nesimi

"gah çıkarım gökyüzüne seyrederim alemi
gah inerim yer yüzüne seyreder alem beni" gibi güzel bir beytin sahibi.

--spoiler--
ben doldurur ben içerim, günah benim kime ne

--spoiler--

hakkinda buyuk bir kafa karisikliginin mevcut oldugu buyuk sair.

biri 14, digeri 17. yy'larda yasamis iki nesimi vardir. bunlardan ilki 14. yy'da "azerbaycan sahasi" tabir edebilecegimiz genis bir bolgede yasamis olan seyyit imameddin nesimi, digeriyse 17. yy'da anadolu'da yasamis olan kul nesimi'dir. mahlaslarinin ayni olusunun sebebi, esas nesimi'den uc yuz yil sonra yasamis olan ikincinin onu cok sevmesi, adeta hayran olmasi ve bundan dolayi kendine mahlas olarak onun ismini secmesidir. bu hayranlik o derecededir ki kul nesimi seyyit nesimi'nin bircok siirinin parcalarini aynen alip kullanmistir. bizde bir nazire gelenegi vardir fakat bu nazireden ote bir "ayniyet" halidir, sebebi de asiri hayranliktir. mesela olay su sekildedir: kul nesimi seyyit nesimi'den bir-iki beyiti harfiyyen alir ve ustune kendi -diyelim 10-20- beyitlik siirini insaa eder. esasinda nazirenin cok ileri bir formu diyebiliriz.

seyyit nesimi hurufidir, fazlullah esterabadi veya fazlullah hurufi isimleriyle meshur bir alimin talebesi ve halefidir. kul nesimi de onun hurufiligini benimsemistir. seyyit nesimi bir kategori olarak sii veya alevi degildir, sunni kesinlikle degildir. mezheplerden cok farkli bir yerde durmaktadir, kimisi onu tekfir dahi etmistir. fakat siirinde islam karakterlerinden en guclusunun hazreti ali oldugunu soylemek hic zor degildir. kul nesimi ise alevidir. kaydedilmesi gereken son nokta ise seyyit nesimi'nin siirlerinin tamaminin aruzla yazilmis oldugu, kul nesimi'ninse cogunlukla hece olcusuyle yazdigidir. dolayisiyla bugunun edebiyat arastirmacilari ilk nesimi'yi divan, ikinci nesimi'yi halk edebiyati saflarina dahil ederler.

kul nesimi -sanirim- bir tek "haydar haydar" siiriyle taninirken seyyit nesimi'nin meshur beyitlerine birkac ornek:

oyle bir derde dustum ki herkes gider karina --> (kar dedigi snow degil profit'tir, anladin sen onu, turkce karakter mevzusu.)
bugun buldum bugun yerim hak kerimdir yarina

ey ozunden bihaber gafil, uyan
hakk'a gel kim hak degil batil, uyan

seni bu husn-u cemal, bu kemal ile gorup
korktular hak demeye, donduler insan dediler

gul bulunmaz bu dikenli dunyanin baginda cun
ebsem ol, beyhude gulsuz yerde gulzar isteme

---

seyyit nesimi'nin ebsem kavraminin mevlana'nin hamus kavramiyla yakindan alakali oldugunu, hatta farsca kelimenin turkce karsiligi oldugunu kaydederek iletimi burada noktaliyorum zira oyle gorunuyor ki kendimi durduramayarak, yazdikca yazarak memleketin murekkep stogunu tehdit ediyorum. sunu belirtmeliyim ki seyyit nesimi bence turkce'nin en guzel sairidir!

hayatina dair son anlati, derisi yuzuldukten sonra derisini eline alip "yolumuz kabe, ihramimiz derimizdir bizim" cumlesini soyleyip idam sehpasini yuruyerek terkettigi rivayetidir. elbette bu rivayete inanmak noel babanin gercek olduguna inanmakla esdeger olsa da halkin onu ne derece sevdiginin, yucelttiginin, mert gordugunun ve oldukten sonra dahi ona nasil delikanli laflar ve tavirlar yakistirdiginin kaniti olarak son derece manali olan bu hadiseyi iletimize dahil ettik...

münasebetsizlere çok güzel cevaplar veren insan evladı, saygı duyarız, başka bir zaman anlatılır ayrıca, nur içinde yatsın..*

Minnet eylemem şiiri ahmet aslan tarafından yorumlanmış. Biri mükemmel yazmış öbürü harkulade yorumlamış.

http://www.youtube.com/watch?v=NdL4mEG7ess&feature=related

Har içinde biten gonca güle minnet eylemem
Arabi farisi bilmem, dile minnet eylemem
Sırat-i müstakim üzre gözetirim rahimi
iblisin talim ettiği yola minnet eylemem

Bir acaip derde düştüm herkes gider karına
Bugün buldum bugün yerim, hak kerimdir yarına
Zerrece tamahım yoktur şu dünyanın varına
Rizkimi veren huda dir kula minnet eylemem

Oy nesimi, can nesimi ol gani mihman iken
Yarın şefaatlarım ahmed-i muhtar iken
Cümlenin rızkını veren ol gani settar iken
Yeryüzünün halifesi hünkara minnet eylemem

klasik olduğu üzere imam alinin taraftarı olduğu üzere şehid edilmiştir. şamda halkın önünde derisi yüzülerek hak mertebesine ulaşmıştır. bir çok alevi bektaşi nefesine türküsüne ilham kaynağı olmuştur. alevi bektaşi ekolünde nesimiden kat kat daha çok itibar gören ozanlar olmasına rağmen nesiminin şehid oluş şekli ve sonuna kadar inancını haykırması kendisini destansılaştırmış ancak 20.yy ile birlikte cumhuriyet devrimlerinin etkisinden ötürü aleviler sekülerleşmeye başlamış sonuç olarak nefeslerde nesimi bahsedilirken kendisinin kim olduğu alevi dedeleri tarafından dahi unutulmuştur.

BENDE SIĞAR iKi CiHAN

Bende sığar iki cihân ben bu cihâna sığmazam
Cevher-i lâmekân benim kevn ü mekâna sığmazam

Kevn ü mekândır âyetim zâta gider bidâyetim
Sen bu nişân ile beni bil ki nişâne sığmazam

Kimse gümân ü zann ile olmadı Hakk ile biliş
Hakkı bilen bilir ki ben zann ü gümâna sığmazam

Sûrete bak vü ma'nîyi sûret içinde tanı kim
Cism ile cân benim velî cism ile câna sığmazam

Hem sadefim hem inciyim haşr ü sırât
Bunca kumâş ü raht ile ben bu dükâna sığmazam

Genc-i nihân benim ben uş ayn-ı ayân benim ben uş
Gevher-i kân benim ben uş bahr ile kâna sığmazam

Arş ile ferş ü kâf ü nûn bende bulundu cümle çün
Kes sözünü uzatma kim şerh u beyâna sığmazam

Gerçi muhît-i a'zâmım adım âdem durur âdemim
Dâr ile kün fekân benim ben mu mekâna sığmazam

Cân ile hem cihân benim dehr ile hem zamân benim
Gör bu latifeyi ki ben dehr ü zamâna sığmazam

Encüm ile felek benim vahy ile melek benim
Çek dilini vü epsem ol ben bu lisâna sığmazam

Zerre benim güneş benim çâr ile penc ü şeş benim
Sûreti gör beyân ile çünkü beyâna sığmazam

Zât ileyim sıfât ile Kadr ileyim Berât ile
Gül-şekerim nebât ile piste-dehâna sığmazam

Şehd ile hem şeker hem şems benim kamer benim
Rûh-ı revân bağışlarım rûh-ı revâna sığmazam

Tîr benim kemân benim pîr benim civân benim
Devlet-i câvidan benim îne vü âna sığmazam

Yer ü gökü düzen benim geri dönüp bozan benim
Cümle yazı yazan benim ben bu dîvâna sığmazam

Nâra yanan şecer benim çarha çıkar hacer benim
Gör bu odun zebânesin ben bu zebâne sığmazam

Gerçi bugün Nesîmîyim Hâşîmîyim Kureyşîyim
Bundan uludur âyetim âyet ü şâna sığmazam

derisi yüzülerek öldürülmüş. tuyuğları ile ünlü.

(bkz: nesimi çimen)
(bkz: kul nesimi)

diye ayrılır.

edit:sonradan öğrendim ki esas "seyyid nesimi" de varmış bu ilk ikisini siktir edin sonuncusu harika be kardeşim. saygılar.

beyitlerindeki gizli dili çözdüğünüz anda birden fazla dualist felsefenin anahtarını elde etmenizi sağlayan, ciddi şekilde araştırılması gereken, yazdıkları tarihi ayrıntıları ile birlikte araştırılması gereken biridir. hatta nesimi bir beyitinde büyük ihtimal çin zulmü altındaki türklerin maniciliği benimseyişini betimlemiştir. şiir kısaca şu şekilde, ancak dediim gibi nesimi'nin yazdıkları tarihle ve teoloji ile paralel okunduğunda batını (gizli dilcilik) ortaya çıkacaktır. nesimi tarihsel bir olguyu şu şekilde anlatır;

--spoiler--
Câ’d-ı zülfin anber-efşân eylemiş
Nâfe-i Çîni perîşan eylemiş

Cân u dil her dem nice top olmasun
Çün nigârum zülfi çevgân eylemiş

Zülfi tağılmış ruh üzre ol sanem
Kâfir-i Çîn kasd-ı îmân eylemiş

Âşıkun kanına bandurmış elin
Gör bu çoh destân ne destân eylemiş

Gözleri kaşı ene’l-hak çağırur
Gör bu sırrı kimde pinhân eylemiş

Hüsn içünde ğörmemiş mislün felek
Munca devrânı ki devrân eylemiş

Iyd-i ekberdür Nesîmîye bu gün
Cânını şol mâha kurbân eylemiş
--spoiler--

bu sadece bir örnek, dualiteye ve gizli dilciliğe dair onlarca örnek vardır nesimi'de.
ayrıca kendisinin öldürülüş biçimi de gariptir. çünkü deriyi yüzerek ifşa etme biçimindeki işkence, iran'da zerdüştlere tepkisel olarka ortaya çıkan maniheizm kurucusu mani ile kendini göstermiştir, mani'de derisi yüzülerek ve ifşa edilerek öldürülmüştür. bu işkence yöntemi yaptığım araştırmalara göre arap yarım adasında ya da orta asya'da bulunmamaktadır, daha çok zerdüştlerin ''ışıkçılar'' dedikleri ve büyük kıyımdan geçirdikleri mani'nin takipçilerine uyguladıkları bir cezadır. nitekim islam sonrası dönemde maniheistler ehli hakçılar ya da yine eski adı ile ışıkçılar, batıniler olarak adlandırılarak, islam öncesi dönemde olduğu şekli ile derisi yüzülerek katledilmişlerdir. mesela hallac-ı mansur'da aynı şekilde ölmüştür.
bu teorimi doğrulayacak onlarca kanıt elimde mevcut ve eminim ki nesimi mansur gibi, yemini, virani, hallac gibilerinin olduğu gibi bir ışıkçı yani maniheistti.
nizamülmülk'ün siyasetname eseri okunduğunda ışıkçılar ve batıniler hakkında detaylı bilgiler vermektedir ve bunu haricinde irene melikoff'un çalışmaları da nesimi gibi ozanların manici dervişler olduğu gerçeğini bir nebze ortaya koymuştur. çok yönlü olan bu durum birden fazla unsurun irdelenmesi gereklilğini doğurduğu için kısa kesiyorum, son cümlem ise nesimi ve ya diğerleri ali taraftarı olduğu için katledilmediler, bu hikayelerle kandırmayın kendinizi.
ileri de daha detaylı örneklerle açıklayacağım bu durumu.

ateşi aşkına yaktın özümü
Halil ibrahim'le nardan gelirem
ab-ı kevser ile yudun özümü
kırkların bezminde dardan gelirem

cebrail çerağın almış eline
muhabbete gider dostun iline
hayranım şakıyan dudu diline
rıdvan kapı açmış şardan gelirem

tenden sual etme ten kuru tendir
can onun içinde gevheri kandır
bu ilmin deryası bahr-i umman'dır
sırr-ı kal oldukça sırdan gelirem

nesimi'yem ikrarından belliyim
gerçek erenlerin kemter kuluyum
ali bahçasının gonca gülüyüm
münkir münafıka hardan gelirem

http://www.youtube.com/watch?v=v5pKnHiTaTI

14. yüzyılın azeri türkçesine yakın bir dille eser veren şairlerindendir.

şifa istemem balından
bırak beni bu halımdan
razıyım açan gülünden
yeter dikenin batmasın

gece gündüz bu hizmetin
şefaatin kerametin
senin olsun hoş sohbetin
yeter huzurum gitmesin

taşa değmesin ayağın
lale sümbül açsın bağın
istemem meth'eylediğin
yeter arkamdan atmasın

kolay mı gerçeğe ermek
dost bağından güller dermek
orda kalsın değer vermek
yeter ucuza satmasın

sonu yoktur bu virdimin
dermanı yoktur derdimin
istemem ilaç yardımın
yeter yakamdan tutmasın

nesimi'yem vay başıma
kanlar karıştı yaşıma
yağın gerekmez aşıma
yeter zehirin katmasın

Gibi bir sanat eserinin sahibidir.

Bir cefakeş aşıkem ey yâr senden dönmezem,
Hançer ile yüreğimi yar senden geçmezem,
Ger zekeriyya tek beni baştan ayağa yarsalar,
Başıma koy erre neccâr senden dönmezem,
Ger beni yandırsalar,toprağımı savursalar,
Külüm oddan çağırsalar settâr senden dönmezem.

Ya settar

hoş muydu acaba hep merak etmişimdir.

Bende sığar iki cihân ben bu cihâna sığmazam
Cevher-i lâmekân benim kevn ü mekâna sığmazam.

Adama sormuşlar yarin ile hoş musun diye. O da demiş size ne amk ister döverim ister severim.

Bir cefâkeş aşıkem, ey Yâr Senden dönmezem
Hançer ile yüreğimi yar Senden dönmezem
Ger Zekeriya tek beni baştan ayağa yarsalar
Başıma koy erre Neccâr Senden dönmezem
Ger beni yandırsalar, toprağımı savursalar
Külüm oddan çağırsalar Settâr Senden dönmezem.

Yerginin ve övgünün ustasıdır.
Ancak ikisini de abartılı yapmıştır.

Yergi kendisine yasaklandığı halde durmamış devam etmiş ve en sonunda canlı canlı derisi yuzulerek böyle bir ustaya yazık edilmiştir.

kolay mı gerçeğe ermek? dost bağından güller dermek? orda kalsın değer vermek. yeter ucuza satmasın. yeter ucuza satmasın. sonu yoktur bu virdimin. dermanı yoktur derdimin.

çok kral adammışsın çok.

Yarin ile hoş musun? Diye sorulan kişi. Nesimi de durur mu yapıştırmış cevabı; ben sana soruyor muyum lan şerefsiz?

"...Gül ha gül ey Nesimi
Geldi yine gül mevsimi..."

Günümüzde Ahmet Aslanın seslendirdiği ve nesimeye ait olan Minnet Eylemem şiiri:

har içinde biten gonca güle minnet eylemem

arabi farisi bilmem, dile minnet eylemem

sırat-i müstakim üzre gözetirim rahimi

iblisin talim ettiği yola minnet eylemem

bir acaip derde düştüm herkes gider karına

bugün buldum bugün yerim, hak kerimdir yarına

zerrece tamahım yoktur şu dünyanın varına

rızkımı veren hüda'dır, kula minnet eylemem

oy nesimi, can nesimi ol gani mihman iken

yarın şefaatlarım ahmed-i muhtar iken

cümlenin rızkını veren ol gani settar iken

yeryüzünün halifesi hünkara minnet eylemem

nesimi'ye sormuşlar; yarın ile hoş musun?
hoş olayım olmayayım, o yar benim kime ne!

Gel gel beri ki savm ü salâtın(namaz) kazâsı var
Sensiz geçen zamân-ı hayâtın(ömür) kazâsı yok

Dizilerinin sahibi olan şair.

Fazlullah hurufinin talebelerinden olan Nesimi,Evrenin ve insanın oluşumunu maddeye dayandıran, her varlığı 32 harfle açıklamaya çalışan, harflere esrarengiz anlamlar yükleyen hurufilik tarikatına mensup divan edebiyatı sanatçısıdır.

Edit: hurufilik inancı yüzünden idam edilmiştir.