insan faktörü, sistemlerin en önemli temalarındandır. sistem ne kadar mükemmel olursa olsun, kabullenilmesi ve başarısı, insanların kabulüyle de doğrudan orantılıdır.
ayrıca tüketim toplumu yaratan kapitalizmden, komünizme geçiş, hem devletçi ekonomi politikasını uyarlamada, hem de insanlara tüketim çılgınlığından vazgeçirmede zorluklar yaşatır.
çin örneğine gelince, çin; kapitalist ülkelerden de daha kapitalist olma yolundadır. zira sırf üretim dinamiğini dünya piyasalarında etkin kılabilmek için, kuru düşük tutup; dolar rezervi yaratarak doları piyasadan çekmektedir. böylece dünyada artan dolar hacmine rağmen doların fiyatının düşmemesi, çılgınca ucuza üretimle canlı kalabilmekte ve dünya ile rekabette avantaj sağlanabilmekte. zira krizde bütün dünya ülkeleri üretim ayağında zortlamıştır.
öte yandan, halkın refah seviyesini arttırmayıp işçilik maaliyetini düşük tutarak dünya dengelerini kendi lehine daha da bozmak isteyen çin, kalitesiz ve kar en çoklaması mantığın dibine vurmuş, sosyal refah anlayışını iplememiş ve komünizmle uzaktan yakından alakası olmayan bir hal almıştır.
eğer dünya üzerindeki ülkelerde genel anlamda böyle bir değişim rüzgarı esiyorsa (ki mümkün değildir) bu değişim rüzgarı dünyada olumlu bir etki yaratır. ama bu değişim sadace tek bir ülke üzerinde gerçekleşiyorsa (ki bu olgu genel anlamda bu şekilde gerçekleşir)o zaman bu değişim olumsuz yöndedir. şöyle ki: sosyalist veya onun bir üst evresi olan komunist düzen, hiç bir zaman tek bir ülke üzerinde kalıcı olmaz. böyle bir düzenin kurulabilmesi için öncelikle kişilere ürettikleri oranda tüketim olanağının sağlanması gerekir. gelgelelim ortaklaşa toplumcu(sosyalist) düzeni kurmaya yeltenen ülke, bu düzenin kendi ülkelerine sıçramasından korkan bireyci sömürgen(kapitalist) ülkelerce düşman olarak görülür; bu kuşatılmışlık ortamında kendini dış saldırılardan koruyabilmek için toplumsal üretimin büyükçe bir bölümünü üstün nitelikte savaş araç gereçleriyle caydırıcı büyüklükte bir ordu beslemeye ayırmak zorunda kalır .bu durumda, ürettiklerinin büyük bir bölümüne ordu beslemek üzere devletçe el konulan yurttaşların eline, mutluluklarını sağlamaya yetecek bir gelir geçmez; böyle oluncada ortaklaşa toplumcu sömürüsüz düzen, kişilere bireyci sömürgen düzenin verdiğinden daha üstün bir yaşam düzeyi sağlamaz. bunun en büyük örneği SSCB zamanında görülmüştür. ikinci dünya savaşından sonra dünya iki zıt kutba ayrılmıştır. bu kutuplardan birinin başında, kapitalizmi savunan ve bu görüşle ülkesini yöneten ABD, diğerinin başında ise komunizm ile yönetilen SSCB vardır. SSCB ABD'ye boyun eğmemek ve onun karşısında bir süper güç olarak kalmak için askeri harcamalarını en üst seviyede tutmuştur. ve şöyle bir durumda vardır ki ABD'ye karşı söz sahibi olmak ve onun karşısında süper bir güç olarak kalabilmek için ortadoğu'yu kontrol etmek gerekmektedir. çünkü ortadoğu'yu kim yönetirse dünyadaki düzeni o kontrol eder. bunu çok iyi bilen SSCB'nin sadece afganistan savaşı 60 milyar rubleye mal olmuştur. çin'le yapılan savaş ise 200 milyar rubleye. genel anlamda ise rakamlar toplamda 700 milyar rubleye varmaktadır. ve sonunda SSCB bu savaşı kaybetmiştir.bunun nedeni kendi cephesinde olan bir devletin olmayışıdır. troçki daha 1905'lerde ortaklaşa toplumcu devrimin tek ülkede başarıya ulaşmayacağı kuramını dizgeleştirmiş, 'sürekli devrim' kavramıyla dile getirdiği bu kuram nedeniyle 1927'de alnına karşı devrimci damgası vurularak partiden atılıp ülkeden sürülmüş;1940'larda sürgünde bulunduğu brezilya'da stalin'in bir görevlisince başına bir çekiç vurularak öldürülmüştür.. bu durumda kim haklı çıkmıştır: Troçki. bakınız şimdiki rusya'nın düzenine. 2007 yılında ekonomisinde yüzlerce milyar dolarlık fazla var. ve bu olay kapitalist düzene geçtiği için var olmuştur. en koyu ve en totaliter şekilde yönetilen çin bile ülkesindeki komunist rejimde yumuşama evresine geçmiştir. sonuç olarak kapitalizmden kominizme geçiş evresi diye birşey yoktur. en azından çok uzun bir süreliğine.....
