ilk Türk romanı olarak kabul edilen Taaşuk-ı Talât ve Fıtnat'ın yayımlandığı 1872 yılını içine alan dönem. Bu döneme kadar roman ve hikâye yerine Leyla vü Mecnun, Husrev ile Şirin gibi klasik mesneviler ve Kelile ve Dimne gibi hikmetli metinler, Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre gibi halk hikâyeleri okunuyordu.
Birinci, ikinci dönem diye ikiye ayrılır.
Birincii DÖNEM sanatçılarından bazıları;
1. ŞiNASi (1826-1871)
2. NAMIK KEMAL (1840-1888)
3. ZiYA PAŞA (1825-1880)
iKiNCi DÖNEM sanatçılarından bazıları;
1. RECAiZADE MAHMUT EKREM (1847- 1914)
2. ABDÜLHAK HAMiT TARHAN ( 1852-1937)
3. MUALLiM NACi (1850-1893)
türk edebiyatının rönesansı niteliğindeki, fuat köprülünün tasnifine göre dönemlere ayrılan türk edebiyatının batı etkisinde gelişmeye başlayan dönemidir.
Herhangi bir toplumsal dönemi, o dönemin özelliklerini, getirilerini ve toplumsal hayat üzerindeki etkilerini, tarihsel arka planını, gelişim sürecini, etkilendiği siyasal ve sosyolojik şartları ele almadan incelemek, yalnızca yanlış bir tahlil yapmaya sebep olmaz, aynı zamanda, yapılan tarihsel çıkarsamalardan hareketle, bugüne ve geleceğe dair bakışı da olumsuz bir şekilde etkiler. Her süreç birbirini etkiler ve aynı kalıpta dökülüp aynı karışıma katılmak zorundadır, aksi taktirde çözelti çökecek ve çıkarsamalar isabetsiz olacaktır. Sanat da, hayatın diğer tüm alanları gibi, siyasal, toplumsal ve tarihsel koşullardan etkilenir ve bunları etkiler.
Tanzimat Edebiyatı'nın gelişim sürecinin başlangıcı, Osmanlı Devleti'nin Avrupa'ya öğrenci göndermeye başlamasına rastlar. Özellikle Fransa'ya çok sayıda öğrenci ve elçi gönderen imparatorluk, oradaki gelişmeleri, bu aydın gençler sayesinde takip etmeyi ve yeniden çağı yakalamayı düşledi. Düşledi, çünkü bunun mümkün olmadığı aşikardı, zira çağdaşlaşmayı, öykünme ve taklit yoluyla yakalama isteği, sonraları görüldüğü gibi, başarısızlığa uğradı ve imparatorluk yenilmekten kurtulamadı. Tarihsel seleksiyon, değişen koşullara ayak uyduramayan bütün medeniyetlere olduğu gibi, Osmanlı medeniyetini de eledi.
Tanzimat dönemi, hem Osmanlı Devleti'nin hakimiyet sahasında, hem de Dünya'ya egemen olan Avrupa topluluğunda çok önemli değişikliklerin yaşandığı ve silahlı fetihle açılan çağın, entelektüel savaşa evrildiği, aklın ve mantığın egemenliğini ilan ettiği bir dönemdir. Fransız ihtilali'nin yarattığı etkileri, toplumsal hayat ne kadar yaşadıysa, kaçınılmaz olarak, sanat erbabı da yaşadı. Önceleri sanatı bir eğlence aracı olarak gören mütefekkir zümre, bu düşüncesini değişen zamana uyduracak ve Namık Kemal'in tiyatro hakkında söylediği gibi, ''eğlence, ancak en yararlı eğlence'' olarak görmeye başlayacak, sanatı toplumu değiştirmek için önemli bir araç olarak kullanacaktır. Namık Kemal bu sözüyle kuramsal sınırlarını çizdiği düşüncesini, Vatan Yahut Silistre oynunun temsilinden çıkıp örgütsüz bir şekilde eylem yapan halk kitlesi ile, sokakta pratik olarak uygulayacaktır.
Tanzimat döneminin bütün diğer alanları gibi, sanatının da önemli bir sorunu, öykünmedir. Nurullah Ataç'ın yıllar sonra değindiği gibi, Batı dünyasının tarihsel süreçler içerisinde, zamana yayarak, alttan üste, halk hareketlerini temel alarak hayata geçirdiği gelişmeleri, bütün diğer determinist koşullarını bir kenara bırakarak, tepeden inme bir biçimde, üstten gelen bir hareket olarak kurgulayan mütefekkir zümre, küçük burjuva hareketi olmaktan öteye, bu sebeple gidememiştir. Batıda yer alan sanatçı modeli, Batı tarzı eserler, Batı tarzı düşünceler... bu dönemin gelişmeleri, birer yansıma ve taklit olmaktan öteye gidemezler.
Karakterlerin tamamen ithal olduğu, Fransız edebiyatının etkilerinin bariz bir şekilde hissedildiği, edebiyatımızın bu eksik ama önemli değişim süreci, dönemin Avrupa'sında etkili olan sanat akımlarını benimseyen sanatçılar tarafından yönlendirildi. Klasisizm ve Romantizm'in etkisinde kalan ilk dönemi, Realizm ve Naturalizm'in etkili olduğu ikinci dönem izledi.
Romanların temel konuları, vatan, özgürlük, çağdaşlaşma ve toplumda yarattığı çatışmalardır. Özellikle çağdaşlaşma konusunun en spesifik örneklerinden biri, dönemin önemli Romantik sanatçılarından Ahmet Vefik Paşa'nın ''Felatun Bey ile Rakım Efendi''sidir. Çağdaş düşüncenin etkisinde, adını Yunan düşünür Platon (Eflatun)'dan alan Felatun Bey toplumun mütefekkir, düşünce üreten, aydın ve çağdaşlaşmacı insan profilini simgelerken, Rakım efendi ise, gelenekçi bireylerin sembolüdür. Çağdaşlaşmayı anlamayan, ''frenk gömlekleri'' ve takım elbiseler ile kendini göstermeye çalışan ve kendisini aşırı bilgili gören Felatun Bey, dönemin aydın görünümlü burjuvalarının esaslı bir eleştirisidir. Rakım Efendi ise, Felatun Bey'in anti-kahramanı görünümündedir ve onun bütün olumlu özellikleri, Felatun Bey'i eleştirmek üzerine kurgulanmıştır. Klasik bir eleştiri ve çatışma tezi üzerine kurulmuş bu roman, döneminin önemli bir panoramasını sunar.
Basit kurgusu, yalın içeriği ve hatalı üslubuyla, öğretici bir misal olan bu roman, aynı zamanda Tanzimat sanatçılarının halkı eğitmeyi amaç edindiklerinin de bir örneğidir. Romanda sık sık konu akışını kesen bilgi notları, teknik açıdan kusur olsa da, önemli bir sosyolojik vazifeyi yerine getirmektedir.
ikinci dönem Tanzimat edebiyatının Realist sanatçısı Samipaşazade Sezai'nin Sergüzeşt romanı ise, döneminin zihniyetini yansıtması ve büyük sorunları işlemesi bakımından önemlidir. Dönemin büyük tartışmalarından olan kölelik konusunu işleyen eser, Batılı örneklerine de hayli benzemektedir. Sağlam anlatı yapısı, nispeten kusursuz ve sadelikten Romantizm ve Klasizim akımlarındakine nispeten daha uzak üslubuyla, gelişmenin yönünü çizen bir eserdir. Kafkasya'da esir pazarında satılan Dilber adlı bir kızın etrafında dönen konu, halkın sorunlarını anlatmış, tezli bir romandır. Osmanlı Devleti'nin oldukça sorunlu eyaletlerinden olan Mısır'a uzanan hikaye, politika ile sosyolojinin iç içe geçtiği bir yapıya sahiptir.
Tanzimat romanının sunduğu ilerleme ve gelişme, getirileri ve götürüleriyle, sanat tarihimize yön vermiş ve önemli izler bırakmıştır. Kendisinden sonra gelecek akımlara ve ekollere de yol açmış olan dönem, çarpık çağdaşlaşma, burjuva ilerleme adımları kadar, halkı eğitme, imparatorluğu kurtarma ve fikri yapı oluşturma görevini de üstlenmiş, istibdada direnmiş, yeniliklerle dolu bir süreç yaşamış ve yaşatmıştır.
zeman zeman - ı terakki cihan cihan - ı ulum
Olur mu cehl ile kabil beka -yı cem'iyyat"
(zaman terakki zamanı, dünya bilimler dünyası / olur mu bilgisizlikle toplumun devamı)
ilkler edebiyatı olarak bilinir edebiyatımıza birçok yeni türün kazandırıldığı dönemdir. ilk gazete, ilk edebi roman, ilk tarihi roman, ilk yazılan tiyatro, ilk sahnelenen tiyatro gibi. dönem sanatçılarının çalışkan oldukları gerçektir.
hikaye, roman yazmaya çalışan her kişinin ilk başlarda yaşadığı dönemdir.. bu dönemde hep bi tesadüfler bembeyaz iyiler, kapkara kötüler, yeşilçam vari olaylar vardır
ibrahim şinasi'nin birçok ilki gerçekleştirdiği dönem olmuştur. Bu dönemde şinasi ilk özel gazeteyi (bkz: tercüman-ı ahval) çıkarmış, sahnelenen ilk tiyatro oyununu (bkz: şair evlenmesi) kaleme almış, ilk kez noktalama işaretlerini kullanmış ve ilk makaleyi (bkz: edebiyatımız hakkında bazı mülahazatı şamildir) yazmıştır. Ayrıca şinasi fenelon'dan, la fontaine'den ve racine'den çeviriler yapmış, bu çevirilerini de tercüme-i manzume adlı eserinde toplamıştır.
2 döneme ayrılır, 1. dönem sanat toplum içindir görüşlerinden oluşurken, 2. dönem sanat sanat için yapılır görüşü eserlerde hakimdir. temel hedef dilde sadeleşmeye gitmek, halkın anlayacağı dilde eserler vermek, toplumsal konuları işlemektir. devrin önemli yazar ve şairleri;
şinasi, namık kemal, ziya paşa, şemsettin sami, recaizade mahmut ekrem, ahmet mihtat efendidir.
türk edebiyatı'nda birçok ilkin yaşandığı dönemdir. bunlardan biri de; notlama işaretlerinin ilk kez kullanılmaya başlanması.
3 kasım 1839 da mahmut reşat paşa tarafından gülhane parkında ilan edilen tanzimat fermanınından batıya yani fransaya çeşitli alanlarda olduğu gibi edebi alanda da eğitim görmesi için öğrenciler gönderilmiştir. 1839-1860 arasında 21 yıllık bir dönemde hazırlık dönemi geçirmiştir ve batıya giden öğrenciler öğrenimlerini tamamlayıp geri döndüğünde şinası ve agah efendi tarafından çıkarılan ilk özel gazete tercüman-ı ahval ile tanzimat edebiyatı resmen başlamıştır.
* gazete odaklı bir edebiyattır.
* toplumu bilgilendirmek temel amaç olsa da 2. dönemde abdülhamin'in baskısıyla haklı bilgilendirmek amacı kısıtlanmıştır.
batı etkisindeki türk edebiyatı'dır.
1860 ile 1896 yılları arasında etkisini göstermiştir. klasisizm ve romantizm akımının etkileri açık bir şekilde tanzimat edebiyatında görülmüştür. dili sadeleştirme ve halkın konuştuğu dile yakınlaştırma çabalarının teorisi olsa da bu uygulanamamıştır. bu edebiyat incelenirken 2 döneme ayrılmıştır, 1. dönem yazarların biraz daha rahat bırakıldığı dönemdir. 2. dönem ise yazarların siyasi konulardan uzak kaldığı, toplumsal konularda yazamadığı bir dönemdir...
