din sadece kuruluş aşamasındayken kullanılan cihad politikası esnasında işe yaramıştır.daha sonradan halifeliğin osmanlı ya geçmesi üzerine yetkiler artmışsa da sadece politik güç artmıştır.bunun yanında din devletin çöküşündeki temel etkenlerden biridir.
osmanlı kuruluşta kurulduğu yer ve dönem şartları,gelişme döneminde avrupa daki dini politik çalkantıları iyi kullanması,gerileme döneminde ise diğer büyük devletlerin osmanlı yı paylaşamamsından dolayı ayakta kalmıştır fakat malesef ortaçağ da avrupa yı sallayan dini çalkantılardan ders alamamış,kendisi de aynı ölçüde etkilenmiştir...
osmanlıyı ayakta tutan şey işe yarasaydı osmanlı bugün ayakta olurdu. Ayrıca Osmanlı artık yok ki ayakta tutan şeyin bir önemi olsun. Önemli olan cumhuriyeti ayakta tutacak şeyi bulmaktır yoksa cumhuriyet elden gidecektir
osmanlının ilk kurulma dönemlerine bakarsak bizansın içlerine kadar sokulup esnaf kılığında halkı inceleyenler birinci sıradadır.
-ahiler
osmanlının yıkılma dönemlerine doğru savaşlara artık padişah katılmamıştır.dolayısıyla;
-her daim ordunun başında bulunan ve onlara güç veren akıllı ve zeki padişahlar...
bir ayağının avrupa, bir ayağının asya kıtasında olmasıdır. sonra da bir eli yağda bir eli balda olma hali de sarsılmayı getirecektir. elindekilere bakarken ayağını kaydırmışlardır malum.
