duygusal ve tepkisel, ama ne var ki boş bir temennidir. asmakla kesmekle tarihte abad olunsa, muhtemelen vandal krallığı 'nın falan dünyanın en güçlü, en kalıcı devleti olması icap ederdi. ama iş öyle yürümemektedir. öte yandan katliamlarıyla meşhur devletler, uzun sürmüş (ki genelde uzun sürmez) veya çok geniş coğrafyaya da yayılmış olsalar tarihte güzel bir ad bırakamamaktadırlar. oysa bir devlet ya da topluluk hoşgörü, yardımseverlik gibi örnekler sergilemişse bunlar da tarihe yazılmaktadır. velhasıl tarihte kalıcı olmak medeniyetle, bilimde ilerlemekle, sağduyu ve bilgelikle mümkün olur. aksi takdirde tarihe ancak şu kadar binlerce insanı kesmiş, falanca toprakları sömürgeleştirmiş, soykırımlar yapmış vs olarak geçersiniz.
