1938 yapımı eisenstein filmi. nazizme karşı ulusal motivasyonu sağlama adına ilhamını tarihten alan film, tabiyetiyle propagandif bir kurguya gönül indirmiş. balıkçılıkla iştigal eden prens nevsky'den işgale karşı koymak için önderlik etmesi istenir. yani işinde gücündeki sovyet emekçisinin gaza gelip kahramanlaşabileceğinin altı çizilmiş, bunda başarılı da olunmuş. nihayetinde nevsky'nin ordusu isveç ve töton şövalyelerine karşı zaferi kazanır. ikinci dünya savaşı bitince film daha bir pekişir, stalin de ben de halimce nevsky'yem diye şişinip durmuştur herhal.
filmin müzikleri prokofiev'e ait. nevsky'nin göreve çağrılma seremonisi rambo'nun zoraki görevlendirmelerinin miladı gibi. donmuş nehir üstünde kapana kısılan şövalyeler de king arthur'a esin kaynağı olmuş mudur acep... (bkz: gayrıkabili kıyas)
stalin dönemi idolojik motiflerle örülü bir film. aslına bakılırsa, alexander nevsky'nin moğolların elini eteğini öptüğü zamanları göstermesi beklenmez.(ki bir çok rus knezi(bizim beylik diye nitelendirdiğimiz şeye yakın olsa gerek) moğol işgalinden dolayı sürekli bunu yinelerdi ve bunların içinde alexander nevsky de dahil)
1938 rus yapımı, sinema tarihinde bilhassa montaj anlamında önemli bir yeri olan bir filmdir. bu dönemde sovyetler ile almanya savaşın eşiğine gelmiştir, fakat aralarındaki anlaşma tüm hesapları bozar. ve eisenstein'in filmi yaınlanmaz(filmin esas hikayesi ise stalin'in eisenstein'den ricası üzerine çekilmeye başlamıştır). ama daha sonra, almanlar ile sovyetler arasındaki anlaşma bozulduğunda yeniden yayınlanacaktır film. filmin çekildikten sonra yayımlanmaması, alsına bakılırsa eisenstein'i hayal kırıklığına uğratmıştır. çünkü eisenstein sovyetler'de çektiği başarılı filmlerinden sonra yurtdışında teklifler almış, avrupa'da konferanslar vermiş ve hatta paramount pictures'den de film çekmek üzere yüksek bir meblağ almıştır..
fakat başarısız olacaktır(bunun nedenleri altında anti-komünist ve aynı zamanda anti semitist major pease bulunacaktır, daha sonra meksika'ya geçer ve hayal kırıklığı ve stalin'in çağrımaları ile) işte ''alexander nevsky'' o zamana dek gelir.
filme bakıldığında ise, tarihi güzel bir şekilde çarpıttığı görülecektir. ama aynı zamanda estetik açıdan nitelikli olması belki bu açığını kapatır niteliktedir. tarihi çarpıtma denilmiştir; çünkü alexander nevsky hiç bir zaman moğollara karşı çıkmamıştır ve onlarla uzlaşmacıdır, fikrimce her rus knezi gibi o da en az bir kere gidip moğolların el ve eteğini öpmüştür. aynı zamanda nevsky'nin ölümü de yayılmıyorsam moğolların elinden olmuş ve moğollar tarafından zehirlenmiştir. filmde bu şekilde görünmez, moğollar nevsky balık tutarken geldiklerinde, rusları dizleri üzerine çöktürmüştür bu sahneden sonra nevsky gelir ve gururlu üç beş laf eder. yine nevsky burada yaşlı bir rus büyüğü ile olan sohbetinde ise gelecekteki olacak olanlardan baseder, ''önce germenlerin icabına bakmalıyız''(moğolardan ziyade)
filmde, nevsky isveçlileri yenen büyük komutan ve prenstir perslayvl'da oturur. bunun yanında nadiren işgal edilmemiş ve özgür şehirlerden birisi olan novgorod, ondan yardım istemeye gelir.. filmde özellikle epik anlamda rusların destanlarından büyük etkiler hakimdir, bilhassa ignat'ın anlattığı ''tavşan'' hikayesinde(bu aynı zamanda ''esienstein'in ''jeton düşmesi'' anlamında bulduğu bir sahnedir), bu hikayenin fabl tarzındaki hikayenin etkisiyle nevsky german ordusunu buzlu suyun dibine gömecektir. aynı zamanda, bu hikaye ya da masal(herneyse) olduğu gibi, almanlar bir anlamda feminenleştirilmiştir(tavşanın tilkiyi ağaca sıkıştığında arkadan düzmesi buna bir örnektir), gene bu hayvan efekti german ordusunda ve germenlerden yana olanlarda geniş yer bulur, ordu kumandanlarından birisinin miğferinde şahin pençesi bulunmaktadır. rusların içersinden hainlik yapan bir keşiş de siyah giysisiyle
ve kaypak kiişiliğiyle tam bir yılanı andırmaktadır.
bunların yanında ''kadın imgesi'' de önemli yer tutmaktadır, filmde ''pskov baskını''nda kadın ve çocuklar hunharca katledilmiştir. bazı kadınlar savaşta aktif olarak yer almıştır, filmdeki gözde kadın kahramanımız ise iki rus savaşçısı arasından hangisi daha yürekliyse onu seçecektir.
müzik anlamında ise, prokoviev ile eisenstein sıkı istişarelerde bulunmuştur. zaten germenler ile ruslar arasında müziğin farkılaşması da prokoviev'in önerisi olarak gerçekleşmiştir(ruslarıkinde daha canlı tonlar hakimken, cermenlerinkinde soğuk, insanın tüylerini ürperten ve tiksindiren tonlar hakimdir). burada anlamadığım sadece bir nokta var ki, o da ignat'ın hain tarafından öldürülmesinden sonra müziğin o zaferi tonunun hala kesilmemesidir. bunun dışında; renk imgeleri, ise ruslarınki toprak renginde germenlerinki ise beyaz renkttedir(bu ise soğuğu, buzu, ölümü hatırlatmaktadır).
son olarak, propoganda anlamında dikkatlice seyredilmesi gerken filmdir. bir çok noktasında bunun izi görülür. bir kere orduda savaşan köylülerdir, bilindiği gibi rus devrimi köylülerin desteği olmasa gerçekleşemezdi, çünkü rusya 1917'de ağırlıklı olarak köylü toplumundan ibaretti. nevski de ordusunu köylülerden toplamıştır. sonrasında, novgorod halkı kendi aralarında tartışırlarken bu tartışmada tacirlerin(kapitalistler olarak anlamak gerektir). ''doğduğun yere mi; doyduğun yere mi?'' münasebetinde onlar doydukları yeri seçecektir; bu anlamda ise kapitalistlerin ülkeyi sattıkları gerçeğiyle yüzleşiriz.
bunnunla birlikte, birlik ve beraberlik anlamında söylenenler ile vatanseverlik önemli anlamda yer tutar. propoganda anlamında dikkatimi çeken bir başka nokta ise; kadın kahramanı iki yürekli arasından birisini seçtğinde, savaştan sonra bu iki yürekli adamın da bu güzel kızın kocası olması mevzubahsinde ikisi de bir diğerine karşı alçak gönüllülük gösterir. savaştan önceki bencilliklerinden pek iz yoktur. son olarak lider imgesi de önemlidir başta alçak gönüllü ve balıkçılık ile geçinen nevsky daha sonra savaş sahasına dönecektir(burada da ağ imgesi önmli yer tutar, dikilen ağı yırtar ve savaşmanın ağ dikmekten daha nazik bir iş olmadığını belirtir). aslında bu imge, korkunç ivan'da daha fazla yer tutar(sanki stalin'in yaptıklarını haklı çıkaran bir araç gibi)
rusların milli kahramanı, rus selahaddin eyyubi'si. orta doğuda umduğunu bulamayan töton haçlılarının, baltık bölgesindeki ortodoks slavları katolikleştirme bahanesi ile yaptığı haçlı seferlerini durduran, tötonları buz gölünde boğan yiğit. rusyanın her döneminde(çarlık, sovyet, federasyon) adına kahramanlık ve cesaret madalyaları, nişanları dağıtılmıştır.
aynı zamanda oliver stone'un the untold history of the united states belgeselinde kendisine bolca selam çaktığı 1938 yapımı sergei eisenstein filmi.
