savaşı faşistlerin kazanmasıyla franco başa gelmiştir.
olaya faşist-komünist olarak bakmaktansa, daha çok savaş oldu mu, olmadı mı diye bakmak gerekir. zira sscb destekli sosyalistler kazansaydı, ispanya şüphesiz ki müttefikler safında savaşa girecek ve fransa, benelüks ülkeleri, avusturya, polonya vs. gibi ülkeler ile aynı kaderi paylaşacaktı. ikinci dünya savaşı'nın sonu değişmeyecekti fakat, sosyalistler sscb'yi yağlayalım derken kendi ülkelerini savaşa sürükleyeceklerdi.
bunun haricinde şunu hatırlatmakta fayda var. faşistler savaşı kazandı fakat nazilere yardım etmedi. ilgisi olan varsa bilir, almanya'nın afrika cephelerinde zorlanmasının en büyük sebebi, franco'nun cebelitarık boğazını almanlara açmamış olmasıydı.
demek ki neymiş, insanlık, eşitlik ayakları çekeceğim diye faşizme bok atmamak lâzımmış. öyle faşistler varmış ki ülkelerini en dehşet verici savaşlardan bile uzak tutabiliyorlarmış, her ne kadar savaş coğrafyasının içinde olsalar bile.
