20 yıl içinde hazar denizi ne kadar ulaşmış, uygar dünyanın 18 ve 19 yüzyıllarda geçtiği kağıt para sistemini mükemmel uygulayan, amansız bir ordu idi. ancak toprakları çok geniş, ömrü ise çok az olmuştur, göçebelerin imparatorluğu olarak ta bilinir, oysa bıraktığı medeni kalıntılar hala yaşar. (bkz: cengiz han ve mirasçıları)
insanlık tarihindeki en büyük imparatorluktur. Zirveye ulaştığında 33 milyon km² lik bir alanı kapsıyor, 100 milyon kişiyi topraklarında barındırıyordu. Moğol imparatorluğu 1206 yılında Cengiz Han tarafından kuruldu. Güneydoğu Asya'dan Orta Avrupa'ya kadar uzanan geniş bir alana yayıldı.
Daha sonra Cengiz Hanın ölümüyle devlet oğulları arasında dört parçaya ayrıldı.Bunlar Altın Ordu hanlığı,Çağatay Hanlığı,Kubilay hanlığı,ilhanlılar
moğollar bağdatı geçtikten sonra anadolunun kapılarını tam 3 kez zorlamışlardır. ancak 3 akınları da memlüklüler tarafından durdurulmuştur. tarihçilerin varsayımlarına göre;
"zamanının en güçlü devletlerinden biri olup da haçlı seferlerine karşı ayakta durabilen memlüklüler, eğer moğolları durduramasaydı, bağdatı geçmiş olan moğolların soluğu istanbul da ve daha sonrasında romaya kadar giden uzun bir yolda bulmaları işten bile değildir."
imparatorluk sıfatını hak etmeyen devlet sadece toprak olarak büyüklüğe sahiptirler. tarih de osmanlı imparatorluğu , roma imparatorluğu gibi büyük iz bırakmış devletlerle karşılaştırılması mümkün değil. çünkü ürettikleri fazla bir şey yoktur kağıt ve benzeri şeyler zaten çinlilerin daha önce kullandığı ve moğolların çini işgali sonucu ellerine geçen şeylerdir.
moğollar tarihe bir yıkım devleti olarak geçmişlerdir özellikle orta asyada yüzlerce yıllık medeniyet birikimi olan türk şehirlerini yakıp yıkmışlardır. bağdat şehrinde hülagu'nun yaptıkları ne kadar medeniyetsiz olduklarını gösterir.
moğol devleti'nin ilk kurucusu duş handır. duş hanın oğlu olmadığı için yerine timuçin * geçmiştir. merkezleri karakurumdur.
moğollar bilinen dünya'nın 4/3'ünü ele geçirmişlerdir. fakat memluklere (bkz: ayn-ı calut), (bkz: elbistan) ve (bkz: humus)'ta yenilince daha fazla ilerleyememişlerdir.
dünya tarihindeki en buyuk devlete sahip olmuşlardır. türk (bkz: töre)sini ilk defa yazıya geçirmişlerdir. cengiz'in ölümünden sonra ülke (bkz: altınorda), (bkz: çağatay hanlığı), (bkz: kubilay hanlığı) ve (bkz: ilhanlılar) olmak üzere 4'e bölünmüştür.
çok kısa sürede çok geniş bir alana yayılan, sonra aniden ve hızla geri çekilen savaşçı bozkır imparatorluğu. bir araştırmaya göre dünyanın büyük bölümünde cengiz'in genleri hala yaşamakta.
Yeryüzünün gördüğü en barbar imparatorluk. aslında imparatorluk demek pek doğru olmayacaktır, çünkü moğollarda bir merkezi yapı ya da sistematik yoktu, moğollar ele geçirdikleri her boyun başına bir vali atıyor ve onları içişlerinde serbest bırakıyorlardı.
aslında moğollar için esas olan yönetmek değil bir anlamda yıkmaktı ki bozkır insanın mantığına göre güçlü olan ayakta kalmalıydı, iş bu sebepten de moğolların, saldırdıkları topraklarda taş üstünde taş gövde üstünde baş bırakmamaları da olaya kendi perspektiflerinden bakıldığında normal karşılanmalıdır.
Şimdi Avrasya'yı bir bütün olarak düşünün:moğollar, anakarının kuzeyine soğuk diye geçememişlerdir, güneye ise yüksek dağlar yüzünden inememişlerdir. avrupa'ya girdikten sonra ise, otlak bulamadıkları için macaristan sınırlarından geri dönmüşlerdir. çin'i ise cengiz değil de,kubilay zamanında istila etmişlerdir.anadolu'da ise memluklere yenildikleri için ilerleyememişlerdir. eğer moğollar anadolu'yu tam olarak ele geçirselerdi ve bu verimli toprakları kendi atlarına otlak olarak kullansalardı; ortada ne mısır kalırdı, ne de avrupa, muhtemelen dünya tarihi de olduğundan çok da farklı bir biçimde yazılırdı.
13. ve 14. yüzyıllarda orta asya ya yaptıkları istila sonucunda orta asya daki bilim merkezleri ve islam coğrafyasının tahrip olmasına sebep olan imparatorluktur. bağdat, horasan, semerkant, buhara gibi şehirler tahrip olmuş ve islam dünyasının şehirleşme süreci gerilemeye başlamıştır. islam dünyasında felsefe ve bilim duraklamıştır.
orta asya da yaşanan bu olumsuz gelişmeler uzun vadede osmanlı devleti nin de zayıflama nedenleri arasında yer alır.
yaptıkları zulmün ceremesini modern moğolistan'a çektiren imparatorluk. şimdiki moğollar atalarının aksine dünyanın bir köşesinde kuzu kuzu oturmakta ve milli futbol takımları da guam denen dandirik takımdan başkasını yenememektedir.
bir dönemin süper gücü. tıpkı osmanlı devleti'nin olduğu gibi. şu an bulunduğumuz "dünyanın bir köşesinde kuzu kuzu oturmak" durumu osmanlı'nın büyüklüğüne gölge düşürmediğine göre, moğolların da bir dönem dünya'yı skip attığı gerçeğini gözardı edemeyiz.
dünya tarihinin en geniş sınırlarına sahip imparatorluk. en büyük hataları bağdat'ı işgal ederek tüm bilimsel ve yazılı eserleri yok etmeleridir. bu sebepten dolayı islam dünyasına en büyük zararı vermekle kalmamış ortadoğu devletlerinin bugün medeniyeti 100 asır geriden takip etmelerine neden olmuştur. şayet böylesi bir cehalete izin vermeselerdi bugün dünyanın en gelişmiş medeniyeti batı değil ortadoğu olurdu.
