1. içerisinde birden çok etnik ve dini grup unsurlarını brındıran milletler sistemi. örneğin osmanlı imparatorluğu.
2. "empire" kökeninden gelen emperyalist büyük devlet sistemi. örneğin birleşik krallık.
bu ikinci tanım bazı yerlerde impratorluk şartı diye geçtiğinden bilimsel olarak osmanlı bir imparatorluk değildi tam manasıyla.
içerisinde birden fazla halkı ve bölgeyi barındıran, tek bir yönetim altındaki devlet.
tarihin gelmiş geçmiş en büyük imparatorlukları: (kaynak yabancı vikipedi, yemin ederim ki bunları teker teker kendi ellerimle yazdım sırf entry'yi beğenmeniz için)
1. britanya imparatorluğu 35.5milyon kilometrekare,
2. möğollar - 24milyon kilometrekare,
3. rusya imparatorluğu -22.8milyon kilometrekare,
4. çing hanedanlığı - 14.7milyon kilometrekare,
5. ispanya imparatorluğu - 13.7milyon kilometrekare,
6. ikinci fransız koloni imparatorluğu - 11.5milyon kilometrekare,
7. abbasiler - 11.1milyon kilometrekare,
8. emeviler - 11.1milyon kilometrekare,
9. yuan hanedanlığı - 11milyon kilometrekare,
10. xionghu imparatorluğu - 9milyon kilometrekare,
11. brazilya imparatorluğu - 8.337milyon kilometrekare,
12. japonya imparatorluğu - 7.4milyon-8.51milyon kilometrekare,
13. iberya - 7.1milyon kilometrekare,
14. doğu han hanedanlığı - 6.5milyon kilometrekare,
15. ming hanedanlığı - 6.5milyon kilometrekare,
16. raşid halifelik - 6.4milyon kilometrekare,
17. göktürkler - 6milyon kilometrekare,
18. altın orda hanlığı - 6milyon kilometrekare,
19. batılı han hanlığı - 6milyon kilometrekare,
20. ahameniş imparatorluğu - 5.5milyon kilometrekare,
21. ikinci portekiz imparatorluğu - 5.5milyon kilometrekare,
22. tang hanedanlığı - 5.4milyon kilometrekare,
23. makedonya imparatorluğu - 5.2milyon kilometrekare,
24. osmanlı imparatorluğu - 5.2milyon kilometrekare,
25. kuzey yuan hanedanlığı - 5milyon kilometrekare,
26. roma imparatorluğu - 5milyon kilometrekare,
27. xin hanedanlığı - 4.7milyon kilometrekare,
28. tibet imparatorluğu - 4.6milyon kilometrekare,
29. xianbei - 4.5milyon kilometrekare,
30. birinci meksika imparatorluğu - 4.429milyon kilometrekare,
31. timur imparatorluğu - 4.4milyon kilometrekare,
32. fatımi hilafeti - 4.1milyon kilometrekare,
33. doğu göktürk kağanlığı - 4milyon kilometrekare,
34. hun imparatorluğu - 4milyon kilometrekare,
35. babürlüler - 4milyon kilometrekare,
36. büyük selçuk imparatorluğu - 3.9milyon kilometrekare,
37. seleukos imparatorluğu - 3.9milyon kilometrekare,
38. italya imparatorluğu - 3.825milyon kilometrekare,
39. ilhanlılar - 3.75milyon kilometrekare,
40. çjungar kağanlığı - 3.6milyon kilometrekare,
41. çağatay hanlığı - 3.5milyon kilometrekare,
42. sasani imparatorluğu - 3.5milyonkilometrekare,
43. batı göktürk kağanlığı - 3.5milyon kilometrekare,
44. batı xiongnu - 3.5milyon kilometrekare,
45. birinci fransız koloni imparatorluğu - 3.4milyon kilometrekare,
46. gazneliler - 3.4milyon kilometrekare,
47. maurya imparatorluğu - 3.4-5milyon kilometrekare,
48. delhi sultanlığı - 3.2milyon kilometrekare,
49. alman koloni imparatorluğu - 3.147milyon kilometrekare,
50. kuzey song hanedanlığı - 3.1milyon kilometrekare,
51. uygur kağanlığı - 3.1milyon kilometrekare,
52. kuzey jin hanedanlığı - 3.1milyon kilometrekare,
53. danimarka imparatorluğu - 3milyon kilometrekare,
54. sui hanedanlığı - 3milyon kilometrekare,
55. safevi imparatorluğu - 2.9milyon kilometrekare,
56. samaniler - 2.85milyon kilometrekare,
57. doğu jin hanedanlığı - 2.8milyon kilometrekare,
58. medler - 2.8milyon kilometrekare,
59. part imparatorluğu - 2.8milyonkilometrekare,
60. cücenler - 2.8milyonkilometrekare,
61. bizans imparatorluğu - 2.7-2.8milyon kilometrekare,
62. hint-iskit krallığı - 2.6milyon kilometrekare,
63. liao hanedanlığı - 2.6milyon kilometrekare,
64. greko-baktirya krallığı - 2.5milyon kilometrekare,
65. sonraki chao - 2.5milyon kilometrekare,
66. maratha imparatorluğu - 2.5milyon kilometrekare,
67. belçika sömürge imparatorluğu - 2.366-2.47milyon kilometrekare,
68. jin hanedanlığı (1115-1234) - 2.3milyon kilometrekare,
69. harzem imparatorluğu - 2.3-3.6milyon kilometrekare,
70. çin hanedanlığı - 2.3milyon kilometrekare,
71. hollanda imparatorluğu - 2.1milyon kilometrekare,
72. birinci fransız imparatorluğu - 2.1milyon kilometrekare,
73. kiev kinezliği - 2.1milyon kilometrekare,
74. memlükler - 2.1milyon kilometrekare,
75. güney song hanedanlığı - 2.1milyon kilometrekare,
76. üçüncü porteiz imparatorluğu - 2.1milyon kilometrekare,
77. muvahhid halifeliği 2-2.23milyon kilometrekare,
78. wei hanedanlığı - 2milyon kilometrekare,
79. eski çin(qin) - 2milyon kilometrekare,
80. eski chao - 2milyon kilometrekare,
81. gurlu hanedanlığı - 2milyon kilometrekare,
82. inka imparatorluğu - 2milyon kilometrekare,
83. kuşan imparatorluğu 2-2.5milyon kilometrekare,
84. liu song hanedanlığı - 2milyon kilometrekare,
85. kuzey wei - 2milyon kilometrekare,
86. batı roma imparatorluğu - 2milyon kilometrekare,
87. eyyubiler - 1.7-2milyon kilometrekare,
88. gupta imparatorluğu 1-7-3.5milyon kilometrekare,
89. eftalit(beyaz hun) imparatorluğu - 1.7-4.0milyon kilometrekare,
90. buyid hanedanlığı - 1.6milyon kilometrekare,
91. doğu wu - 1.5milyon kilometrekare,
92. kuzey qi - 1.5milyon kilometrekare,
93. kuzey xiongnu - 1.5milyon kilometrekare,
94. kuzey chou - 1.5milyon kilometrekare,
95. yeni asur imparatorluğu - 1.4milyon kilometrekare,
96. doğu maurya imparatorluğu - 1.3milyon kilometrekare,
97. liang hanedanlığı - 1.3milyon kilometrekare,
98. kaçar imparatorluğu - 1.29milyon kilometrekare,
99. aksum krallığı - 1.25milyon kilometrekare,
100. shang hanedanlığı - 1.25milyon kilometrekare,
101. frank krallığı - 1.2milyon kilometrekare,
102. srivijaya - 1.2milyon kilometrekare,
103. hint-yunan krallığı - 1.1milyon kilometrekare,
104. mali imparatorluğu - 1.1milyon kilometrekare,
105. polonya-litvanya topluluğu - 1.1milyon kilometrekare,
106. murabit hanedanlığı - 1milyon kilometrekare,
107. harşa imparatorluğu - 1milyon kilometrekare,
108. gurjara-pratihara hanedanlığı - 1milyon kilometrekare,
109 . kutsal roma imparatorluğu - 1milyon kilometrekare,
110. hazar hanlığı - 1-3milyon kilometrekare,
111. kmer imparatorluğu - 1milyon kilometrekare,
112. antik mısır yeni krallık dönemi - 1milyon kilometrekare,
113. ptolemaios krallığı - 1milyon kilometrekare,
114. kara hitai - 1-1.5milyon kilometrekare,
115. iskit - 1milyon kilometrekare,
116. shu han - 1milyon kilometrekare,
117. shu han - 1milyon kilometrekare,
118. tahiriler - 1milyon kilometrekare,
119. batı xia - 1milyon kilometrekare,
120. isveç imparatorluğu - 0,99milyon kilometrekare
121. nazi almanyası - 0.824milyon kilometrekare,
122. akad imparatorluğu - 0,8milyon kilometrekare,
123. avar kağanlığı - 0,8milyon kilometrekare,
124. çu - 0,8milyon kilometrekare,
125. hunlar - 0,8milyon kilometrekare,
126. songhai imparatorluğu - 0,8milyon kilometrekare,
127. hyksos - 0,65milyon kilometrekare,
128. antik mısır yirmi altıncı hanedanlık dönemi - 0,65milyon kilometrekare,
129. rozvi imparatorluğu - 0.624milyon kilometrekare,
130. avusturya-macaristan imparatorluğu - 0,62milyon kilometrekare,
131. kurtuba halifeliği - 0,6milyon kilometrekare,
132. birinci portekiz imparatorluğu - 0,6milyon kilometrekare,
133. vizgot krallığı - 0,6milyon kilometrekare,
134. zhou hanedanlığı - 0,55milyon kilometrekare.
135. sih imparatorluğu - 0,52milyon kilometrekare,
136. kurtuba emirliği - 0,5milyon kilometrekare,
137. kosala - 0,5milyon kilometrekare,
138. lidya - 0,5milyon kilometrekare,
139. magadha - 0,5milyon kilometrekare,
140. antik orta mısır krallığı - 0,5milyon kilometrekare,
141. neo-babil imparatorluğu - 0,5milyon kilometrekare,
142. satavahana hanedanlığı - 0,5milyon kilometrekare,
143. antik mısır yirmi beşinci hanedanlık dönemi - 0,5milyon kilometrekare,
144. batı satrapları - 0,5milyon kilometrekare,
145. yeni hitit krallığı - 0.45milyon kilometrekare,
146. xia hanedanlığı - 0,45milyon kilometrekare,
147. fransa krallığı (orta çağ) - 0.4milyon kilometrekare,
148. orta asur imparatorluğu - 0.4milyon kilometrekare,
149. antik mısır eski krallık dönemi - 0.4milyon kilometrekare,
150. sokoto halifeliği - 0.4milyon kilometrekare,
151. latin imparatorluğu - 0.35milyon kilometrekare,
152. antik kartaca - 0.3milyon kilometrekare,
153. indus vadisi uygarlığı - 0.3milyon kilometrekare,
154. mitanni - 0.3milyon kilometrekare,
155. birinci babil imparatorluğu - 0.25milyon kilometrekare,
156. aztek imparatorluğu - 0.22milyon kilometrekare,
157. zulu imparatorluğu - 0.21milyon kilometrekare,
158. elam imparatorluğu - 0.2milyon kilometrekare,
159. frigya - 0.2milyon kilometrekare,
160. isinin ikinci hanedanlığı - 0.2milyon kilometrekare,
161. urartu - 0.2milyon kilometrekare,
162. doğu chou - 0.15milyon kilometrekare,
163. orta hitit krallığı - 0.15milyon kilometrekare,
164. eski asur imparatorluğu - 0.15milyon kilometrekare.
165. eski hitit imparatorluğu - 0.15milyon kilometrekare,
166. oyo imparatorluğu - 0.15milyon kilometrekare,
167. bornu imparatorluğu - 0.13milyon kilometrekare,
168. larsa - 0.1milyon kilometrekare,
169. neo-sümer imparatorluğu - 0.1milyon kilometrekare,
170. tarascan imparatorluğu - 0.075milyon kilometrekare,
171. lagaş - 0.05milyon kilometrekare,
172. sümer - 0.05milyon kilometrekare.
şimdi şuna da bir bakalım, kendi dönemlerinin gelmiş geçmiş en büyük imparatorlukları hangileriydi?
5000 yıl öncesine, yani m.ö. 3000 yılına dönerseniz, dönemin en büyük imparatorluğunun "yukarı ve aşağı mısır" olduğunu göreceksiniz.
m.ö. 2850 dönemlerinin en büyük imparatorluğu - eski mısır krallığıydı.
m.ö. 2300 dönemlerindeyse - akad imparatorluğuydu.
m.ö. 1450 dönemlerindeyse - mısırın yeni krallık dönemindeki haliydi.
m.ö. 1122 dönemlerindeyse - shang hanedanlığıydı.
m.ö. 670 dönemlerindeyse - yeni asur imparatorluğuydu.
m.ö. 585 dönemlerindeyse - medlerdi.
m.ö. 539 dönemlerinde 3.6milyon kilometrekare arazisiyle ahameniş imparatorluğu, ve m.ö. 500lerde 5.5milyon kilometrekare arazisiyle yine ahameniş imparatorluğuydu.
m.ö. 176 dönemlerindeki en büyük imparatorluksa - xiongnu imparatorluğuydu.
m.s. 720 dönemlerine gelirsek en büyük imparatorluğun - emeviler olduğunu görürüz.
m.s. 1227 dönemlerinde 13.5milyon kilometrekare araziyle moğollar, m.s. 1309larda yine 24milyon kilometrekare araziyle moğollardı.
günümüzde artık varlığını sürdürmese de, m.s. 1920lerden itibaren ta günümüze kadar gelmiş geçmiş en büyük imparatorluksa britanya imparatorluğudur.
peki kendi zamanlarının en büyük imparatorlukları hangileriydi? yani az önce kendi zamanlarının gelmiş geçmiş en büyüklerine baktık. peki hüküm sürdükleri zamanda en büyük olanlar hangileriydi?
m.ö. 3000lerde yukarı mısırdı.
m.ö. 2800-m.ö. 2400lerde mısırın eski krallık dönemiydi.
m.ö. 2300-2200lerde akad imparatorluğuydu.
m.ö. 2100lerde indus vadisi uygarlığıydı.
m.ö. 2000-1800lerde orta mısır krallığıydı.
m.ö. 1700lerde xia hanedanlığıydı.
m.ö. 1600lerde hyksostu.
m.ö. 1500-1300lerde mısırın yeni krallık dönemiydi.
m.ö. 1250-1150lerde shang hanedanlığıydı.
m.ö. 1100-1050lerde yine mısırın yeni krallık dönemiydi.
m.ö. 1000-900lerde chou hanedanlığıydı.
m.ö. 850-650lerde yeni asur imparatorluğuydu.
m.ö. 600lerde medlerdi.
m.ö. 550-350lerde ahameniş imparatorluğuydu.
m.ö. 323lerde makedonya imparatorluğuydu.
m.ö. 300lerde seleukos imparatorluğuydu.
m.ö. 250lerde maurya imparatorluğuydu.
m.ö. 200lerde han hanedanlığıydı.
m.ö. 150lerde xiongnu imparatorluğuydu.
m.ö. 100-m.s. 200lerde yine han hanedanlığıydı.
m.s. 250-350lerde roma imparatorluğuydu.
400lerde sasani imparatorluğuydu.
450lerde hunlardı.
500lerde yine sasanilerdi.
550-600lerde göktürklerdi.
650lerde raşid halifelikti.
700-750lerde emevilerdi.
750-800lerde abbasilerdi.
1150lerde tibetti.
1200lerde jin hanedanlığı(1115-1234)ydı.
1250-1300lerde moğolladı.
1350lerde yuan handanlığıydı.
1400lerde timur imparatorluğuydu.
1450-1500lerde ming hanedanlığıydı.
1550lerde osmanlı imparatorluğuydu.
1600-1700lerde rusya çarlığıydı.
1750-1800lerde rus imparatorluğuydu.
1850-1925lerde britanya imparatorluğuydu.
1950-1975lerde sovyetler birliği(22.5milyon kilometrekare)ydi.
son olarak şimdi de en kalabalık imparatorluklara bakalım. yani imparatorluklar dönemlerinin dünya nüfusunun yüzde kaçını kapsıyolardı. yani en kalabalık olanlar.
1. qing hanedanlığı - dünya nüfusunun yüzde 37-sini kapsıyordu.
2. kuzey song hanedanlığı - yüzde 33.
3. batı han hanedanlığı - yüzde 32.
4. moğol imparatorluğu - yüzde 31.
5. roma imparatorluğu - yüzde 30.
6. jin hanedanlığı (266-420) - yüzde 28.
7. ming hanedanlığı - yüzde 28.
8. çin hanedanlığı - yüzde 24.
9. babür imparatorluğu - yüzde 24.
10. tang hanedanlığı - yüzde 23.
11. delhi sultanlığı - yüzde 23.
12. britanya imparatorluğu - yüzde 23.
13. japonya imparatorluğu - yüzde 20.
14. maurya imparatorluğu - yüzde 19.
15. eski çin(qin) - yüzde 19.
16. kuzey chou - yüzde 16.
17. makedonya imparatorluğu - yüzde 15.
18. harşa imparatorluğu - yüzde 15.
19. gupta imparatorluğu - yüzde 13.
20. kuzey wei - yüzde 13.
21. emeviler - yüzde 13.
22. ahameniş imparatorluğu - yüzde 12.
23. eski yan - yüzde 12.
24. jin hanedanlığı(115-1234) - yüzde 12.
25. nazi almanyası - yüzde 12.
26. kuşan imparatorluğu - yüzde 11.
27. pala imparatorluğu - yüzde 11.
28. sonraki chao - yüzde 10.
Devri kapanmış bir dönem. Uluslaşma süreçleriyle sona eren demeliyiz galiba.
Ancak, henüz yaşadığımız durumları yeni kavramlarla izah edemediğimiz için Negri de ve daha bir çok yazar ve araştırmacı da olduğu gibi tekrar tekrar kullanılan bir tanım. Kısırlık, ne yapalım, elbet birileri de eski kavramları yeni adlandırmalar da kullanmadan teorize edip açıklayacaktır. Görürmüyüz? -Acabarasta.
imparatorluk sınırların genişliği yahut üzerinde hakimiyet kurulan cemaatlerin çeşitliliğine dayanarak verilen bir kavram değildir. esasında literatürde imparatorluk olarak iskender'in hellen imparatorluğu, kutsal roma-cermen imparatorluğu, moğol imparatorluğu, ingiliz imparatorluğu gibi tanımlamalar kullanılmaktadır.
hakim olan kanı dünyada yalnızca roma ve osmanlı'nın imparatorluk olduğu yönündedir. bunun için pax romana ve pax ottomana başlıklarında yeterli bilgiyi bulabilirsiniz. amerika'nın ise imparatorluk olup olmadığı tartışılmakla beraber ağır basan kanı olduğu yönündedir.
peki osmanlı kendisine imparatorluk demiş midir? aslında imparatorluk osmanlı'ya batılı tarihçilerin koyduğu bir unvan. osmanlı kendisini "devlet-i aliyye-i osmaniyye" olarak tanımlar. "yüce osmanlı devleti" bunun yalnızca kelime anlamıdır ve tüm zamanlardan tüm mekanlardan üstün osmanlı devleti gibi bir anlamı vardır.
peki bu imparatorluk unvanı batılı tarihçilerce ne zamandan itibaren yapılıyor? fatih sultan mehmet sonrası osmanlı'nın sınırları genişlediği için devletin artık imparatorluk olduğu fikri öğretilir. lakin bu eksiktir, çünkü fatih sonrası imparatorluk yakıştırmalarının yapılma sebebi son roma imparatorunun fatih oluyor oluşunda yatar. zira fatih kendisini hem hakan(türklük), hem sultan(islam) addederken bizansa ait tüm kurumları da korumuştur.
tüm bu bahsettiklerimiz elbette işin teorik boyutu, yani ezberci tarihten akılda kalan bilgilerin doğru yorumlanmış halleri yalnızca. pratik olarak osmanlı'yı roma benzeri bir imparatorluk yapan olan pax ottomana ama daha da önemlisi iktidarının meşruiyetidir. osmanlı iktidarının meşruiyeti devlet-dışı(çünkü devlet-içi homojen olmalıdır, teorik anlamda) cemaatlerin(etnik yahut dini farketmez) somut ikincil toplumsallıklarını korumalarına müsade ederek, kendi aralarında ve devlete karşı bir hak elde etmektedir. bu hakkın bedeli devletin meşruiyetidir. padişahın kişiliğiyle temsil edilen devlet ise yalnızca soyut ikincil toplumsallık olarak kalır.
tabii bunlar zamanla dallanıp budaklanmış; vikont, arşidük gibi kavramlar ortaya çıkmıştır. ayrıca viceroy diye bir kavram da vardır imparatorluklarda. yani genel vali. hani bugün hâlâ kanada, avustralya'da falan olan titr.
dönelim osmanlı'ya. imparatorlukemperyalizm ile kardeş kavramlardır. emperyalizm de yalnızca devletin boyutuyla ilgili değildir. bozkır imparatorluğu konusunu bir yana bırakırsak, imparatorluk genişlediği alandan merkeze kaynak aktaran, yani sömüren, sömürgeleşen yapıdır.
osmanlı devleti genişlediği alanları sömürüp merkezi, yani anadolu'yu kalkındırmak yerine anadolu'yu sömürüp genişlediği alanları kalkındırmıştır. o kadar ki anadolu'dan kaynakları sömürüp sömürüp özellikle hicaz'ı ihya etmiştir.
