eski bir kazak subayı ali rıza han'ın oğlu. pehlevi hanedanının ikinci ve son temsilcisi. (cumhuriyet isteyen ülkelerde hanedanlar kısa sürüyor) babası başbakan iken tahran'daki kraliyet sarayında kendi elleriyle başına taç takıp, yine kendi kendini şah ilan etmişti. şahlıkları da buradan geliyor.
Pehlevi Hanedanı'nın kurucusu Rıza Pehlevi*'nin en büyük oğlu*. son iran şahı. iran gibi modern bir ülkenin molaların elinde orta çağa geri dönmesine neden olacak icraatlar yapmıştır. emperyalistlere ülkeyi peşkeş çekmiştir.
türkiye' yi ziyareti sırasında bir ara dengesi bozulan ve yere düşer gibi olan iran şahı. elini mendille silmek isteyince ulu önder atatürk; ' zahmet etmeyin, vatanımın toprağı temizdir. ' demiştir kendisine.
"pehlevi" hanedanının kurucusu olan ve şahların şahı; "şehinşah" ünvanı ile tanınan atatürk'ün yakın dostu olan iran şahı. son şah rıza pehlevi'nin de babasıdır.
sınır komşusu sovyetler birliği'nin yeni kurulmasını ve oradaki karışıklıkları fırsat bilerek topladığı silahlı milis güçler sayesinde ve devrik rus çarının en sadık arkadaşı grandük aleksandr'ın desteği ile tahran'a yürümüş, iran şahı ahmet kaçar'ı devirerek iran tarihinde bir döneme damgasını vuran "pehlevi" hanedanı dönemini başlatmıştır.
rıza pehlevi sürekli yeniliğe açık bir yönetim anlayışı ile iran'ın batılı devletler seviyesine erişmesine gayret göstermiş, bu yenilikçi tavrı ülkede "mollalar" olarak adlandırılan yobaz kesimin sürekli tepkisini çekmiştir.
nitekim iran'da saray ile mollaların arasını açan olay yine rıza pehlevi zamanında yaşanmış, iran'ın masume-i gum kentinde şah dini lider ayetullah'ı döverek bu gerginliğin ilk kıvılcımını çıkarmıştır.
kaderin cilvesi ki bu gerginlik yaklaşık 50 yıl sürmüş, nihayetinde baba şah rıza pehlevi'ye kızgın mollalar oğul şah rıza'yı devirerek iran'a hakim olmuştur...
kültürel değişmelerin sosyolojik süreçlerden geçtiğini anlayamamış türk aydınlarından zerre kadar farkı olmayan iran şahının adıdır. batı uygarlığına özenip bu değişimi baskı ve şiddetle sağlamaya çalışması ise ironiktir. humeyni tarafından devrilmiştir.
merhum iran şahı ki o zamanlar tahran beyrut paris gibi birer modern batı şehri idi. iran islam devriminden öncesini görmüşler bilirler. bu arada o devirler iran islam cumhuriyeti nin kurucusu ayetullah humeyni adanada şiilerin müftülüğünü yapan türkiye sürgünde yaşayan bir din adamıydı. (bkz: iran islam cumhuriyeti)
laik ve demokratik bir rejimle iran'ı yönetme sevdalısı iken ingiliz desteğiyle işi diktatörlüğü götürmüş, özellikle kadınların ve üniversitelerin büyük tepkileriyle karşılaşmıştır. sonrasında fransa'nın desteklediği ayetullah humeyni'nin iran'a dönüşü, halkın desteğini alıp demokratik söylemlerden islami faşizme giden evrimini zaten biliyoruz, kendisine destek olan kadınların ve üniversitelerin durumu ise daha iç karartıcı.
iran'ın burnunun bugün boktan kurtulmamasında, humeyni'nin yönetimi ele geçirmiş olmasında büyük kabahati vardır kendisinin...
iranda geniş çaplı reformlar yaparak tıpkı; mustafa kemal gibi halkı batılılaştırmak istiyordu. gerçekten de, iran'da pekçok reformları ve çağdaşlaşma hareketini gerçekleştirdi. din adamlarının nüfusunu kıramamakla beraber; özellikle eğitim alanında pekçok yenlik yaptı. eğitim sistemi ve müfredatlarında, vatanseverlik, milliyetçilik ve batılı düşüncenin yerleşmesine önem verdi. orduyu düzenledi. iyi bir disipline soktu. kapitüslasyonları kaldırdı. ekonomik alanda devletin müdahalesi ile pekçok yararlı iş yaptı. atatürk türkiyesi ile yakın ve samimi ilişkiler kurdu. her şeye karşın; tüm bunlar iran'a fazlaydı. entelektüel altyapı bu tepeden inmelik karşısında çuvalladı. arkasını; islam devrimi seyretti, ardılı oldu.
Muhammed Rıza Şah Pehlevi (26 Ekim 1919; Tahran - 27 Temmuz 1980; Kahire), 1941'den ülkesini terk ettiği 1979'a kadar tahtta kalan iran şahı. Batı yanlısı bir dış politika izleyen Pehlevi, iran'ın son monarşik lideridir. Şehinşah (Kralların Kralı) ve Sayeh-eh-Hodah (Allah'ın Yeryüzündeki Gölgesi) gibi imparatorluk ünvanları vardır.
1923'de iran ın başına geçen şahtır. iran ın başına geçmesinden sonra tıpkı mustafa kemal atatürk gibi batılı anlamda reformlar yapmıştır.bir nevi atatürk zihniyeti ile eş değerdir. atatürk gibi asker kökenlidir.yani iran ın atatürk ü diyebiliriz
bir süre izlediği politikalar atatürk ün izlediği politikalara benzemektedir. bir süre sonra kişisel çıkarları uğruna birçok insan öldürmüştür aslında bu noktada atatürk ile benzerlik göstermektedir. çünkü atatürk de amaca giden yolda birçok karşıt görüşleri sürdürmüş ya da istiklal mahkemelerinde idam ettirmiştir. neyse bu konunun uzamamsı için kısa keselim. rıza pehlevi de birçok kişiyi idam ettirmiştir. hüküm sürdüğü dönem boyunca dini etkiyi kırmak istemiş bu doğrultuda politikalar izlemiştir. yine laik bir devlet yaratmak istemiştir diyebiliriz.
son olarak birbirinden güzel 3 hatunla evlenmiştir.
Rıza Pehlevi, 1934 yılında Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Türkiye içerisinde gezerken sadece izmir’den Çanakkale’ye geçerken karayolu kullanılmıştır çünkü o dönemde Türkiye’nin en gelişmiş ve güzel yolu bu güzergahdır.
Rıza Pehlevi ile Atatürk Çanakkale yakınlarında Ahmet Balaban'ın kahvesini içerek mola vermişlerdir ve bugün de burası hala faaliyettedir.
Atatürk, Çanakkale yakınlarında Kirazlı dolaylarında büyük bir askeri garnizon kurmuştur. iran bu dönemde Türkiye’yi model olarak almaktaydı.
1934 yılında Milletler Cemiyeti konseyine iran ve Türkiye aday olmuş, iran Türkiye lehine adaylıktan çekilmiştir.
