türkçülük akımının düşünce önderi olarak tanınan şair.
hece ölçüsüyle yazdığı şiirlerinde halkın eğitimini amaçlayan didaktik özellikler ağır basar. manzumelerinin bir bölümünde ise konuları türk tarihinin destanlarından almıştır.
her sorunu türkçülük anlayışı ile ele alan ziya gökalp türk toplumuyla ilgili görüş ve önerilerini türkçülüğün esasları adlı eserinde belirtmiştir.
sade türkçenin gelişmesi ve milli bir edebiyatın oluşması için yazı dili ve konuşma dili ayrımını ortadan kaldırmayı amaçlamıştır.
durkheim'in içtimai mefkurecilik(toplumsal ülkücülük) diye tanımlanan görüşlerini türk toplumunun koşullarında uygulayan ilk toplum bilimci olmuştur.
etkilendiği düşünce akımları:
batıdan:
1- materyalist= marx
2- idealist= hegel
marx: maddi şartlar , manevi şatı belirler. hayatı maddiyat düzenler düşüncesindeyken
hegel: tüm dünya ilahi güç tarafından idare edilir düşüncesindeydi. ziya gökalp'te hegel'i destekler.
doğudan:
1-muhittin-i arabi
2-mevlana
bu düşünürlerden etkilenip şu dörtlüğü yazmıştır:
zat-ı hakk'in halifesisin sen
bütün evkan sana müsahhardır
levh-i mahfuz olan zamirinde mutasavver olan mukadderdir.
sen tanrı'nın yeryüzündeki temsilcisisin
tüm kainat sana itaat eder
içindeki gizli levhada, düşünülmüş olan kaderdir.
er geç olacak!
düşünce şudur:
tanrı insanları varlıkların şereflisi olarak göndermiştir ve tanrı'yı temsil eder. düşünüp yaptıklarımızın önceden belirlendiğini söyler. yani dünyaya gelmeden levh-i mahfuzda yani levhada kaderimiz yazılıdır.
bu birey için geçerlidir bunu topluma şöyle uyarlıyor:
toplumun levh-i mahfuzu; halk kültürüdür.
hegel'in idea- force yani fikir-güç kavramlarını şuna benzetir:
bazı fikirler insanı harekete geçirir. insanı düşüncesi hareket ettirirse toplumu da galeyanlı, sıkıntılı zamanlarda ortaya çıkan düşünceleri hareket ettirir.
kültür ve edebiyattaki gelişmenin yolu ise şudur;
halk ve batı eebiyatı birleşirse ilerleme olur.
nasıl ki yunan edebiyatı'nda ilyada ve odise hem seçkin zümrenin hem de halkın edebiyatıysa bizz de de birbirine bağlı olmalı.
ulusal edebiyat olmak için ; kültür sonradan aldığı yapmacık değerleri terketmelidir.
türk kültürünün kökeni halk edebiyatıdır.avrupa medeniyeti ile harmanlanmalı.
sanat; kültüre dayanır.
edebiyat ise; medeniyete öyleyse sanatımız millileşecek, edebiyatımız avrupai havada olacaktır.
türkiye cumhuriyeti'nin icra planında kurucusu m. kemal atatürk fikir planında kurucusu ziya gökalp'tir. atatürk bu durumu " vücudumun babası a. rıza efendi, fikirlerimin babası ziya gökalp'tir. dya anlamıştır. 12 mart 1912'de kurulan türk ocağı aslında ziya gökalp'i anlamak için incelenmelidir.
türkçlük ideali ve onun gerçekleşmesi, sistem haline gelmesi onun sayesindedir. türkçülük fikri yarım asır önce birkaç kişinin kafa ve kalbinde düşünceler, duygular ve amaçlar uyandıran, ara sıra dil ve kalemlerinden dökülen belirsiz, çekingen ortaya çıkan düşünceydi. bu düşünce o zamana oldukça ters düşüyordu işte bu yüzden tarafları olanlar onu açıkça yazmaktan çekinmiyorlardı. ve işte ziya gökalp ile düşünceler gerçek sisteme oturmuştu. türkçülüğün esasları başlığı alında sistem oluşturan z. gökalp türkçülüğün babaları olarak ahmet vefik paşa ve süleyman paşa'yı göstermiştir. Rusya'da ise iki türkçü vardı: mırza fethali ahundof ve gaspıralı ismail.
Gökalp atatürk hakkında:"evvelce türkiye'de türk milletinin hiçbir mevkii yoktu. Bugün her hak türk'ündür.bu topraktaki hakimiyet türk hakimiyetidir. Siyasette, kültürde, iktisatta hep türk halkı hakimdir. Bu kadar kat'i ve büyük inkilabı yapan zat, türkçülüğün en büyük adamıdır. Çünkü düşünmek ve söylemek kolaydır. Fakat yapmak ve bilhassa muvafakiyetle neticelendirmek çok güçtür."
Gökalp!e göre türkçülüğün esasları:
türk'ün yalnız bir isanı bir tek kültürü vardır.
Kavim kültürü yükseldikçe siyasette de yükselerek kuvvetli bir devlet vücuda getirir. Kültürü kuvvetli olan milletler medeniyet kuvveli olan milletlere daima galip gelmiştir.
Türkçüler tamamen türk ve müslüman kalmak koşuluyla batı medeniyetine girmek isterler fakat bundan önce milli kültürümüzü arayıp bularak meydana çıkarmamız gerekir. (halk kültürüne değer verip araştıran ilk sosyoloğumuzdur)
iktisatta, siyasete felsefede türkçülük şarttır. tÜrkçülük siyasi bir parti değildir, felsefi bedii bir okuldur.
Miletin tüm fertleri birbirine eşittir. Özel imtiyazlara malik hiçbir fert, aile, sınıf bulunamaz.
Türkler ahlakta birinci millettir. Vatani ahlakı, meslek ahlakı, aile ahlakı, medeni ahlakı beynelminel ahlakı kuvetlendirmeliyiz.
Her türkçü siyaset sahasında haklçı kalacaktır.siyasete mesleğimiz halkçılık, kültürde türkçülük olmalıdır.
ilim beynelmineldir. ilimde türkçülük olmaz, fakat felsefede türkçüyüz. Türklerde yüksek felsefe gelişmemiş olmakla beraber , halk felsefesi yüksektir.
"Kültür millidir medeniyet evrenseldir." Sözü onun tüm düşünce sisteminin kaynağını oluşturmaktadır.
gökalp bazıları tarafından atatürk'ün baş entelektüel akıl hocası olarak görülür. atatürk'ün ölümünden sonra yazan webster gökalp'i "türk reformculuğunun ideolojik babası" olarak nitelemiş ve gökalp'in teorilerinin kemalist türkiye'nin politikaları haline geldiğini eklemiştir. ancak atatürk'ün bazı reformlerı gökalp'in batılılaşma yaklaşımına tam olarak uymamaktadır. gökalp'in reform felsefesinin dışına çıkmış görünen atatürk reformlarınınörnekleri arasında, batı giysilerini ve batı tipi hafta sonu tatillerini getiren reformlar vardır. bu reformlar, gökalp'in türkiye'nin avrupalılardan pratik ve bilimsel olanı alması fakat avrupalılar'a biçim ve yaşayış olarak benzememeğe gayret etmeli görüşüne uymuyordu.
türkleşmek,islamlaşmak,muasırlaşmak. işte ziya gökalp'in önce osmanlı devleti ardından da genç Türkiye cumhuriyeti için öngördüğü reçete. ziya gökalp'in,mustafa kemal üzerindeki büyük etkisini daha iyi anlayabilmek için, türkçülüğün esaslarını okumak gerekir. bu kitabı okuyan anlayacaktır ki, cumhuriyet dönemi faaliyetlerinin hepsi, neredeyse bu kitabın pratiğe dökülmüş halidir.
* --spoiler--
Bir ülke ki camiinde türkçe ezan okunur,
Köylü anlar namazdaki manasını duanın.
Bir ülke ki mektebinde türkçe Kur'an okunur,
Ey Türk eli, işte senin orasıdır vatanın.
--spoiler--
türkçülük turancılık fikirlerinin adı altında, dış güçlerin empoze ettiği türkiye' nin ılımlı islam devleti olması için öngörülen dayatmalara karşı sesini çıkarmayan hatta bu amaca hizmet eden ülkücülerin fikir babasıdır.
diyarbakırlı olduğu için kürt sanılır. ancak unutmamak gerekir ki ziya gökalp'in yaşadığı dönemde "diyarbakır" türk asıllı kişilerin yoğun olarak yaşadığı bir kentti.
ziya Gökalp Malta'da sürgünde iken, Ali Kemal'in yazdığı
düşmanca yazılara bu şiirle cevap vermiştir.
Ali Kemal'e
Ben Türküm! diyorsun, sen Türk değilsin!
Ve islamım! diyorsun, değilsin islam!
Ben, ne ırkım için senden vesika,
Ne de dinim için istedim ilam!
Türklüğe çalıştım sırf zevkim için,
Ummadım bu işten asla mükafat!
Bu yüzden bin türlü felaket çektim,
Hiç bir an esefle demedim: Heyhat!
Hatta ben olsaydım: Kürd, Arap, Çerkes;
ilk gayem olurdu Türk milliyeti
Çünkü Türk kuvvetli olursa, mutlak,
Kurtarır her islam olan milleti!
Türk olsam olmasam ben Türk dostuyum,
Türk olsan olmasan sen Türk düşmanı!
Çünkü benim gayem Türkü yaşatmak,
Seninki öldürmek her yaşatanı!
Türklük, hem mefkurem, hem de kanımdır:
Sırtımdan alınmaz, çünkü kürk değil!
Türklük hadimine 'Türk değil! ' diyen
Soyca Türk olsa da 'piçtir', Türk değil!
kürt olduğu iddia edilen diyarbakırlı türk ve türkçü yazar. kendisine "kürt" diyen Ali Kemâl'in kürt demesini küfür olarak algılamış ve Ali Kemâl'e yazdığı şiirde:
"Türklük hadimine "Türk değil!" diyen
Soyca Türk olsa da "piçtir", Türk değil!"
türk veyahut kürt hatta rum, ermeni, yunan olması hiçbirşeyi değiştirmeyecek kişi. hayır bir de kürt olmadığını ıspat edip, savunduğunu zannedenler var. neden kürt olmak kötü birşey mi? ulan kardeşlik mardeşlik derken düşmen ettiler milleti birbirine. şu kürt, bu türk tartışmalarına kadar düştük. teröristlerin amacının sadece dağda askerlerimizi şehit etmek olduğunu mu zannediyorsunuz? yoksa işte bu tartışmaları yaratıp aynı ülke içinde yaşayan insanları birbirine düşman edip planlarını gerçekleştirmek mi?
ziya gökalp adı altında böyle bir tartışma içinde olmaktan utanıyorum. kendi saçma sapan fikirlerinize, tartışmalarıza karıştırmayın insanları, huzur verin, rahat bırakın.
ziya gokalp'in diyarbakir'da dogmasi o'nun kurt oldugunu gostermez. Zira ziya gokalp'in babasi devlet memuruydu ve gorev icabi diyarbakir'da bulunuyordu. kendi de bu donemde dunyaya gelmistir. Simdi dogu illerinde gorev yapan polis, ogretmen, doktor vs kamu gorevlilerinin cocuklari oralarda dogmakla nasil kurt olmuyorlarsa bu ziya gokalp icin de gecerlidir. kaldi ki kendisi cermikli ve turk oldugunu, turk soyundan gelmis olmasa bile kendini turk sayacagini kendi yazdiklariyla belirtmistir. o'nun milliyetciligi hars milliyetciligiydi zira. sonra kurt olsa ne cikar ? cikar pesinde kosmadan turkluge hizmet etmis bir kimsedir o. keske her kurt o'nun 10 da 1'i kadar olsa, bu ulkeye hizmet etse de basimiza tac yapsak.
baytarlık mektebinden sosyolog olarak çıkmış büyük düşünce ve fikir adamı (!) daha sonra kaleme aldığı eserlerindeki derin çelişkilerin ve sürekli yaşadığı kafa karışıklığının psikanalitik bir incelemesi yapılmış olsaydı eğer hevesle ve büyük bir keyifle okurdum eminim.
kürt değildir. maalesef kürtleri türklüğe yamama çabası güden politikalar ve ''aaa işte bakın bir kürt de türk milliyetçiliği yapabilir'' gibi saçmalıkları savunun sentezciler yüzünden birçok insan gökalp'i kürt sanır. özellikle hain gazeteci ali kemal'e yazdığı bir şiir vardır ki soyunun sopunun ne olduğunu belli etmektedir. ayrıca gökalp'in kürt olarak gösterilmesinin psikolojik harekat niteliği taşıyan bir yönününde sanki diyarbakır'dan ya da benzeri yerlerden türk çıkamazmış oraları ezelden beri sadece kürtlere aitmiş gibi göstermek olduğuna inanıyorum.
özetle gökalp büyük bir türkçüdür ve en büyük türkçü atatürk'ün de fikirlerimin babası diyerek onurlandırdığı bir insandır.
Fikir babasi oldugu turkculuk'te Bir takim eksiklikler bulunmaktadir. o yeryuzundeki tum turkler'in bir siyasi yapi altinda birlesmelerini degil, bu birlesmenin kultur alaninda olmasi gerektigini savunuyordu. Fakat bugun ziya gokalp'in turkculuk anlayisi eskimis ve eksik kalmis bir ideoloji durumundadir. Bu eksikleri kapatmak zorundayiz. Mesela Turk irki'nin yasadigi cografyalari gerekirse silah zoruyla almak ve tum turkler'i bir siyasi cati altinda birlestirmek bugun turk irki'nin bekaasini devam ettirebilmesi icin bir zaruret haline gelmistir. Ata topraklarimiz bugun moskof ve cin devletleri hakimiyetindedir. Oralari bizim kurtarilmamis topraklarimizdir, oralarda yasayan Turkler kurtarilmamis soydaslarimizdir. Hakkimiz olani atalarimizin mirasini istiyoruz, alacagizda.
1913 yılında "halka doğru" ADlı dergide "halk medeniyeti" adlı yazısında ilk kez folklor anlamına da gelen halkiyat terimini kullanmıştır. ilk kez folklor TERimini kullanan için (bkz: mehmet fuat köprülü)
sosyolog ve yazar. turancılık ve türkçülük üzerine sayısız makale yazmış ve bu konuda ömrünü konferanslarda geçirmiş edebi kişiliktir. aslen malatyalı olup istiklal savaşında istanbul tefrikalarında halkı etkileyici öenmli yazılar yamıştır.
