öncelik etkisi, gavurcası; primacy effect.
basit olarak insanları yönetme yönlendirmede, pazarlama markething reklamcılıkta, siyaset sanat sinema propaganda aracı olarak kullanmada vs vs vs günlük hayat içinde sıkça rastlanılan durum.
aslında primacy effect basit bir olgu (insanları kullanma-yönlendirme de araç) olarak görülmemeli ki; toplum mühendisliği, devlet yapılanmasında, hiyeyarşik düzen-kamu düzeni açısından birey toplum devlet arasında ilişkiyi biçimlendirmede akademik bir çalışma ürünü olup insanlar üzerinde en güzel primacy effect örneğini-etkilerini nazi propagandalarında (joseph goebbels gibi dahiyi anmadan olmaz) görürüz.
almanya da hitler-nazi döneminde ki primacy effect etkisinin mükemmel olması derken; alman toplumu mürekkep yalamış eğitim sorumluluk sosyal hayat olarak avrupanın en önde gelen toplumudur ki; alman toplumu düşünce sanat siyaset kültür ekonomi olarak ingiltere fransa italya'dan ileri olup bu ülkelerle tek tek kıyaslanamaz bile. belki de tüm avrupa ülkeleri toplamıyla kıyaslama yapılabilir.
böyle bir toplumda toplumu yönlendirmek yönetmek biçimlendirmek için propaganda ve politika (primacy effect açısından) mükemmel olmalıdır. yoksa primacy effect yerine yaşanacak recency effect (sonralık etkisi) kaçınılmaz ve bu durumda iktidar rejim de çöküş-kaybetmek kaçınılmaz.
özellikle siyaset politika da uygulanan propagandalarda söylemler (örn: toplumun eğitim kültür seviyesine göre "ay'a ilk üssü biz kurduk, dünya açlıktan ölüyor" vb söylemler) toplumda-birey de ilk etkisi "adamlar çalışıyor" olur. söylemler popülist tedbir yatırımlarla desteklenmeli ki bu yatırımlar prezantabl ekonomik planlı programlı olmasına gerek yok. mühim olan yaratılan öncelik etkisinin-primacy effect kalıcı olması sağlanmalı.
ikinci adım toplum içinde öteleştirme ve bölgesel bir çatışma ortamı yaratılmalı.
örn: ilk adımda yaratılan öncelik etkisi sayesinde oluşan "adamlar çalışıyor" algısı ortaya çıkacak bir yolsuzlukta "çalışıyor ama-çalıyor ama çalışıyor" olarak toplum tarafından tolere edilir.
ikinci adımda yaşanılan öteleştirme bölgesel çatışma (kontrollü kaos olursa kaymaklı kadayıf) çöküşe bulunulacak kılıftır. aslında çok iyi gidiyoruz da bizi kıskandılar dış güçler söylemi...
unutmadan; günümüzde buna örnek olarak arjantin'i venezuela'yı gösterebiliriz.
rüyalar kabusa döndü, çöken bir sistem ve suçlu dıj minnak.
ülkemizden örnek vermek gerekirse; ıspartaya üniversiteyi biz yaptık, izmire havaalanını biz yaptık söylemlerini düşünüp sonradan hata payı %95'i bulan devlet projelerini, danıştay raporlarında olan fahiş şişirilmiş fiyatlar ödemeler ile düşen satınalma gücü ucuz ekmek kuyruğunda tarım ülkesinde ucuz patetes soğan domates derdinde olan insanların söylemlerini vs vs bu açıdan düşünün.
edibüdü: primacy effect - öncelik etkisi; ilk sunulan bilgi, sonradan sunulan bilgiye kıyasla hafıza biçimlenmesini şiddetli şekilde etkiler ve biçimlendirir. ilk alınan bilgi yanlış ise sonradan alınan bilginin doğru olmasında bile bilginin doğruluğu tartışmaya açılır.
insan yanlış bilgi üzerine bina etmiş olduğu hafızasını hatasını savunma mekanizması sayesinde hatasını fark etmiş olsa bile savunmak zorunda kalır.
düşünsenize...
içinden sayısız bilim insanı düşünür çıkarmış olan eğitim kültür olarak avrupanın önde gelen alman toplumu nazi-hitler politika propagandalarına nasıl kandı ve son askerine kadar (berlin'i savunan çocuk alman askerleri) hitler intihar edene kadar savaştı?
sonra da soykırımlar savaş suçları için biz bilmiyorduk-emire uyduk diye (bakınız: Nürnberg Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi veya Nürnberg mahkemeleri, Ekim 1945'te, ABD, Birleşik Krallık, Fransa ve Sovyetler Birliği'nin açtığı dava) kendilerini savunmaları.
arjantin ekonomik çöküş (aslında çöküşler, kaç defa battılar) için ingiltere'yi (falkland savaşıyla başlayan süreç, arjantinin gücünün bilerek kırılması) suçlaması, venezuela'nın amerika'yı suçlaması.
