ibn-i rüşd,selahaddin,sokrates,platon,thales,demokritos gibi insanları cehennemin birinci dairesinde yani ne acının çekildiği ne de mutluluğun duyulduğu sadece ümitsizlik içinde bulunanların katında gösterildiği dante alighieri eseri.
Oğlak yayınlarından çıkan versiyon, 3 bölümünün(cehennem, araf, cennet) ayrı ayrı kitaplar halinde fakat set olarak satılıyor. Ayrıca çizimlerle zenginleştirilmiş, şiir olarak çevrilmiş. insanın alası geliyor ama 44tl ibaresini görünce öğrenciliğe lanet ettiriyor.
m.s. 1265 - 1321 yılları arasında yaşamış italyan şair dante alighieri' nin cehennem, araf ve cennet' ten oluşan üçleme şiir kitabı. cehennemden başlayıp araf ve daha sonra cennete olan yolculuğu şiir ile anlatır. üçlemenin italyancasının okuyana müthiş bir zevk verdiği söylenir. en başarılı ve heyecanlı bölümü cehennemdir. türkçe de olsa okunmaya değer bir klasiktir. en azından cehennem kısmını okumak lazım diye düşünüyorum.
italyanların en büyük şairi ve dillerinin yaratıcısı saydıkları, bir bakıma italya'nın firdevsi'si sayılabilecek biri olan dante'nin eseridir. bu ''eseridir'' tanımını sıradan ve zorunlu bir tanım olarak algılayın, aşama aşama açıklayacağız çünkü. ilahi komedya'ya gelecek olursak italyan edebiyatının ana kaynaklarından, batı edebiyatının da önemli eserlerinden biridir. hatta o kadar ki ilahi komedya kitab-ı mukaddes'ten sonra en çok okunan kitap olmuştur asırlarca avrupa'da. astral seyahate benzer bir yolculuğu konu edinen ilahi komedya eseri dünde ve bugünümüzde yankı uyandıran eserlerden biridir bilindiği gibi. hatta türk şiirinin çınarlarından cahit sıtkı'nın 35 yaş şiirine konu olması da bunu gösterir. nitekim türkiye'de dante'yi ve ilahi komedya'yı 35 şiirinin içindeki yıldızlı bakınızlar sayesinde kitapların dipnotlarından öğrendik çoğunlukla. öyle değil mi?
ayrıca dante'nin ilahi komedyasının aslı la divina commedia'nın orijinal ismi commedia'dır. divinia eklemesi daha çok metafiziği çağrıştıran bir unsur olması dolayısıyla dante'den yüzlerce yıl sonra baskılara girmiştir. halbuki dante bizim ilahi komedya olarak bildiğimiz eserinden ''kutsal şiir'' olarak bahseder mektuplarında.
dante ve eseri olarak bildiğimiz ilahi komedya'sından kısaca söz ettikten sonra asıl konumuza gelmeliyiz ki o da şudur; tarihin tüm dönemlerinde, tüm kültür etkileşimlerinde olduğu gibi, yüzyıllardır avrupalının gözümüze gözümüze soktuğu dante ve ilahi komedyası antik iran dönemi, dini-siyasi bir eser olan ardavirafname'den intihal edilmiş bir manzum eserdir. bunu yazımın diğer kısımlarında örneklerle açıklayacağım ve detaylandıracağım.
ardavirafname'den kısaca bahsedelim, kendi başlığında daha detaylı bilgi vermeyi düşünüyorum şimdilik kısa bir anektod olarak ardavirafname iranlı mubed(zerdüşt din adamı) ardaviraf'ın metafizik evrene gerçekleştirilmiş bir yolculuğu göklere yükseliş serüveni, iyi ve kötü ruhların öteki alemlerdeki makamları ve konumları konusunda ayrıntılı mitolojik bilgilere yer veren, sasaniler döneminde kaleme alınmış antik pehlevice bir eserdir. eserin asıl amacı ise büyük iskender'in iran'ı ele geçirmesinin ardından avesta ve zendleri ortadan kaldırmasının ardından bir bakıma inzivaya çekilen ardaviraf ruhlar alemine gider, zerdüşt dinine ait tüm öğeleri direkt ahuramazda'dan almak adına 7 gün uykuya yatar ve sonunda metafiziksel aleme adım atar ve insanların kutsal kaynaklarının tahrif edilmesinden dolayı manevi boşluklarını giderecek bilgileri hikayeye göre bu astral seyahat sırasında edinir ve ardavirafname'yi kaleme alır. bir bakıma iran halkının ikinci zerdüştü denebilir ardaviraf için. bu yolculukta ardaviraf'a suruş ve tanrı azer yardımcı olurlar ahuramazda'ya ulaşması için.
kısa bir not olarak eklememiz gerekir ki -ardaviraf başlığında daha ayrıntılı anlatacağım- ardaviraf'ın bu hikayesi islam'daki versiyonu ile peygamber'in miraca çıkması hikayesine oldukça benzer. mesela ardaviraf önce cinvat köprüsünden geçer. yani islami versiyondaki sırat köprüsünden. bazı makamları dolanır kutsal kişilerle görüşür ve bilgileri elde eder sonunda ise ahuramazda'yı görür. tam olarak peygamber'in diğer peygamberle görüşmesi ve sonunda allah'ı kalın bir perde ardından görmesi hikayesinin aynısıdır. islam edebiyatındaki miraçnamelerinin kaynağı yine ardavirafname ve dolayısıyla antik iran mitolojik kültürüdür. nitekim sırat köprüsü hurafesi ve miraç masalının kökeninin nereden geldiği böylelikle ortaya çıkmaktadır. nitekim miraçnamelerdeki anlatılar birebir arfavirafname'ye benzer. zaten yazılarımın geneline baktığınıza islam algısını özellikle anadolu islam algısını iran antik kültürünün yoğurduğunu göreceksiniz. miraç hikayesi de o etkileşimin sonucudur. ardavirafname'ye ve ilahi komedyaya dönecek olursak;
dante'nin ilahi komedyasındaki cennet, cehennem ve araf yolculukları da birebir aynıdır. nitekim suruş ve tanrı azer ardaviraf'ın elinden tutup onu ilk olarak hemistekan'a yani arafa götürürler. cennette, dünyada yaptıklarının karşılıkları olarak aldıkları ödüllerle mutlu halkının yaşadığı insanları gördükten sonra ahura mazdanın makamına vardılar. iyilerin yerlerini gösterip ardından onu cehennemliklerin durumlarını görmesi için cehenneme götürdüler. cehenneme gider, oranın karanlığını, ateşini ve dondurucu soğuğunu görür. günahkarların, yaptıkları karşılığında verilen cezaları nasıl çektiklerini izler. yedi gün-yedi gece boyunca süren bu gezisinden sonra suruş ve tanrı azer, onu ahura mazdanın huzuruna götürürler. ahura mazda, ona ve zerdüşt inanırlarına cehenneme düşmemek için doğruların yolundan gitmelerini emreder ve ardavirâf, dünyaya döndüğünde bu gördüklerini anlattı ve yazıya geçirir. tam olarak ilahi komedya'daki sembollerin aynısı...
bu hikayenin dante'nin ilahi komedyasında geçen versiyonuna baktığımızda ise;
1300 yılında 7 nisanı 8 nisana bağlayan cuma gecesi dante 35 yaşındadır. karanlık bir ormanda yolunu şaşırır ve uykulu bir halde olduğundan buraya nasıl geldiğinin farkında değildir. sabaha karşı bir tepeye doğru, aydınlığa erişmek için ilerlerken karşısına bir pars, bir aslan ve bir dişi kurt[ çıkar. onlardan kurtulmak için geri döneceği bir anda birden latin şairi vergilius ile karşılaşır. ayrıca vergilius, ardavirâfnâme'deki ise suruş'uoynamaktadır. şairi gönderen, dante'nin genç yaşta ölmüş ilk sevgilisi beatrice'dir. günahkar dante hakkında göklerde karar verilmek üzeredir. helak olacaktır. kurtulmak istiyorsa gördüklerinden ibret alması için ahretin her üç bölümünü ayrı ayrı gezmek zorundadır.(cennet cehennem araf) bu yolculuğunda kendisine vergilius, yine bir diğer latin şairi statius ve bizzat beatrice kılavuzluk ve arkadaşlık ederler, ardavirafname'de suruş ve tanrı azer'in ardaviraf'a yardımcı olması gibi bir şey, aslında aynısı...
araf'ta beatrice, ölümünden sonra kendisini unutarak geçici zevklere dalmış, günah yollarına sapmış olan dante'yi çok acı sözlerle azarlar ve işlediği suçları itiraf ettirir. bir tür tövbe aldıktan sonra sırasıyla kötülüklerinin üzerinde kalmış kirlerini temizlemek üzere önce lethe ve ardından da iyiliklerini pekiştirecek eunoe nehirlerine daldırarak yıkayıp temizler. dante artık temizlenir. neşe ve sevinç içerisinde beatrice ile birlikte göklere doğru yükselmeye devam eder. . beatrice, göklerde allah'a en yakın bulunanlar arasında yerini alınca da saint bernard'ın meryem aracılığıyla ricasının allah tarafından kabul edilmesiyle allah ile görüşme şansını yakalar. ardaviraf ise ahuramazda'yla görüşmüştü. iki hikaye, iki insan, benzerlik ve teklik; kısacası başarılı bir intihal... tabi ki bilgi çağına erişinceye kadar.
şimdi de bu iki eserdeki keskin benzerliklere bir göz atalım;
mesela ardavirafnamede sıralama ''araf, cennet ve cehennem'' iken, dantenin, ilahi komedyasında; ''cehennem, araf, cennet'' sırasıyla anlatılır.
diğer bir örnek; ardavirafnamedeki araf, sadece mazdeist teolojisine bağımlı olarak, yerküreden başlayarak yıldızlar ülkesine (çeka daiti dağı zirvesindeki cennete) kadar her tarafı kapsayan bir bölge olarak işlenir, cennet ile cehennem arasında bir ara bölge olarak tasvir edilmektedir. dantenin, purgatorio'su yani araf'ı ise, bir dağın zirvesinde bulunmakta, cehennemden başlayarak cennetin ilk tabakasına kadar olan bölgeleri kapsar.
ardaviraf, araf'tan sonra yıldızlar ülkesine varır, bir adım daha ötede ise ay ülkesine ve daha sonra güneş ülkesine varır, en son olarak da ahura mazdanın kutsal makamı arş-ı alaya erişir; dante ise bu aşamaları daha da artırarak tasvir etmektedir.
bir diğer örnek, dante, insanlığın atası adem peygamberin ruhunu, ardavirafın irani halklarca insanlığın atası olarak kabul edilen keyumersin ruhunu tasvir eder.
dante ile ardavirafın aralarındaki en önemli benzerlik, dindarlığı, tanrı'ya bağlılığı bir övünç esamesi olarak yansıtmalarıdır. dindarlık konusunda her ikisi de, iyilikleriyle birlikte bu evrenden göçenlerin ebedi mutluluklarını müjdelemektedirler.
bu ve bunun gibi yüzlerce benzerlik ardavirafname ile ''dante'nin?'' ilahi komedyasında bulunabilir ki intihal olduğundan dolayı tüm semboller hatta anlatımlar betimlemeler bile birebir aynıdır. mesela ardaviraf'ın purgatorio'su vardır, dante'nin ise araf'ı. yazıyı uzatmamak adına bir kaç örnek verdim.
peki dante bunu nasıl ''arakladı''. bu ise üzerine çok düşünmeyi gerektiren bir şey değildir, nitekim literatürde hint-avrupa kültürü denen bir olgu vardır. bugün avrupa'nın etnik yapısını, dilini, dinini önemli oranda bu kültür alanı etkilemiştir, kaldı ki doğunun kadim eserleri avrupa'da o çağlarda bilinmesin. ayrıca bir ayrım noktası var ki bu daha önemlidir, dante bu eserini direkt ardavirafname'den mi intihal etti, yoksa doğu kültürünün o dönemde islam yoluyla doğudan batıya akıyor olması sebebi ile islami kaynaklardan yani miraçnamelerden mi esinlendiği tartışma konusudur. nitekim endülüs islam kültürü uzmanı asin palacios, ''dantenin ilahi komedyasının islami geçmişi'' adıyla yapmış olduğu çalışmasında dante'nin peygamber'in miraçnamesinden haberdar olduğu sonucuna varmıştır. şu ve ya bu şekilde kültür denen olgu tarihin en karanlık dehlizlerinden bile kendine yol bulup akıyor, işte ardavirafname islami kimliğe bürünerek miraçname; ''frenklinin '' güzüyle de ''ilahi komedya'' olmuştur.
kısaca avrupa'nın yüzyıllardır böbürlendiği çalıntı kültürünün bizlere yutturduğu zokalardan biri de dante'nin ilahi komedyası'dır. avrupa her zaman kandırır, kanmamak gerek...
Eserde cehennemde ibn-i rüşd,ibn-i sina,selahaddin Eyyubi,hun imparatoru atilla,hz Muhammed ve Hz ali vardır
ilk 3 u hariç diğerleri yoğun işkence görürler
biz müslümanlar olarak, diger dinlere saldiran "fanatik" imamlari falan ayiplariz. bizim din kitabimizin bakara suresinde "dinde özgürlük vardir" diye bir hüküm mevcuttur. bunun disinda maide suresinin 9.ayetinde " diger dinlere duydugunuz kin üzerine toplanmayiniz" ibaresi mevcuttur.
ayni sey dante´nin inandigi kitapta yazmadigi icin o böyle bir sey yazmis olabilir. biz ne isa peygamber´e ne de musa peygaber´e hakaretvari bir tutum icerisinde bulunabiliriz, bu bize yasaktir çünkü bunlar da Allah'ın peygamberidir
Ama biz buddha,lao-tse veya könfüçyüs'e de hakaret edemeyiz çünkü bu başkaları için çok değerlidir ve islam dininde yasaktır.
insanlar arafa giderler. dürüst dinsizler limbo denen birinci kata gider. ne ceza vardır ne ödül orada. şehvetin pencesine düşenler ikinci kata, aç gözlüler üçüncü kata, savurganlar dördüncü kata, gazap ve öfke verenler beşinci kata düzene ve inançlara karşı gelenler altıncı kata şiddet kullananlar eziyet edenler yedinci kata, hilekâr ve yobazlar sekizinci kata ve hainler dokuzuncu kata giderler.
dantenin günümüz cehennem algısını insanlara yaydığı eser. Tasvirleri öylesine kuvvetlidir ki cehennem, günümüzde bile dinlerde anlatılandan çok onun betimlemelerine göre hayal edilir.
Dante alighieri'nin betimlemeleri ile ünlü eseriymiş. Yeni başladım henüz, ilerleyince birkaç şey anlatmak istedim kitapla alakalı. Şimdi yazar/şair bir ormanda kayboluyor ve sonra öbür dünyada bir gezintiye çıkıyor. Gayet güzel ve naif bir başlangıç, ama kitabı bu kadar önemli yapan şey tüm entry girmiş yazarların da söylediği gibi betimlemeler. "Cehennemi gördü mü Le acep?" Dedirtir insana. Her katmanı birilerine ait olup çektikleri acıları anlatır, yolda da bir sürü filozof ve mitten kaçma varlıklara rastlar. Tatlı esere benziyor, bitirince edit olarak döneceğim.
dan brown'un cehennem adlı kitabında ve bu kitaptan yola çıkılarak çekilen filmde, eserin "cehennem' bölümüne atıfta bulunulmuştur.
araf cehennem ve cennet bölümleri vardır. kitaptan daha çok ilgimi çeken dante'nin beatris'e olan aşkıdır. sadece bir kez görmesine, hiç konuşmamasına rağmen böyle bir aşk büyütmek de dante gibi bir sanat insanına yakışırdı zaten.
ayrıca 12 bastonluk kolleksiyonumun temasıdır ilahi komedya.
dante alighieri nin 3 bölümden oluşan kitabının ismi,cehennem-cennet ve araf a yapılan bir yolculuğu anlatır hristiyanlık ta geçen 7 ölümcül günah da kitapta işlenmiştir,bir çok film ve kitapta bahsedilen bir kitaptır ilahi komedya.
sağlam kitaptır evet, okuduğumu belirtmiştim ama maalesef korsan bir kitapla uğraşmak yerine rafa kaldırdım. o çok ünlü 3 ciltten oluşan versiyonunu alacağım elime para geçince.
italyanca yazıldığı için dante italyan dilinin kurucusu sayılır.
ayrıca öyle bir şiir serüvenidir ki bugün hala konuşuyoruz. dante çevresinde gördüklerini, olanı biteni muazzam bir hayal gücü ve antik yunan eserleri ile harmanlayarak sunar. şiirde sürekli olarak adalet vurgusu yapar ve hatta alçakgönüllülük ve adaleti ilişkilendirir. adaleti temsil eden kartal tekil konuşur çünkü adalet tektir ve kimseye göre değişmez falan filan.
