Büyük Kuzey Savaşı (1700-1721) Vestfalya Barışı sonrası Kuzey Avrupa'yı yeniden şekillendiren savaşlar dizisidir. isveç ile komşuları arasında cereyan etmiştir.
Otuz Yıl Savaşı sırasında II. Gustave Adolph önderliğinde isveç orduları Avrupa içlerine dek girmiş, Fransa sınırına dek tüm Alman birliklerini süpürmüştü. isveç'in bu şaşırtıcı gücü, müttefiki Fransa'yı bile ürkütecek boyuttaydı. Kalabalık ordusu, donanması ve demir madenleri sayesinde isveç, komşuları aleyhine topraklarını genişletiyordu.
Rusya'nın ileri görüşlü çarı Büyük Petro, isveç tehdidini bertaraf etmek üzere harekete geçti. isveç'in yayılmasından hoşnut olmayan komşuları, Rusya, Prusya, Danimarka-Norveç ve Lehistan-Litvanya Birliği bir araya gelerek Kuzey ittifakı'nı kurdu.
isveç'in genç ve dinamik kralı Demirbaş Şarl, ordusunun başına geçerek ittifak güçleriyle savaştı. Aynı yıllarda, Avrupa'nın diğer kısımlarında ispanya Veraset Savaşı sürmekte olduğu için isveç, Fransa'nın yardımından mahrumdu. Ne var ki Demirbaş Şarl tüm cephelerde zafer kazandı ve Rusları 1700'te Narva'da ezdi.
Ancak isveç'in kaynakları, bu kadar düşmana karşı savaşı sürdürmeye yetmedi. 1709'da Poltava'da bozguna uğrayan kral, Osmanlı Devleti'ne sığınınca savaş güneye sıçradı. Osmanlıların Rusları 1711'de Prut'ta yenmesi isveç'i rahatlattıysa da Osmanlılar savaştan çabucak çekildi.
isveç savaştan mağlup ayrıldı. Yarım asırdan fazla süredir devam eden isveç yayılması sona erdi. Ruslar ise Baltık Denizi kıyılarında geniş bir kıyı parçası elde ettiler ve burada donanmalarını kurabildiler.
isveç 17. yüzyılda Avrupada bir askeri güç olarak ortaya çıktı. En geniş sınırlarına X. Şarl zamanında ulaştı. 12. Şarlın 1697 yılında 16 yaşında isveç tahtına çıkması üzerine isveçin düşmanları olan Rusya, Polonya ve Danimarka arasında isveçe karşı bir ittifak oluştu.
1700 Şubatında Danimarka isveç topraklarına saldırdı. Polonya Livonyayı Rusyada Estonyayı kuşattı. ingiltere ve Hollanda donanmaları ile isveçin yanında yer aldılar. Şarl bu donanmanın desteği ile Danimarkalıları yenilgiye uğrattı. 1700. Arkasından Kasım 1700de Rus ordusunu Narvada yenilgiye uğrattı. Bu zaferden sonra da Polonya üzerine yürüdü. 1701-1706 arasına Şarl Polonya ile uğraşmak zorunda kaldı. Bu zaman zarfında Rusya toparlandı.
Toparlanan Rus ordusu ve isveçliler Poltova savaşında karşı karşıya geldiler. Savaşı isveçliler kaybetti.
Kuzeyde devam eden mücadelelerden zaferle çıkan Rusya 1721 yılındaki Niştad Barışı ile Baltık Denizine açılan sahillerini isveçten almayı başardı. Bundan sonra isveçin düşüşü Rusyanın yükselişi başladı.
isveç bu dönemde sayıca çok büyük olmamakla birlikte modernizasyon sayesinde avrupa'nın en güçlü ordularından birine sahipti. savaşların finansmanı ise işgâl edilen topraklardan karşılanıyordu. ancak bu sistemin uzun süren savaşlarda işe yaramadığı anlaşıldı. üstüne bir de orduya katılacak insan kaynaklarının da azalmasıyla isveç ordusu sayıca giderek daha da azaldı ve askerlerin harcamaları giderek yükseldi.
danimarkatönning'i kuşatırken bir yandan da isveç'ın baltık denizi'nin doğu kıyılarında bulunan livonya ve riga bölgesine asker çıkarttı. isveç'in yanıtı sert oldu. öresund'daki danimarka blokajını delerek kopenhag yakınlarına asker çıkarttı. böylece danimarka barış istemek zorunda kaldı. travendal barışı'na göre danimarka işgâl altında tuttuğu holstein gottorp'u isveç yanlısı düke geri verecekti. kopenhag'a göz açıp kapayıncaya dek asker çıkartılması danimarka'yı o kadar korkuttu ki savaşa ancak 9 yıl sonra dönebildiler.
rusya cephesinde de savaş isveç için iyi başlamıştı ancak isveç'in ilgisini güney'e vermesiyle ruslar toparlandılar ve toprak kazanmaya başladılar. isveç ölen askerlerinin yerine yenilerini çıkartamamaya başlamıştı. 1707'de deli petro tam gaz savaşa girmemek için neva dışında işgâl ettiği tüm topraklardan çıkmayı önerdi ancak demirbaş şarl bunu reddetti. demirbaş şarlmoskova'ya yürüdü ancak çağdaş avrupa tarihinin gördüğü en sert kış ve deli petro'nun yakıp yıkma taktiği karşısında büyük zaiyat vererek güneye, ukrayna'ya gerilemek zorunda kaldı. burada deli petro tarafından sıkıştırıldı. 1709'da poltova muharebesi yaşandı. geneli hasta ve yorgun 22.000 kişiden oluşan isveç ordusu ile kalmuklar'ın da destek verdiği yaklaşık 65.000 kişilik çar ordusu'nun çarpışmasından canını zor kurtaran yaralı demirbaş şarl soluğu bender'de aldı. demirbaş şarl'ın iltica talebi son anda kabul edilmiştir.
demirbaş şarl osmanlı'ya ilticasından sonra, rusya'yla savaşı sürdürebilmesinin tek yolunun osmanlı'nın kaynakları olduğunu bildiğinden, rus düşmanlıklarıyla bilinen devlet giray han* ve bender muhafızı çerkes yusuf paşa'yla sıkı dostluk kurmuştur. bölgede rus düşmanı herkesi bender'de toplayan demirbaş şarl buradan zaman zaman sınırı geçerek rusya'ya akınlarda bulundu. bu sırada da osmanlı devleti'nde etkili kim varsa istanbul'daki özel temsilcisi aracılığıyla iyi ilişkiler kurdu ve rus aleyhtarı çalışmalar yaptırdı. şarl'ın ağırlanması devlet bütçesinden yapılmış, ayrıca üçüncü ahmet krala jest olarak ruslar'ın esir pazarlarında sattıkları isveçli çocuk kadınları da satın alarak karlstad'a göndermiştir.
barıştan sonra üçüncü selimdemirbaş şarl'ı zorla ülkesine göndermiş, rusya'ya karşı en büyük müttefiki olan devlet giray han'ı da demirbaş şarl'a konukluğu sırasında yeterince saygı göstermemesini bahane ederek kırım hanlığı tahtından indirmiş ve rodos'a sürgüne yollamıştır. (yazarın notu: sonra vay efendim emir timur yüzünden ruslar güçlendi!)
demirbaş şarl at sırtında 14 gün yolculuk ederek 14. yıl sonra yurduna döndüğünde ülkesini birleşik krallık, danimarka, rusya, saksonya ve hannover'le savaşırken bulur. yokluğunda oluşan isveç karşıtı ittifakın batılı üyeleri güney'den, rusya ise doğu'dan isveç'e saldırmışlardır.
