osmanlı topraklarında kapitalizmin ilerlemesi, ulus bilincinin gelişimi ve ardı ardına yeni ulus devletlerinin kurulması **** sürecinde osmanlı ermenistanında da ortaya çıkmri milliyetçiliktir;
dünyadaki diğer tüm milliyetçilikler gibi, ermenilerin çıkarlarını tüm dünyanın çıkarlarından esas olarak üstün tutma üzerine kurgulanır;
dünyanın en büyük uluslarından olduklarına * inananları vardır;
dünyanın en ezilen uluslarından olduklarına inanırlar *;
dünyanın tüm ermenilerinin birleşmesi gerektiğine inananlar vardır, buna karşılık onlar arasında ılımlı bir kültürel diyalogu yeterli ve gerçekçi görenler vardır;
tehcir nedeniyle tüm dünyaya hallaç pamuğu gibi dağıttığımız ermenileri sıkı ve gevşek bağlarla bir araya getirme çabaları 100 yıla yakındır sürüyor;
doğu ermenistan denilen şimdiki ermenistan devletini korumanın ve kollamanın yeterli olduğuna inanan kesimler vardır; (u: gerçekçiler)
(gbkz: batı ermenistan) denilen, türkiye'nin doğusundaki tarihi ermeni topraklarının (u: türkler gelmeden önce orada ermeniler yaşıyordu) geri alınması için mücadele edenler, terore başvuranlar * ve bunları gerçekçi görmeyip sadece tazminat bekleyenler vardır;
türkiye'nin borcunun yalın ama içten bir özür olduğunu düşünenler de vardı; *
bu konuda bir borcumuzun olduğu açıktır kendi vatandaşının topraklarına el koyup onu kürtlere ve türklere dağıtmak ittihatçılar bunu kendilerine yakıştırmış olsa da osmanlıya yakışmamıştı; bunu unutmuş gibi yapmak da, 1930'lardan sonra yöredeki bir çok nüfus ve tapu kadastro dairesinde nedeni belirsiz yangınlara göz yummak da türkiyeye hiç yakışmadı;
farklı ermeni milliyetçiliklerinin ortak paydası elbette 1915 yılındaki ermeni tehciri ve bunu izleyen katliamlardır;
türkiye, bugünkü ermenistan ile doğal bir komşuluk ilişkisi başlattığında, bu konuya iki yüzlülükten arınmış, empatik bir bakış açısıyla bakmayı başardığında ermeni toplumunun ve milliyetçi kesimlerin içindeki farklılaşmalar da daha çok gün yüzüne çıkacaktır.
bu yönden bakıldığında hrant dink'in katledilmesinin ne denli büyük bir kayıp olduğu bugün daha iyi görülmektedir;
her türlü milliyetçiliğe karşı yurtseverlik ve dünya vatandaşlığı yaklaşımı daha tercih edilesidir,
