklının elinde tutulur. aynı mantıkta, devlet, kişilerin kendi aralarında kullanımını kolay kılmak için, öncelikle kişilerden ve şirketlerden aldığı mal ve hizmetlerin karşılığını vermek için, saçma sapan kağıtlar ve haksızlıklar olmasın diye, karşılığı merkez bankasında bulunmak üzere, piyasaya borç senetleri sürer.
kısaca "siz aranızdaki alışverişi bu senetler üzerinden yapın, bu senetlerin karşılığı olan altınlar bende" der.
bu durumda, örneklendirmek gerekirse 1 ton altın karşılığı 1 000 000 tl piyasaya sürülür. (rakamların tamamı sallamasyondur) ancak mal ve hizmetlerin azalmasından dolayı, bu hizmetleri sunan kişiler daha yüksek miktarlar ister. örneğin "elimde 10 dana varken etin kilosunu 10 liraya veriyordum ancak 6 danam hastalandı ve elimde 4 dana kaldı. zarar etmemek için diğer 6 dananın maliyetini de bu 4 danaya yansıtmak zorundayım. dolayısıyla etin kilosunu 10 liraya değil, 24 liraya veriyorum diyor. yani takas usulu düşünürsek, 1 kg etin karşılığı 10kg buğday iken, artık 24 kg buğdaya tekabül ediyor." bu nedenle devletin piyasaya sürdüğü para, günlük hayat ve ticaret akışına yetmemeye başlıyor.
buradaki kırılma noktası şu. devlet 1 ton altın karşılığı 1 000 000 lira iken altın miktarını artırabilmiş mi? eğer altın miktarı artarsa, piyasaya süreceği para miktarını, değer kaybetmeden artırabilir. ama devletin elindeki altın miktarı aynı kalmış ya da azalmışsa, paranın değeri de o oranda düşer. yani önceden 1 ton altın 1 000 000 lira ediyorsa, 500 kg altın 500 000 lira etmeli. yani 1000 liranın devletteki karşılığı 1kg altın olmalı iken, 1000 liranın devletteki karşılığı bu durumda 0,5 kg olur. aynı şekilde 1 ton altının karşılığı olarak sürülen 1 000 000 lira eğer 2 000 000 liraya çıkarılmışsa, yine aynı şekilde 1kg altın almak için 1000 lira değil, 2000 lira vermek gerekir.
bu nedenle en basit ve genel geçer kural olan " bir şeyin miktarı ne kadar artarsa, karşılığı o kadar düşer"den dolayı bol miktarda para basamayız.
en basit hali bu şekilde anlatılabilir diye düşünüyorum.
zaten bu anlatım da zayıf görülüyorsa ya bende bir terslik var ya da siz doğada şiir falan yazın, takılmayın böyle şeylere. zaten yakın zamanda da birileri sizin böbreğinizi, dalağınızı falan çok rahat bir şekilde alabilir ve böylelikle bu gibi dertlerden kurtulmuş olursunuz.
ben şunu anladım ki para basılamamasının sebebi, basılan paranın üretime değil, tüketime gitmesi ve piyasadaki domates miktarını artıracak üretimin yapılmaması.
devlet bunu sağlarsa, insanlarda iyi niyetli, her fabrikanın br kale olduğunu bilirse bol para basmak ülkeleri şahlandırır. yani iş gene insan zihniyetine gelip bağlanıyor.
misal şöyle bir şart koyabilir devlet.
her fabrika veya işletme kazancının %25 ini yatırıma yönlendirip bir önceki seneden %25 daha fazla mal ve hizmet üretmek zorundadır diye.
al sana büyüme ve peşinden ihracat.
ne oldu o zaman piyasadaki domates miktarı da arttı, para miktarıda. oranlanınca fiyatlar sabit kaldı.
e halk o %25 fazla domatesi tüketemeyince işletmeler ihracat yaptı. olduk mu sana almanya.
anlamak için beyin gerekir.beyin olsa sorulmaz kanımca bu soru.hadi hiç bişey bilmiyosun diyelim.bu dahiyane fikri bir tek sen mi düşünmüş olabilirsin bi düşün.dünyanın en zekisi sen misin onu bi düşün salih abi.
şimdi bahse konu ailede herkes çalıştığı işle ilgili görevini yaparsa o ailede fiyatlar artmaz. neden?
diyelim ailenin memuru olan o parayı ya tasarruf eder ya da ailenin diğer üyelerinden mal ve hizmet alır o mal ve hizmeti satanlarda bu parayı üretimi arttırmak için harcarsa ya da ailenin dışarıdan aldığı mal ve hizmetleri üretmeye çalışırsa ailede enflasyon artmaz.
yani; enflasyonu yüksek ülkelerin sorunu kazançlarını yetırıma dönüştürmemek ve dışarıdan aldıkları malları kendilerinin üretmeye çalışmamasıdır.
çoğu ülke yanlış olarak ne yapıyor? parasal sıkıştırma ya da faizler düşükken çok miktarda dış borç alarak gecici rahatlıklar sağlıyor.
demek ki ne yapacaksın. devlet para basacak ama bu paranın yatırıma ve üretime gitmesini iyi kontrol edecek yani parayı kısarak parayı kontrol etmek yerine bollaştıracak ama yatırıma gitmesini ve talep var diye gereksiz zam yapılmamasını sağlayacak.
he hani serbest piyasa ekonomisi denilebilir. dünyanın neresinde serbest piyasa kuralları uygulanıyor ki.
git abd de araba yapmaya kalk bakalım. binlerce prosedür ve tescil işleriyle dünyanın parasını alırlar senden. bu nedir, koruma ve kontroldür. e serbest piyasada koruma ve kontrol olur mu. serbest piyasa dendiğinde, benim istediğim arabayı yapma imkanım olması lazım. kötü yaparsam zaten müşteri almaz ve cezamı çekerim. di mi?
Bu sorun fransa amerika arasında ilk kez ortaya çıktı. ll dünya savaşı sonunda fransa'da ki amerikan askerleri bütün ihtiyaçlarını amerikan doları ile gördüler. Fransa'da hatırı sayılır miktarda dolar birikti. O zamana kadar amerika her doların karşılığının altın olarak bulunduğunu taahhüt ediyordu. Fransa başkanı de gaulle amerika'dan ellerinde ki dolarların altın olarak değiştirilmesini istedi. Bunun üzerine dolar üzerinde ki altın garantisi kaldırıldı. Yerine yer altı ve yer üstü varlıkları gibi bir garanti getirildi. De gaulle'ye de altını unut buyrun dolarınız karşılığı amerika'dan ne isterseniz verelim dendi. Şu anda doların garantisi amerika devletinin sağlığıdır. Amerika hasta olursa garanti zayıflar. Dolar için bir benzetme yapılırsa kefeli terazide ki kilolar gibidir. Diğer paraları tartar. Dolar olmadan diğer para birimlerinin değeride olmaz. Kısaca teorik olarak dünyada ki maddi zenginliklerin toplamı kadar dolar basılabilir karşılığı vardır. Dünyada ki maddi zenginliklerin üzerinde basılan dolar karşılıksızdır.
anlatılan güzel şeyler var ama konuyu tam açıklamıyor bence. bir sürü bilindik hikaye yazılmış. hikaye dediysek gereksiz demek istemedim. konudan uzaklaşılmış.
şimdi devleti bir aile gibi düşünelim. ailede tarınmla uğraşanda var, sanayiyle uğraşanda işsizi de var memuru da.
aile, bazı ihtiyaçlarını kendi üretiyor bazılarını başka ailelerden alıyor. evin babası geliride gideride ayarlıyor. harçlıkları falan o veriyor ve bu babanın elinde yasal olarak para basma imkanı var diyelim devlet baba yani. ayrıca aile fertleri birnirlerinden aldıkları mal ve hizmetler için diğerine para ödüyor.
bak ne çıkacak bilmiyorum. sonucu bende merak ediyorum. nereye varabilecem yani.
devlet baba bigün para basıp harclıkları çoğalttı.
o zaman ne olacak. aile fertlerinden bazıları hemen ürettiklerine zammı yapacak.
olay bu. bu minvalde açıklanırsa yani ile fertleri üzerinden daha gerçekci bi sonuç çıkar.
Piyasada para bollaşınca işçi daha fazla para ister esnaf daha fazla para ister ve enflasyon artar. Arz talebi geçerse malın değeri düşer talep artarsa malın değeri yükselir bunu parayada uygulayabiliriz.
Altına ve dövize dayalı ekonomik değerlendirme sistemi bitti artık ülkeler yeraltı ve yer üstü değerleriyle ölçülüyorlar. Yani antalya, bodrum, marmaris, çeşme senin en değerli malların arasında senin buralara hangi mantıkla nükleer santral kurma projen var. izahatı çok güç. Termik santral bile yapılmamalı
un örneğinde, o unu üreten fabrika, yatırımcı bi zihniyette olsa malının miktarını artrır yani yatırım yapar. un miktarıda artar. di mi?
demek ki verilen örneklerdeki genel kanıya baktığımızda suç, yatırım yapmyan un fabrikasında oluyor.
yok demeyin verilen örneklerden o çıkıyor.
o zaman da iş dönüp dolaşıp zihniyete dayanmıyor mu?
Sistem az çok şöyle ilerlemektedir:
içeride dönen paranın veyahut yazarın deyimi ile emekliye verilen paranın karşılığı 10 kg un olsun.
ilk etapta emekliye yapılan zam ile (mb para basması sonucu) bu maaşın karşılığı 15 kg un olsun. ilk zamanlarda hemen etkisi gözlemlenmeyecektir zaten o kadar hassas bir piyasa söz konusu olduğunda muhtemelen adım dahi atamazdık. Kalkınma planları falan yalan olurdu. Her neyse konuya dönecek olursak, emekli vatandaş bu maaş karşılığında 15 kg un almaya başldığında mala olan talep arttıkça malın fiyatı da yükselmeye başlayacaktır ve emeklimizin aldığı zam ile beraber maaşı gittikçe (bir anda değil) 13-11 ve en sonunda 10 kg un almaya eş değer olacaktır. Yani daha çok para ile daha önceden aldığı unun miktarında bir değişiklik olmadan yoluna devam edecektir. Bu da zaten paranın kıymetini düşürecektir. (Markalaşma konu dışıdır.)
Edit: böyle düzgün başlıklar oldukça zevkleniyorum hele hele.
100 lik emekli zam örneğini geliştireyim.
o parayı harcayan emekli olduğu gibi, bankaya yatıran da olacak.
o para da belli bi oranda da olsa üretime kredi olarak gidecek.
ne oldu ekonomi büyüdü.
parasını harcayan emekli de direk fabrikayı parasıyla finanse etti.
o da ekonimyi büyttü. adam parası olunca yatırım yapacak.
enflasyon olmadı yani.
çünkü üretime gitti, diğer emeklininki de bankada.
mal da arttı para da.
şimdi buradaki olmazları incelersek sanırım bol paranın neden enflasyona yol açtığının geçek sebebini bulucaz.
o bankadaki para kredi olarak verildiğinde üretime gitmez tüketime giderse. malların fiyatı artar. çünkü çoğu kişinin söylediği gibi mal azsa satıcı fiyatı yükseltiyor. balık örneği verilebilir. palamut bu sene çok fiyatları düşük.
parasını harcayan emekliye malını satan fabrika da o parayla işini büyütmeyi düşünmeyip ya toprak alıyor ya bina. bu yazdıklarımızdan hareketle;
1-adam gibi satıcılarımız olacak: eğitim, devlet ve halkınıda az çok düşünecek.
2-adam gibi fabrikatörümüz olacak: o da elbette kendini düşünecek ama devleti içinde yatırım yapacak.
yani burada asıl sorun zihniyet galiba.
ek: almanya teorsini okuduktan sonra bu sebeplere ihracatı da eklemek gerekir. gerçi üretim ve yatırım yapması gerekn fabrikatör şartında bu var ama gizli. açık yazmış olalım.
Sanırım entry tam okunmamış. Altında reel döviz girişi diye bir bölüm var. Burası kürsü değil derste vermiyoruz. Basit arz talep mekanizmasını örnekledim. Almanya çok yanlış bir örnek. Çünkü almanya tüm ekonomik programını ihracat üzerine kurmuş bir ülke. Reel döviz girişi zaten cari fazlasından belli. Bu şu demektir fazladan para bastın senin emisyonun 30.000 tl oldu domates üretiminse düştü 500 kilo oldu. Domates fiatı teorik olarak 60 tl olması lazım. Ama entry de anlattığım gibi reel doviz girişin varsa olay değişir. Senin 10.000 tl doviz fazlan varsa 10.000 tl ye 2.500 kilo domates ithal edersin hop domates 60 tl den 10 tl ye düşer. Bunun adı da refahtır. Tıpkı almanya'da olduğu gibi.
Edit : işte böyle önemli bir mevzuu olduğu için ekonomi damatlara emanet edilmez. Çok arzu ettilerse damat bey için bir kültür bakanlığımız vardı. Orda takılabilirlerdi. Kafalarına göre.
mb nin bastığı parayı piyasaya sürme mekanizması bildiğim kadarıyla bi kaç yoldan oluyor.
merak eden varda ondan yaziyorum.
malum, bankalar ellerindeki sermayeden daha fazla kredi verirler. mb ise onlardan bu sermayenin bi kısmını kendisine yatırmalarını ister. iste o oranı değiştirince piyasada para bollaşır.
ayrıca devler ödediği maaşlara zam yapar ya da piyasadan döviz alır falan.
böyle şeyler var işte.
merkez bankaları önceden altın karşılığı para basarlardı. gerçek değer ölçütü altındı. para miktarı kadar altın rezervi bulundururlardı. bankacılık sisteminin zamanla değişmesiyle bunun yerini diğer bir uyduruk değer olan döviz aldı ve daha da ileride tamamen uyduruk karşılıksız kaydi para aldı. artık bankacılık sistemi tamamen havadan borç alma ve borç verme üzerine dönüyor. tutulan rezerv dönen para karşısında sürekli eriyor savaş vb durumlarda bir anda yok olabilir. hatta savaşa bile gerek kalmayabilir şahsi fikrim sistem tıkanmak üzere.
altın üretimi sınırlı bi mal olsa da biraz açıklıyor ama altın satıcıları bunu nasıl anlıyor arkadaş. aneey piyasada para bollaştı zam yapak mı diyolar.
ha şunu diyor olabilirler, satışlar arttı zam yapalım. bu tamam. o zaman enflasyonun sebebi piyasadaki para çokluğu değil cin fikirli üretici oluyor.
aynı zihniyet, felaket esnasında bi mala diyelim ki çadır bezine sadece talep arttığı içinde zam yapar.
demek ki olay zihniyette.
öyledir demiyorum. yazılanlardan çıkan sonuç o.
herkesin bol parayla altın satınalması teorisi bi nebze. lakin altın fiyatı arttı diyelim. domates neden artsın. herkeş 1 kilo yerken 5 kilo mu yiyecek.
nispi bi açıklama. bazı ürülerde uymuyor.
ayrıca neden yurtdışından tl ile dolar alınmasın ki türk parası konvertıbıl.
bakın bunları çözüm olarak sunmuyorum. yanlış anlamayın. asıl çözüm elbette üretmek, araba üretmek, uçak üretmek ama oraya gelmeden şu mekanizmayı bi çözelim. çok para etin, domatizin fiyatını nasıl yükseltiyor.
