1800lerde marx la başlayan komünizm fikirlerinden 400 yıl önce, komünistçe fakat ekonomiye değil de daha çok ortak mülkiyete değinmiş, zamanın oxford u olan mısır medresesinde eğitim almış ve türkmenlerin* de desteğiyle fetret devri kargaşasının içinde, ankara savaşı sonrası etrafı süpürmeye uğraşan çelebi mehmetin boş anına denk gelip bir yıl kadar süreyle güçlü bir isyan başlatan cool bir dedemizdir.
ibret olsun diye asıldıktan sonra cesedi asılı bırakılmış, sararmıştır.*
ve yine iddialara göre carl marx* şeyh bedrettin in eserlerini okumuş, yazılarından bazılarında şeyh bedrettin e gönderme yapmıştır.
vatan hainleri tarafından hakkında destanlar yazılan vatan haini...
simavna kadısı'nın oğlu olmasından dolayı "şeyh bedreddin simavi" yahut "bedreddin simavi" olarak da anılmıştır.
evet uzun uzadıya irdeleyelim şimdi bedreddin'i;
bedreddin, rumeli'nin ilk fatihlerinden olup dimetoka savaşı'nda şehit düşen abdülaziz gazi'nin torunudur.
abdülaziz gazi'nin oğlu israil(isme dikkat) iyi bir medrese tahsili gördükten sonra simavna, (karaağaç ile dimetoka arasında)kadısı oldu. dimetoka kalesi'nin rum beyi'nin kızını aldı. işte bu izdivacın sonucu olarak da bedreddin mehmed dünyaya geldi.
köken biraz zorladı mı?
aslında bazı ipuçları veriyor. babasının adı misal. israil.
kim neden evladına israil ismini koyar?
yazının başında da belirtmiştik ki şeyh bedreddin'e babasının görev yerinden dolayı bedreddin simavi de denmiştir.
şimdi burada bir parantez açıp lafı türkiye'nin meşhur sabetayist ailelerinden simavi ailesine gönderme yapmak lazım.
bakmak ile görmek arasındaki farkı hissedebilen okurlarımız şeyh bedreddin denilen kişinin yahudi dönmesi bir sülalenin mensubu olduğunu kavraması güç olmayacaktır.
geçelim...
bedreddin ilk tahsiline babasının yanında başlamıştır. daha sonra mevlana yusuf'un öğrencisi olmuş, ileride kadızade rumi olarak anılacak olan musa ile beraber onun babası bursa kadısı koca mahmud efendi'den dersler almıştır.
musa, bedreddin ve bedreddin'in amcaoğlu muayyed, hocaları koca mahmud efendi'nin tavsiyesi üzerine bursa'dan konya'ya gelirler ve mevlana dergahında da dersler alırlar.
tüm bu eğitim sürecinin ardından musa semerkand'a gider ve ünlü türk bilimadamı uluğ bey'in astronomi hocası olur.
bedreddin ve muayyed ise önce şam'a oradan da kudüs'e geçer. burada da hadis ilmini öğrenirler.
kudüs'ten kahire'ye geçen ikili burada felsefe ve mantık eğitimi alır ve yüksek tahsillerini tamamlarlar.
1388'de hacca giden bedreddin kahire'ye dönüşünde sultan berkuk'un oğlu ferec'i eğitmek üzere görevlendirilir ve 3 yıl boyunca sultan'ın oğlunun öğretmenliğini yapar. bu eğitim sürecinden memnun kalan sultan şeyh bedreddin'i cariyelerinden biri olan cazibe ile evlendirerek ödüllendirir.
kahire yıllarının ardından şeyh bedreddin tebriz'e giderek burada timur han'ın huzurunda yapılan ilmi toplantılara katılır ve başarısı ile timur han'ın takdirini kazanır...
bakınız bir parantez de burada açalım.
malum şahsın sabetayist olabileceğinden bahsetmiştik. ve kişi bunun en güzel örneklerini sergilemekte. o dönemin en güçlü devletleri olan osmanlı, memlük ve timur hanlığı arasında mekik dokumakta.
memlük sultanı ile arası iyi ve akabinde de timur ile de tanışıp onun da gözüne girmeyi başarmış.
bu üç türk devletini birbirine düşürmek şeyh bedreddin gibi bir provakatör için zor olmasa gerek...
geçelim...
şeyh bedreddin timur'un yanından ayrıldıktan sonra kazvin'e geçti.
kazvin şehri malum. bilmeyenler için...
(bkz: kazvin)
zaten kazvin'e gelmesi de şeyh bedreddin'in hayatında bir dönüm noktası oldu. şeyh bedreddin kazvin'den kahire'ye döndüğünde artık su katılmamış bir batıni idi...
kahire'ye dönüşünde farklı ve aykırı görüşleri sebebi ile buradaki dostları ile arasının açılması uzun sürmedi. kahire'de miadını tamamladığını anlayan bedreddin bunun üzerine payitahta yani edirne'ye dönmeye karar verdi.
filistin, şam, konya derken bedreddin payitahta giden yolda tire'ye uğradı. burada halk arasında "dede sultan" olarak anılan börklüce mustafa ile tanıştı. daha sonra edirne'ye geldi. bedreddin edirne'ye varana dek yaptığı yolculuk sırasında uğredığı her yerde büyük bir ilgi ve alakaya mazhar olmuştu. bu sebeple edirne'de bir süre kaldıktan sonra tekrar batı anadolu'ya doğru bir seyahat düzenledi. bu seyahatin amacı ise batınilik'i anadolu'da yaymak ve kendine yandaş toplamaktı.
bursa'da börklüce mustafa, kütahya'da da torlak kemal kendisine en çok bağlı ve en güvendiği halifeleri idi. özellikle bir yahudi dönmesi olan torlak kemal börklüce mustafa ve şeyh bedreddin'i saltanatı ele geçirmek konusunda sürekli teşvik ediyor, bir isyanın doğuşunun zeminini hazırlıyordu.
şeyh bedreddin'in yaydığı fikirler o dönemin sosyal hayatını derinden etkilemeye başlamıştı.
şeyh bedreddin'in fikirlerini anadolu'ya yaydığı bu yıllar fetret devri'ne denk gelmesi sebebi ile bölücülük çalışmaları kusursuz ve aksamadan sürebilmekteydi.
edirne'de padişahlığını ilan eden musa çelebi ise şeyh bedreddin'in anadolu halkı üzerindeki etkisinden faydalanabilmek için o'nu payitahta çağırıp kazaskerlik mertebesine getirmesi o'nun bölücü faaliyetlerinin bir bakıma meşrulaştırılmasına vesile olmuştu.
şeyh bedreddin artık fikirlerini yayarken bulunduğu makamın ağırlığından da faydalanıyor, daha fazla yandaş toplayabiliyordu.
lakin çelebi mehmed han kardeşini hal edip sultan olunca şeyh bedreddin'i azlediyor ve iznik'e sürüyordu.
şeyh bedreddin'in bu durumu kabullenmesi imkansızdı. bunun üzerine propaganda faaliyetlerini iznik'te sürdürdü. artık yandaşları ile daha fazla bir araya geliyor, osmanlı hanedanına son verme hedefini daha rahat dillendiriyordu.
yeteri kadar yandaş topladığına kanı getiren şeyh bedreddin "hacca giiyorum" bahanesi ile iznik'i terketti ve canik beyi isfendiyar bey'in yanına giderek projelerini anlattı. lakin osmanlı'nın hışmından çekinen isfendiyar bey'den gerekli desteği bulamayınca rumeli'ne geçti.
batınilik inancını ve aykırı fikirlerini burada da yayıyordu. amaç belli idi;
"şeyhlikten şahlığa geçmek..."
yeteri kadar taraftar topladığına inandığında ise izmir karaburun'da 10.000 adamı ile hazır bekleyen börklüce mustafa'ya isyanı başlatmasını bildirdi.
börklüce mustafa'nın üzerine gönderilen izmir sancakbeyi bulgar prensi aleksander'in kuvvetlerini yenmesi şeyh bedreddin'in taraftar sayısını daha da arttırdı. börklüce ve kuvvetleri izmir sancakbeyi'nin ardından saruhan sancakbeyi ali paşa'nın kuvvetlerini de yenince artık işin çığrından çıktığı anlaşılmıştı. sultan çelebi mehmed han bu sırada selanik'te ortaya çıkan düzmece mustafa belası ile uğraşmaktaydı. buna rağmen çelebi mehmed börklüce'nin üzerine sadrazam beyazid paşa ve henüz 12 yaşındaki oğlu veliaht murad'ı yolladı. osmanlı kuvvetleri güçlükle de olsa börklüce mustafa'nın çapulcularını bertaraf etti. beyazid paşa börklüce isyanında yakalananları sorguladığında isyanın asıl başının şeyh bedreddin olduğunu öğrendi. tüm asiler idam edilirken "yetiş dede sultan" diye bağırıyorlardı.
börklüce mustafa ise ellerinden çivilenmiş halde bütün şehirde gezdirildikten sonra halkın gözü önünde öldürüldü. bu da börklüce'nin ölümsüz olduğuna inananların bu inanışlarından vazgeçmesine sebep oldu.
şeyh bedreddin bu sırada rumeli'de faaliyetlerine devam etmekteydi.
çelebi mehmed, beyazid paşa'yı bu kez şehy bedreddin'in üzerine gönderdi. osmanlı kuvvetleri'nin üzerlerine geldiğini haber alan şeyh bedreddin yandaşlarının çoğu dağıldı. bunun üzerine beyazid paşa şeyh bedreddin'i ufak bir çarpışmanın aldından yakaladı ve serez'de padişah'ın huzuruna çıkarttı.
çelebi mehmed şeyh bedreddin'i alimlere havale etti, cezasının ne olması gerektiğini alimlerden oluşan bir heyete sordu. heyetçe alınan kararın ardından idam edilmesi uygun görüldü.(cezasının idam olması gerektiğini bizzat şehy bedreddin de söylemiştir)
bunun üzerine şeyh bedreddin serez pazaryerin'de idam edildi. mirası varislerine dağıtıldı.
işin aslına bakacak olursak "şeyh bedreddin iyiydi ama çevresi kötüydü" diyebilmek mümkündür. o sadece fikirlerini yaymaya çalışmış, lakin börklüce mustafa ve torlak kemal'in gazına gelerek payitaht rüyası görmüştür.
üstelik şeyh bedreddin son dönemlerinde(börklüce isyanı sonrası) iiyiden iyiye gaza gelerek soyunun aladdin keykubat'a dayandığını dillendirmiş, böylece ileride osmanlı tahtını ele geçirirse asil bir kan'a mensup olduğunu vurgulamak istemiştir.
oysa hem tarih hem bizler şeyh bedreddin'in menşeini, soyunu, sopunu çok iyi bilmekteyiz.
not: bu girimi uludağ sözlük yazarlarından seyh bedreddin mahlaslı kullanıcıya ithaf ederim.
not2: copy paste değil aın teridir. emeğe saygı please...
aynı zamanda bir kadı olduğu için kendi kendini yagılaması istenilmiş, kendi yaptığı suçu devlete isyan ve cezasınıda ölüm olarak belirlemiştir. kellesimi vurulmuş, ipemi çekilmiş tam bilemiyorum ama kendi kalemini kırmıştır bir anlamda. allah rahmet eylesin.
şeyh sait le karıştırılmaması gerekendir. zira hala kürtler le, musul la, kerkük le adı geçmektedir. halbuki onun isyanı aydın'da, manisa'da başlamıştır. e o zamanlar da baya uzak sayılırlar hani, motorlu taşıtlar yok falan...
kendisi çok büyük bir fıkıh alimidir. denilen o ki idam için fetvası hazırlanırken fakihle bizzat ilmi tartışmaya girmiş, fakihin şeyh hakkındaki kafirlik iddiasını ilzam etmiştir. fakat devlete isyan ettiği konusunu kabul etmiştir. bu yüzden fetvası kanı helal, malı haram diye çıkmıştır. kafir olduğu konusunda fetva onaylansaydı malı da helal olacaktı. bu yüzden idam olunup malı varislerine bırakılmıştır.
şeyh çok büyük bir sünni fıkıh alimi iken mısır'a gitmiş ve burada batınilikle tanışmış ardından isyan sürecinin tohumları atılmıştır. şeyh bedreddin bir asi olmasına, onca insanın hayatına mal olmasına rağmen içimde ona karşı nedenini anlayamadığım bir sempati var. bu entryi Şeyh'in isyanını başlatan sözlerle bitirmek gerekir; hanlık bendedir, beylik isteyen beru gelsün.
''Yarın yanağından gayrı paylaşmak için her şeyi'' işte bu sloganla düştü yola bedrettin çekti kılıcını çekti yiğitler kılıcını Osmanlıya karşı. Ondan yüzyıllar öncesinde çekmişlerdi yine kılıçları hak ve eşitlik yanlıları. Hatta bazıları binlerce yıl önce Osmanlıdan önce kurmuştu bile eşitlikçi cumhuriyetlerini. O zamanlar ne Marx vardı ne de sosyalist teori. Ama insanlık onuru kendini hissettiriyordu insanlar üzerinde, insanlık onuru bilimsel bir teorisi olmasada gösteriyordu doğru yolu insanlara binlerce yıl önce bile. Binlerce yıl sonrada bilimsel sosyalizm kuruldu ve çekilen kılıçlar bıraktılar kendilerini basılan tetiğe. Mahirler devraldı ''Yar'ın yanağından gayrı paylaşmak için her şeyi'' sloganını bastı tetiğe...
"cennet ve cehennem bu dünya'dadır. ölümden sonra hayat yoktur. o yüzden allah'a ibadet etmeye gerek yoktur." düşüncesini savunduğu söylenen, dünya'nın bilinen ilk deistlerinden olan tarihi bir kişi.
"bedreddinin ölüsü, kemiksiz, sakalsız, bıyıksız, gözün bakışı, dilin sözü, göğsün soluğu gibi dirilecek. bunu bilirim işte.. biz bedreddinin kuluyuz, ahrete, kıyamete inanmayız ki, dağılan, fena bulan bedenin yine bir araya toplanıp dirileceğine inanalım. bedreddin yine gelecek diyorsak, sözü, bakışı, soluğu bizim aramızdan çıkıp gelecektir, diyoruz."
(bkz: simavne kadısıoğlu şeyh bedreddin destanı)
1418'de serez kentinin çarşısında asılan şeyh bedreddin'in mezarı 1924'e kadar simavna'daki tekkesinin bahçesinde kaldı, bu tarihte gerçekleşen nüfus mübadelesi ile birlikte şeyh bedreddin'in kemikleri de türkiye'ye getirildi ve topkapı sarayında çinko bir kutuda muhafaza edildi.
1961 yılında divanyolundaki 2. mahmud han'ın türbesine gömüldü.
şeyh'in mezarı, içinde 2. mahmud, abdülmecid, 2. abdülhamid gibi padişahların yattığı türbe kapısının hemen yanıbaşındadır.
şeyh bedreddin'i devrimci, aydın ve solcu olarak kabul eden birçok insan padişah türbesi olduğu ve bahçesinde bir sürü osmanlıca yazılı mezar taşları olduğundan bu tarihi mekanın içerisine girmemektedir. böylece kendilerine idol olarak aldıkları şeyh bedreddin'in mezarının aslında istanbul'da olduğunu dahi bilmemektelerdir.
ayrıca ne ilginçtir ki sosyalist bedreddin'in nüfus mübadelesi ile türkiye'ye getirilen kemikleri bu türbeye gömülmeden evvel sadece topkapı sarayında değil, tam 18 yıl boyunca sultanahmet camii'ndeki bir dolapta da saklanmıştır...
bir tasavvuf alimi, gönülvereni olmasından mütevellit, tasavvuf ve gizil olmasına değinmiştir. şöyle der;
"gerçek tasavvufçu, herkesin anlayamadığı şeyleri bilir. gayesi: içte saklanan gizli-saklı bilgilere, erdeme ulaşmaktır. ancak, bunları halka bildiremez. şayet halka aktarırsa, ya diğer insaları yollarından saptırabilir; ya yalancı konumuna düşerek, suçlanır belkide, öldürülür. bu ikiyüzlülük gibi dursa da, halkı gerçeğe ağır ancak emin adımlarla ulaştırmak gerekir!" demiştir..
din alimi çıkışlı olması nedeniyle, ii.murat ve sonrası osmanlı hünkarlarının alimlere bakış açısını değiştirmiş; temkinli olmaya itmiştir.
tasavvufcu ve türk tarihindeki ilk sosyalisttir. yarin yanağından gayrı, her şeyde, her yerde, hep beraber...
acı olan, başarısız olduğu için kötü ilan edilmesidir. biz biliriz ki şeyh bedreddin iyiydi. asıl kötü olan ise onu yenmeyi başarıp, onu kötüymüş gibi gösterenlerdi.
Çelebi mehmet kendisine neden yüzünün sarardığını sorar.o da güneşin batarken sarardığını söyler.idam edilir.
Devlette seçim olmalıdır der.saray,saltanat,tekke ,derviş,yenicerinin zorbalığın ürünü olduğunu söyler.
fikirlerini özellikle bugünkü bulgaristan topraklarında* yaşayan heterodoks türkler arasında yaymış, din ve siyaset adamıdır. hatta bulgaristan'da ve trakya'da yaşayan bazı aleviler hala cemlerinde bedreddinî erkânını uygularlar. bulgaristan'daki yaklaşık 40 türk köyü yakın zamana kadar bedreddinî geleneğini sürdürmekteyken türkiye'ye göç nedeniyle bu köylerin çoğu dağılmıştır. türkiye'de ise kırklareli ve tekirdağ'da halen onlarca köy tarafından bedreddinî erkânı uygulanmaktadır.
bildiğim kadarıyla kendisi şer'i hukuk kurallarına uymadığından dolayı değil; devlete karşı geldiği için öldürülmüştür*. hatta şeyhülislamın kanı helaldir fetvasından sonra:
"mademki bu kerre mağlubuz
netsek, neylesek zaid.
gayrı uzatman sözü.
mademki fetva bize aid
verin ki basak bağrına mührümüzü"
dediği belirtilir destanda. yazdığı kitaplar daha çok hukuk ile ilgilidir. ve bu kitaplarda kendisini hanefi olarak tanıtmıştır. musa çelebinin de kazaskeriydi. tabi trakya, o dönemde yeni yeni islamlaşmaktaydı. o yüzden de müslim gayri müslim bir topluluğun ortasında kalmıştı. annesinin de hristiyan asıllı olduğu hesaba katılırsa ihtimaldir ki dinler arası diyaloğa yönelik fikirler üretmiş olabilir. yine ihtimaldir ki pre-endüstriyel bir dönemde sosyalizme benzeyen fikirler de üretmiş olabilir ki günümüz türkiye solcularının bu adamı bu kadar sevmesindeki en temel sebep de budur.
varidat adlı eserin kendisine ait olduğu kesin değildir. gıyabında da yazılmış olması mümkündür. ayrıca öğretilerinin de, bölge halkı ve isyancılar tarafından bilerek veya bilmeden çarpıtılmış olma ihtimali de söz konusudur.
ama her ihtimalde de şeyh bedreddin, zamanın toplumuna aykırı fikirleri ve alimliğiyle nam salmış, önemli bir düşünür olarak çıkar karşımıza. ve eğer hakkında anlatılanlar doğruysa, dinin çok açık gerekliliklerini inkar etmek pahasına dini materyalist bir zemine indirmek için uğraşmış, benzer bir materyalist algıyla da eşitlikçi ve paylaşımcı bir toplum düzeni fikrini atmış olabilir.
