weimar cumhuriyeti

1919 ile 1933 arasında Almanyayı yönetmiş olan cumhuriyetin adıdır. Bu dönem Alman tarihinde Weimar Dönemi diye bilinir.

Cumhuriyet ismini, I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle ayrılınması sonucu, lavedilen Alman monarşisi yerine, milli meclisin yeni anayasayı oluşturmak için 1919 yılında toplandığı Weimar kentinden alır. Ancak cumhuriyet o dönemde hala kendini Deutsches Reich& Alman imparatorluğu olarak adlandırıyordu.

Almanyada liberal bir demokrasiyi yerleştirmek için yapılan bu ilk girişim, yoğun sivil antlaşmazlıkların olduğu bir döneme rastgeldi ve Adolf Hitlerin Nazi Partisi'nin iktidara gelmesiyle sona erdi. Aslında teknik olarak 1919 Anayasası II. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar yürürlükten kaldırılmadı. Ancak 1933 yılındaki Nazi Hükümeti düzenlemeleri, tipik demokratik sistemin mekanizmalarını tahrip etti, o yüzden 1933 Weimar döneminin sonu olarak kabul edilir.

"http://tr.wikipedia.org/w...mar_Cumhuriyeti"'dan alındı

1919-1933 yılları arasında almanya'yı yönetmiş olan cumhuriyettir. bu dönem alman tarihinde 'weimarer republik' olarak bilinmektedir.

almanların demokrasi yerine hitler yönetimini tercih ettikleri dönem. sonunda yaptıklarına pişman oldular ama iş işten geçti bu dönem günümüz türkiye sine benziyor.

(bkz: son osmanli padisahi 1 recep tayyip erdogan)

ikinci ve üçüncü reich'e nazaran "demokratik" sanılan dönem. almanya'nın bu döneminde, 50 milyon mark, 1 dolar'a eşdeğerdi. 1 milyon mark'lık banknotlar, müsvedde kağıdı olarak kullanılıyordu, ekonomi çökmüştü, 1. dünya savaşı'ndan sonra yapılan versailles anlaşması'yla herşey almanya'nın aleyhine ilerliyordu.

bu durumda siz olsanız, askeri dehası olan bir lideri, ülkenizin başına getirmek istemez miydiniz?

artı kim pişmanmış weimar yerine nasyonel sosyalistleri seçmekten? doğu almanlar mı?

3. reich'ın kurulması için zemin taşlarını döşeyen cumhuriyet.

weimar cumhuriyetine aslında bir enflasyn cumhuriyeti dememiz gerekir. öyle bir enflasyondur ki bu, çalışanlara günde 3 defa maaş ödenirmiş, sokaklarda el arabalarıyla para taşınırmış, ekmek fiyatları günde 3 kere değişirmiş. sabah 20.000 marka alınan ekmek akşam 1.000.000 mark'a çıkarmış.

bu ekonomik çöküntü, cumhuriyeti hızla nasyonal sosyalizm'e teslim etmiştir. ilk başlarda seçimlerde önemsiz oylar alan nsdap, 1929 kriziyle birlikte zaten batık olan iktisadın iyice dibe vurmasının da etkisiyle oy patlaması yapmış ve 1933'te ülkenin tek hakimi olmuştur.

taze bir demokrasi nasıl piç edilip diktatörlük haline sokulur, bunun bire bir örneğidir. cumhuriyetin ilanından sonra gerçekleşen olaylar özetle:

11 kasım 1918: imparator yurt dışına kaçar, ateşkes imzalanır.

ocak 1919: komünist ayaklanmaları başarısız olur.

19 ocak 1919: anayasa meclisi seçimi; spd %38 oy alarak kazanır.

13 şubat 1919: ilk parlamenter hükümet kurulur.

nisan 1919: bavyera'da komünist devrimi başarıya ulaşır. (bkz: münih sovyet cumhuriyeti)

28 haziran 1919: versailles antlaşması imzalanır.

13 temmuz 1919: weimar anayasası tamamlanıp yürürlüğe sokulur.

mart 1920: general wolfgang kapp berlin'de darbe girişiminde bulunur.

nisan 1920: ruhr bölgesinde iç savaş çıkar.

6 haziran 1920: seçimlerde milliyetçiler aşırı sağa yönelir, aşırı sağ partiler %15 oy alır. bağımsızlar yüzünden de oy kaybeden spd güçten düşer.

1920-21: polonya, yukarı silezya'yı işgal etmeye çalışır.

11 ocak 1923: fransa, ruhr bölgesini işgal eder. 100.000 civarında alman memur bölgeden sürülür. almanya boyun eğmek zorunda kalır.

temmuz 1921: adolf hitler nsdap'ın başına geçer.

24-25 ekim 1923: hamburg'da komünist isyanı başlar, bastırılır.

kasım 1923: saksonya ve thuringia'da sol koalisyonlar yönetime gelir.
bavyera ordusu, ruhr olayları yüzünden isyan edip berlin'e yürüme tehdidinde bulunur.
sturmabteilungen (sa) kurulur.
hiperenflasyon. ekonomi çöker
birahane darbesi. adolf hitler tutuklanır.

1 nisan 1924: adolf hitler 5 yıl hapis cezasına çarptırılır.

ekim 1924: dawes planı uygulamaya konulur, ekonomi toparlanmaya başlar.

7 aralık 1924: reichstag seçimleri. ılımlılar kazanırken aşırıcılar zayıflar. spd tekrar güçlenir.

20 aralık 1924: adolf hitler serbest bırakılır.

28 şubat 1925: spd lideri ve cumhurbaşkanı friedrich ebert ölür. milliyetçiler yeni seçimde büyük saygınlığa sahip olan ve monarşiyi açıkça destekleyen paul von hindenburg kozunu oynayıp seçimi kazanırlar.

1925 sonbaharı: ekonomik ve endüstriyel resesyon.

1927: junkerler ve ruhr sanayicileri, 80. yaşının anısına uzun zaman önce temlik edilen aile malikanesini hindenburg'a hediye ederler.
bu arada ekonomi toparlanmaya devam eder, üretim 1913 seviyesine çıkar. junker aileleri mülkiyet haklarını korurken, anayasanın meşruluğunu kabul eden milliyetçiler meclise dahil olur.

mayıs 1928: reichstag seçimleri. sol güçlenirken sağcı ve ılımlı partiler zayıflar. nsdap mecliste 12 sandalye ile yer alır. herman müller spd önderliğinde bir koalisyon kurar. ekeonomi seçimden sonra yeni bir yavaşlama dönemine girmiştir. adolf hitler bu dönemlerde sağ kesimin geneli üzerinde söz sahibi olacak kadar güçlenmeye başlamıştır.

27 mart 1930: müller kabinesi ekonomik sorunlar yüzünden istifa eder.
sonrasında brünning yeni bir hükümet kurar fakat anayasayı ihlal ederek ülkeyi kararnamelerle yönetmeye başlar. ekonomik sorunlar klasik tasarruf önlemleri ve versailles borçlarının ertelenmesi yoluyla aşılmaya çalışılır.

haziran-ekim 1930: brünning kabinesi güven oylaması sonucu düşer. yenilenen seçimlerde liberaller tamamen yenilgiye uğrar; nsdap artık mecliste 108 sandalyeye sahiptir.

8 aralık 1931: parti amblem ve sembollerinin halka açık yerlerde taşınması yasaklanır.

10 nisan 1932: paul von hindenburg tekrar cumhurbaşkanı seçilir. adolf hitler alman vatandaşı olur.

4 haziran 1932: franz von papen şansölye seçilir, reichstag dağıtılıp aşırı sağ politikalar uygulamaya konulur.

14-15 haziran 1932 : amblem ve sembol yasağı devlet düzeyinde kalkar. başta nsdap ve kdp olmak üzere çeşitli partiler arasında sokak çatışmaları yaşanmaktadır. ülkenin bir çok yerinde anarşi başlar. çatışmalar yaz boyu sürer ve arkasında yüzlerce ölü bırakır.

temmuz 1932: almanya, büyük britanya'nın liderliğindeki silahsızlanma konferansından çekilir.
reichstag seçimleri. nsdap %37 oy alır.

13 ağustos 1932: adolf hitler şansölyeliğe aday gösterilir fakat hindenburg tarafından reddedilir.

14 eylül 1932: savaş tazminatı ödemeleri tamamen durdurulur.

ekim 1932: yüksek mahkeme prusyalı muhafazakar eski üyelerini görevlerine iade eder.

3 aralık 1932: kurt von schleicher şansölyeliğe atanır, adolf hitler kabinede yer almayı reddedip birlik sağlanmadığı halde intihar edeceği tehdidinde bulunur.

16 aralık 1932: almanya'nın silahlanma yasağı kaldırılır.

28 ocak 1933: kurt von schleicher istifa eder, adolf hitler şansölyeliğe atanır.

27 şubat 1933: reichstag yangını.

28 şubat 1933: adolf hitler'e olağanüstü yetkiler verilir. bu sıralarda ilk toplama kampı ornienburg'da kurulur.

5 mart 1933: reichstag seçimi. nsdap ezici çoğunluğu ele geçirir. sol kanat komünistler dahil meclisten dışlanır.

8 mart 1933: alman sendikalar federasyonu merkezi, başını herman göring ve franz von papen'in çektiği naziler tarafından basılıp üyeleri pasifize edilir.
bu olaydan sonra sendikalar nsdap ile bağlarını koparıp spd'ye yaklaşır.

31 mart 1933: alman eyaletleri otonomilerini kaybeder.

26 nisan 1933: gestapo kurulur.

mayıs 1933: nsdap'a yeni üye alımı durdurulur.
bir çok sendika lideri tutuklanır, bağımsız sendikaların mallarına el konulur.
reich toprak mirası yasası çıkar.
işçi kayyumlukları kurulur.
kpd'nin mal varlıklarına el konulur.

22 haziran 1933: spd kapatılır.

temmuz 1933: yeni partilerin kurulması yasaklanır.
ırsi hastalıkları önleme yasası çıkarılır.

12 kasım 1933: baskı ve terör altında halk güven oylaması yapılır, sonuç %93 nazilerin lehine çıkar.

1934-1937: ekonoımi güçlenir, silahlanma hızlanır, müttefiklerden kopma kesinleşir.

30 haziran 1934: uzun bıçaklar gecesi. ernst röhm ve diğer sa önderleri öldürülerek sa bir gecede tasviye edilir.

2 ağustos 1934: paul von hindenburg ölür, adolf hitler bütün yasama yürütme ve yargı güçlerini elinde toplar.

16 ağustos 1935: zorunlu askerlik geri gelir.

14 kasım 1935: reich vatandaşlık yasası çıkarılır.

10 şubat 1936: toplama kampları ss kontrolüne geçer.

ekim 1936: reich homoseksüellik ve kürtajla mücadele ofisi açılır.

9 kasım 1938: kristallnacht

almanya'daki tekel niteliğindeki işletme ve kurumların altı yahudi ailenin eline geçmesi, açlık çeken halkın işi yamyamlığa kadar vardırması ve günümüzde akil adamlar olarak adlandırılabilecek kimselerin devlet başkanı ve bu ileri gelen ailelere yaptığı karşı devrim uyarısının ciddiye alınmaması ama ayaklanma ve çatışmaların ülkenin dört bir yanına yayılması, halkın ve askeri gücün faşist kitle önderlerinin politikalarını benimseyerek elbirliği ile iii. reich'i kurmaları * sonucunda ortadan kalkan ölü doğmuş tarihin ilk kan döken radikal liberalist devletidir.

--spoiler--
münchen üniversitesi'nde türk asıllı bir doktora öğrencisi, adolf hitler'in annesinin zengin bir yahudi ailesinin hayta evladından hamile kaldığını adolf'ün gayri meşru kardeşinin doğumundan sonra annesi ve bebği ile kapı dışarı edildiğini, ismi bile konulmayan çocuğun hayatını elverişsiz koşullar nedeniyle yitirmesini ve adolf'ün yaşadığı travmalar nedeniyle kan döktüğünü öne süren bir tez hazırlamış. bu gece vox kanalında bu teori üzerine konuşulacak. *
--spoiler--

almanya'nın ölesiye yaşamak adlı romanda gayet sürükleyici bir anlatımla bir panoraması çizilen bir dönemidir.

komünistlerin bok ettiği cumhuriyet. doğu prusya bölgesi diğer bölgelerinin aksine hiç bir zaman spd'yi (sosyal demokrat parti)'yi 1. parti olarak çıkartmadı. eyalet'te 1933 seçimlerine kadar dnvp (alman ulusal halk partisi) hep 1. geldi. 33 seçimlerinde zaten nsdap vardı.
ülke bazında seçimlere bakarsak;
1919 : SPD %37.9
1920 : SPD %21.7
Mayıs 1924 : SPD %20.5
aralık 1924: SPD %26
1928 : spd %29.8
1930 : spd %24.5 ( nsdap ikinci parti)
temmuz 1932 : nsdap %37.2
kasım 1932 : nsdap %33
mart 1933 : nsdap %43.9
kasım 1933 : nsdap (tek partili seçim) %92.11
1936 : nsdap (tek partili seçim) %98.8
1938 : nsdap (tek partili seçim) %99 (anchluss sonrası avusturyalı vekillerde reicshtag'a katıldı)

kendini savunacak mekanizmalardan yoksun bir liberalizmin ve demokrasinin ne kadar kolay diktatörlük hâline dönüşebileceğinin ilk ve en önemli örneğidir.

almanya krallığı'nı oluşturan derebeyliklerin birinci dünya savaşı sonunda monarşinin kaldırılması ile dönüştükleri federal yapı ve bu beyliklerin hepsini memnun edecek özgürlükçü bir anayasadan müteşekkildir.

krallık'ta çeşitli ayrıcalıklarla yaşayan yahudi bezirganlar kendilerine tanınan ayrıcalıklarla tekelleşmiş ve alman ekonomisini egemenlikleri altına almışlardır.

bu dönemde nasyonal sosyalist alman işçi partisi* küçücük bir partiyken dış güçlerin de destek ya da göz yummalarıyla giderek büyümüş ve kısa sürede tek partili rejime geçecek kadar güçlenmiştir.

tabiî işi bu noktalara getiren versay antlaşması'dır. ne pahasına olursa olsun yapılan barışın çok kısa sürede çok daha büyük bir savaş getirdiği de gözardı edilmemesi gereken başka bir konudur.

özetle işin politik ve ekonomik yönleri çok ağır basmaktadır. buna bir de propaganda basını eklenince...

türkiye'nin son 13 yılını tam olarak anlamak istiyorsanız weimar cumhuriyeti'ni öğrenmeniz gerekir. aralarında hiçbir fark yoktur. umarım sonumuz almanya kadar feci olmaz.

sinemada da ilginç aşamalar kaydedilmiş bir dönem.

(bkz: das cabinet des dr caligari)
(bkz: metropolis)

almanya'nın savaş sonrası dönemde batı dünyasında hala belli bir dışlanmışlık yaşamasına rağmen bilimdeki ilerlemeleriyle her yıl en az bir nobel ödülü kazandığı ve 1918-1933 arasında en çok nobel ödülü alan ülkeler arasında toplamda başı çektiği dönem.

almanya'da 1918-1938 arası döneme verilen ad. meclis weimar'da toplandığı için bu isim verilmiştir.

(bkz: 1923 1933 arası türkiye almanya ilişkileri)

Ekonomik kriz yüzünden zorluklarla dolu olsa da Hitler Almanyasında yaşamaktan daha iyi olan bir ülkeydi.