Max Von Sydow gibi kült bir oyuncunun genç dönemine gelmesinden dolayı dikkatimi çekmiş- genel kitle hep the exorcist ile bildiğinden dolayı- ve bu yüzden uzun süre izlemek aklımdaydı. Dün akşam izleyebildim.
Bergman'ın herkesin vakıf olabildiği üzere yarattığı umutsuzluk havası ve renk tonu gerçekten olağanüstüydü. Aslında yıllara ait karakteristik renk tonları vardır. En basitinden, Gora'daki erşan kuneri bölümündeki 80'li yılların anlatıldığı sıradaki o döneme has güzel bir renk tonu hakimdi ki bu durum çok daha izlenen sahnenin izleyici tarafından benimsenmesine yardımcı oluyor. Sonuç olarak, rengin yarattığı karamsarlık,o dönemin çok göze batan cahil kitlesine ve az sayıda erdemli insanın olduğu bir dünyaya son derece uygun düşmüş.
Oyunculuklar açısından başroldeki Max Von Sydow ve Nils Poppe'un çok başarılılar gerçekten ama onlar dışında Death rolündeki ismini bilemediğim abininde devamlı gözükmemesine karşın, makul ve akılda kalıcı bir ölüm meleği portresi yarattığı söylenebilir.
1957 yılında çekilmiş bir film olmasına ve aradan 53 yıl gibi uzun bir zaman geçmesine karşın insanlığın bilinmemezlik, tanrı, yaşamamızın amacı gibi soruları cesurca sorması gerçekten çok başarılı ki bizlerde bu soruları sormaya herhalde bilinen hayatın ve dünyanın sonuna kadar sormaya devam edeceğiz.
Son olarak iyi ki bu filmin yaşandığı dönemde yaşamadım -veya yaşadıysam da hatırlamıyorum- diye düşündüm filmi izlerken. Aslına baktığımızda günümüzde ve maalesef ülkemizde de hala bu filme benzer bağnaz, okumaktan araştırmaktan, bilimden bihaber olup sadece dinin haklı veya haksız şekilde yarattığı korkular sonucunda hayatını yaşayanların ve bütün bir ulusun paranoyaklaştığı böyle bir toplum hayatında yaşamadığım için gerçekten memnunum. ''Hepimiz ölücez'' diye insanları delirtmek kadar işgüzarca birşey olamazdı herhalde.
edit: şovalye'nin çırağı rolündeki gunnar björnstrand isimli aktörü de tebrik etmeden geçmeyeyim.
ingmar bergman'ın izlerken insana adeta ortaçağ dönemini izliyor hissi yaşatacak düzeyde başarılı bir tarihi filmidir. haçlı seferinden dönen bir şövalyenin vebadan kırılan isveç'te yaşadığı umutsuz olayları fantastik bir tarzda anlatır.
ingmar bergman'in sinema dünyasına kattığı başyapıt, şahaser.
her karesinde, her repliğinde buram buram kalite akar, felsefe akar, sanat akar.
özellikle filmdeki Azrail ile satranç oynama sahnesi için diyecek kelime yoktur.
Tam anlamı ile sinema tarihinin en başyapıt sahnelerinden biridir.
- will you share your secrets then?
+ i don't have any secrets.
- don't you know?
+ no
- how can't you know??
+ i'm the unknowing
gibi aşmış bir replik vardır filmde.
ve yine;
- Kimsin sen?
+ Ölüm.
- Benim için mi geldin buraya?...
+ Uzun zamandır senin yanındayım.
türkçesi yedinci mühür ingilizcesi seventh seal olan filmin internetten indirilen 2 cd lik rapid linklisine rağbet etmeyiniz zira upload edilen orjinal çok kötüdür çizikmiş gibi görünür ve keyif vermez. persona ve yaban çilekleri içinse ankarada iseniz dost kitabevinin hemen yanında ucuz cdler reyonuna bakınız. çok iyi bir fiyata edinebilirsiniz.
başından sonuna kadar muhteşem bir şiiri okuma hissiyle izlenen, her karesinde ölümü sorgulayıp, gezgin tiyatrocuların göründüğü ilk sahnede hayatı sevdiren film. ingmar bergman harikası.
bu filmden sonra-bilhassa cannes film festivali özel jüri ödülünün kazanılmasıyla birlikte- ingmar bergman tanınmaya başlamıştır.(bunda smiles of summerset'in de etkisi vardır). bunların yanında, varoluşsal etkilerin ağır bastığı hissedilecektir,(bilhassa kierkegaard etkisi). tarhi açıdan bakıldığında, açık yanlışlar ise göze çarpar, özellikle veba ve günahlarından dolayı kendilerini kırbaçlayan keşiş ve meczuplar sürüsü hiç yoktur, haçlı seferlerinin hepsinin kutsal topraklara yapıldığı belirtilmiştir(oysa bu da yanlış bir bilgidir). aslına bakılırsa, 1950'lerde(ikinci dünya savaşı sonrası ve sartre yüzyılının etkileri ile) bergman bu gerçeklikleri o yıllara doğru götürmüştür.
bunların yanında, ölüm ile santranç oynama fikri de Täby kyrka tarafından 1400'lerin ikinci yarısında yapılmıştır(kilise kabartmacısıdır) bu da az çok akla tarkovski'nin ''andrei rublev''i getirmektedir.
filmde göze batan oyuncular ise azımsanmayacak kadar fazladır, bilhassa max von sudov(bergman'ın kült oyuncusudur-''hour of the wolf'', ''through glass darkly'', çok fazla olmasa da ''persona'', ''passion of anna''), bibi andersonn(persona, wild strawberries, seventh seal vs) ve günnar byörnstrand(''through glass darkly''(harriet anderson'un babası), ''smiles of summernight, vs gibi)
film derin sorgulamalar eşliğinde devam eden bir niteliğe haizdir. karakterler ölüm gerçeğinden ziyade ölüm korkusunu aşmışlardır. bunlarla birlikte sorgulamaların niteliği açısından zamana göre; fazla cesaretlidir bergman.
1957'de çekilmiş bir ingmar bergman filmi.. aynı zmanada Film, 1957 Cannes film festivalinde Jüri özel ödülü kazanmıştır.. film derinlere kadar iner; filmin adı bir çok şeyi çağrıştırır ''yedinci mühür'' incildeki bir bölümdür.. ve bu bölümde şöyle bahseder:(bir kısmı da altınbuhur'dandır)
filmin ilk başlanngıcında göğde bir kartal süzülür:(incill'in yedinci mühür-altın buhur bölümündeki şu ayetler şöyle der:
''Va. 8:13 Sonra göğün ortasında uçan bir kartal gördüm. Yüksek sesle şöyle bağırdığını işittim: "Borazanlarını çalacak olan öbür üç meleğin borazan seslerinden yeryüzünde yaşayanların vay, vay, vay haline!"''[filme ayetlerde bahsedilen sahnelerin baızları belki de azı gerçekleşmektedir]
bu bölümde özellikle insanların başına gelecek felaketlerden bahseder incil, ''kanla karışık dolu ve ateşi'', ''denizlerin içte birinin kana dönüşmesi'', ''büyük bir yıldızın düşüp suları acılaştırması(özellikle bu ayet ile o kötü adamın vebadan sızlayarak ''su verin, su verin'' diye haykırması akıllara geliyor..) vs.. yine bu bahsedilen yedi mühür ve yedi borazan felaketleridir. yedi mühür yeryüzünün dörtte biri üzerine gelceği borazanın ise çalındığında üçte birini vuracağı düşünülmektedir..
incilde uyarılarla dolu olan ayetlerdir bunlar.. filmde de önemli yer kaplar.. özellikle veba hastalarını birbirlerini kırbaçlaması ve kara giyen keşiş rahip takımının yaptıkları ve verdikleri halka açık vazlar.. bir felaket tellallığı.. bunun yanında tanrı ile birlikte olmak bu felaketlerden bağışık olmayı vurgulamaktadır.. zaten felaketlerden de bir tek, jöf ve ailesi kurtulmuştur(onların dışında tanrıya inançlı göze çarpan birisi yok gibi)
zaman 14.yy haçlı seferine rahiplerin telkinleriyle katılmış, yorgun olduğundan bahseden antonius block yanında da cesur ve çok geçirmiş askeri.. ama askerinin sertliği ölüm karşısında bile inançsızlığı temsil etmekte daha çok hiçliğe olan inancı.. antonionus block ise bergman'ın düşünsel tarafının bir yansıması gibi.. '' ya içinde var ama inanamıyorsa..!! belki en mükemmel sorulardan birisiydi bu filmde.. tanrı ve varoluşa dair sorulabilecek en mantıklı soruların sorulduğunu görüyoruz
'ölümden sonra ne olacak, içimde inanma isteği var ama inanamıyorum. tanrıya dokunmak istiyorum, onun benimle konuşmasını istiyorum.. varsayım ya da ihtimal istemiyorum, içimdeki tanrıyı neden öldüremiyorum..'' aslına bakılırsa son cümle özellikle bilimin insanın eline veremediği gerçeklik.. çünkü kurulp kurulup sürekli değişen bir şey.. daha doğrusu insanın içindeki acıyı dindirmekten aciz.. bir çok şey gibi yetersiz.. bunun yannnında camus'un felsefesinin ince noktalarını da bu filmde görmekteyim.. bilime neden inanmadığı konusunda bilhassa.. bunların yanında; buradaki antonius'a ait olan tanrıya inanmama reddi aynı zamanda Kur'an da israiloğullarının inanmamasını çağrıştırmaktadır..
bununla birlikte derin felsefi açılımlardan biri de; tanrıyı yaratanın korku olduğudur.. özellikle sorgulama babında 1950'erin felsefi açılımları 14.yy'a kadar gidip antoninus da vücut bulmuş.
diğer figürlere gelince, özellikle şehir şehir dolaşan.. iki çift görür.. mutlu ve dindardırlar.. hatta jöf; meryem ana'yı görür, çocuk isa'ya yürümeyi öğretirken.. zaten tek onlar kurtulacaktır.. bu azaptan, bu dünyaları aslına bakılırsa bir diğer dünyanın yansıması gibi.. tanrıya inanan ve mutlu bir yaşam süren jöf ile karısının kurtulması gibi..
bununla birlikte film usta dil oyunları ile dolu: özellikle ölüm ile satranç oynamaya oturduğunda block'ın elleriyle siyah mı beyaz taşımı seçeceğini sorduğunda, ölüm siyahı seçer ve:
''bana da yakışan budur''
der.
ve bir çok yerinde devam etmektedir bu, gene filmin sonlarına doğru ölüm çok işi olduğunu söyler block ise ''meşgul olduğunu biliyorum''(her tarafta veba kol gezmektedir) şeklinde cevap verir..
ama antonionus ölümü atlatmasına rağmen kaçamaz.. zaten ölüm de öyle der:: hiçbir şey kaçmaz, kaçamaz' son bir manevra ile taşları devirip yerlerini kaybetmek çin böyle demektedir.. amas siz ölümü unutsanız ya da kandırmaya çalışsanız veyahutta görmezden gelsenizde emin olun ki o sizi unutmayacaktır.. sorgulamalarında ölüme sürekli soru sormaktadır ama hiç bir cevap alamamaktadır.. çünkü ölüm pek konuşmaz, sessizdir, siyatır, zamanı geldiğinde kaçamaz ya da kaçıramazsınız..
son olarak herkesin seyretmesi gereken mükemmel bir bergman filmi.. boktan amerikan filmlerinde ziyade zihni zorlar..
filmde haçlı seferleri'nden yorgun, mutsuz ve inançsız dönen şövalye antonius block ve silahtarı jons'ün isveç topraklarına çıktıktan sonra karşılaştıkları veba salgını, vebadan kaçan insanlar ve tesadüf eseri yollarının keşiştiği bir sokak tiyatrosu ekibi anlatılıyor.
ingmar bergman sinemanın görsel özelliklerini, teknik imkanlarını, mekan zenginliğini tiyatro ile örtüştürüyor. isveçli yönetmen bir tiyatro oyununu kameraya alıyor sanki. oyunculuktan tutun da, diyaloglara, hareketlenme ve sahne değişimlerine her şey bir tiyatro oyunundaymışsınız hissi yaratıyor ve bergman kendi yazdığı bu oyunu bir sinema senaryosuna dönüştürme çabası gütmemiş. mesela karakterler aynı kare içinde birbirlerinden bağımsızmışçasına hareket edebiliyorlar. oyunculukta gerçekçi olmaktan çok duygu ön planda. diyaloglarda şiirsellik var. olay örgüsü içerisindeki metafizik durumlar şaşırtıcılık ya da mistizm duygusu yaratmak için konulmamış, hepsinin sembolik de olsa bir gerçekliği ve görevi var.
ingmar bergman'ın bu filmdeki en büyük başarısı belki de tanrı ve ölüm gibi konuları ele alışı ve sorgulayan aklın inançla olan çatışmasını mükemmel bir biçimde ortaya koyuyor olmasıdır. belki de bu sebepten dolayı hikaye haçlı seferleri nin olduğu zamanda geçmektedir. avrupalılar ın tanrı için savaşa girdiğini söyleyerek halkı kandırdığı ve avrupa da oluşan veba salgını ile tanrının insanlığı cezalandırdığı düşüncesinin kilise tarafından kullanıldığı bir zaman. insanların inancı sarsılmış durumda ama ölüm korkusuyla tekrar sarıldıkları bir kurtarıcı da aynı zamanda, inanç. insanlar yozlaşıyorlar, adalet düşüncesi silikleşiyor, herkes kendi canını kurtarma derdine girişiyor. böyle bir salınım içinde bulunan bir güruh var filmde, tam olarak halkı karşılıyor. bu halkın karşısında ise akılcı, şüpheci ve inançsız şövalye antonius block var. aydın görüşlü antonius block olanları şaşkınlıkla izliyor. bir kızı
içine şeytan girmiş diye yakıyorlar mesela, halkın bu durumdan kuşkusu yok ama şövalye öyle düşünmüyor; yakılacak kızın gözlerinde şeytanı değil sadece korkuyu görüyor. bir grup yobaz birbirlerini kırbaçlayıp, insanlığın suçlarının kefaretini ödemeye çalışıyor. ingmar bergman burada kamerasını bir o yobaz grubu gözyaşlarıyla izleyen halkı, bir de antonius block ve silahtarı jöns'ü çekiyor. aradaki zıtlığı sadece kameranın yön değiştirdiğinde gösterdiği yüzlerden farkediyoruz. biri kurtulacağının inancıyla ağlıyor, biri ise yapılanların saçmalığına inanamıyormuşçasına şaşkın gözlerle olanları seyrediyor. bu zıt düşünce ve zihinler o çağı yansıtmak için konulmuyor oraya; insanlığı yansıtmak için konuluyor...
filmin bir yerinde günah çıkartan antonius block şöyle diyor:
"insanın duyularıyla tanrıyı kavraması o kadar imkansız mı? o neden yarım vaatlerin ve görülmeyen mücizelerin ardına saklansın ki? kendimize inancımız yoksa başkasına nasıl inanç duyabiliriz? benim gibi inanmak isteyen ama yapamayanlara ne olacak? ya inanmayan inanamayanlar? içimdeki tanrıyı neden öldüremiyorum? o nu kalbimden atmak istememe rağmen neden alçaltıcı ve acı verici şekilde içimde yaşamaya devam ediyor? neden her şeye rağmen bu gerçeklikten kurtulamıyorum?..."
görüldüğü üzere antonius inanmak isteyen ama inanamayan bir insan. somutluk istiyor, bilgi istiyor. inanca olan ihtiyacı sonucunda yüreğinde bir şeyler beslerken bir yandan da aklı onu engelliyor. bu monoloğun biraz daha ilerisinde antonius ölüm* ile şöyle bir diyaloğa giriyor:
- tanrının kendini göstermesini, benimle konuşmasını istiyorum.. karanlıkta ona sesleniyorum ama sanki hiç kimse yok.
+ belki de kimse yoktur.
- o halde yaşam korkunç bir şey. her şeyin bir hiç olduğunu bilen biri ölüm karşısında yaşayamaz.
+ çoğu insan ne ölümü ne de yaşamın hiçliğini düşünür.
- ama bir gün hayatın sonlarında karanlıkla yüzleşmeleri gerekecek
+ o gün...
- korkumuzdan bir imge yaratır ve sonra o imgeye tanrı adını veririz...
antonius hiçlik karşısında acı çekmektedir, sonsuz bir karanlık düşüncesi onu korkutmaktadır. bu sebeplerden tanrıyı görmek ve onunla konuşmak ister...
ingmar bergman, antonius block ile "ölüm"'e satranç oynattırır. filmin başında kendisini almaya gelen ölüm'e antonius satranç oynamayı teklif eder; oyun süresince yaşamını alamayacaktır ve eğer antonius oyunu kazanırsa peşini bırakacaktır. bu aslında basit ama basit olduğu kadar da güzel bir alegori örneğidir. ölüm ile satranç oynamak.. antonius çok zeki bir adam ve iyi bir satranç oyuncusu olmasına rağmen kazanamayacaktır; istediğiniz hamleyi yapın, istediğiniz stratejiyi yürütün ama ölüm karşısında galip gelemezsiniz.
filmdeki sahnelerden birinde tiyatrocu aile ile antonius block, jöns ve jöns'ün kız arkadaşı çimlere oturup çilek yiyip, taze süt içerler. siyah beyaz bir filmde bu kadar canlı ve bu kadar renk dolu bir sahne çekilebilir mi bilmiyorum. bu sahne bergman'ın estetiğinin üstün özellikleriyle donatılmış olsa gerek ki anlayamadığımız bir biçimde bizi sürükler. buna benzer çok fazla sahne vardır. bazıları acı ve gerçekleri yüzünüze vuracak cinsten, bazıları mutluluk ve huzur dolu, bazıları ise ince alaydan ibaret sadece...
bu filmi izledikten sonra ingmar bergman'ın sinemasını anlayabilmek için daha çok düşünüyorsunuz...
ingmar bergman'ın senaryosunu yazıp yönettiği 1957 çekimi film. bergman yedinci mühür'de kendi hayatının baskılarından yola çıkarak çektigi filmde orta çag isveç'indeki kıyamet korkusu altında yaşayan yalnız bir adamın yaşama dair anlam yüklemelerini sert, bir o kadarda çarpıcı bir şekilde gözler önüne seriyor. çile çekenler, veba, hareketli oyuncular, inanç sisteminin yıpranması gibi unsurların 1950 yılındaki degişiminin insani degerler üzerindeki düşündürücü yanlarını sorgular nitelikte özel bir yapım. durgun rahatsız etmeyen ses efektleri, aralıklı, akıcı, belirli bir tema etrafında gelişen diyalogları ve karanlık kasvetli müzikleri ile insan yaşamı üstüne varoluşcu bir ağıt niteliginde modern bir şiir..
