spinoza'nın, öklid geometrisinde olduğu gibi geometrik yöntemler kullanarak, önce tanımlar yaparak, sonra önermeler ve sonra bütün bunlardan sonuçlar çıkararak tümdengelim sonuçlarla ortaya koyduğu eserinin adı.
eser, aristoteles'in erdemler tanımında, örneğin cesaret erdemindeki cesaret ve korkaklık arasındaki dengeyi bulma ölçüsündeki geometri anlayışın devamı olduğu düşünülebilir.
keza metafizik açıdan da olsa özdekçi bir birciliği yani monizmi geliştirmiştir. bu açıdan da vahdet-i vücud düşüncesine ve panteizme benzemektedir.
kitabın ikinci bölümünde yazdığı ekte:
"'insanlar kendi isteklerini belirleyen nedenleri bilmedikleri için kendilerini özgür sanırlar. çevrelerindeki her şeyin kendileri için yapıldığını kafalarına koymuşlardır. bundan ötürüdür ki, kendi özgürlüklerine benzer güçlü bir özgürlüğün hep kendilerini düşünüp kendileri için çalıştığına inanırlar. bu üstün varlığın, ne kendisini, ne nedenini, ne de düşünce biçimini belirler. bundan ötürüdür ki, ona kendi biçimlerini, kendi nedenlerini, kendi düşüncelerini yakıştırırlar. birbirlerinden ayrı görünen bunca tapımların özeti budur. bütün bu yanılmaların zorunlu sonucu olarak, ona tapmakla onu hoşnut ettiklerini sanırlar. doymak bilmez hasisliklerini doyurabilmek için tüm doğayı hizmetlerinde kullanmak isterler. tanrı da elbet onların hizmetinde olmalıdır. tapmak gerçekte hizmete çağırmaktır. bu yanlış peşin ön yargının zorunlu sonucu da onları ereksel nedenselliği aramaya sürüklemiştir. insanlar kendi mutlulukları için doğa da buldukları birçok şeylerin yanında fırtınalar, depremler, hastalıklar, kötülükler gibi canlarını sıkan birçok şeylere rastlamışlardır. ya bunlar nedendi? bunlar da tanrılara gerekli saygının gösterilmemesindendi herhalde. kısırdöngüye girilmişti bir kez. tap ve iste. tapınmanı çoğalt ve isteğini arttır. deney durup dinlenmeksizin, bu yanlış uslamalara karşı kendini gösterdiği ve her gün milyonlarca örnekle iyilikler ve kötülükler sofularla sofu olmayanların başına aynı oranda geldiği halde, insanlar kendilerini bu boş peşin yargılardan kurtaramazlar. tanrıları içinden çıkılmaz bir çelişkiyle, hem iyi hem kötü saymak daha usa uygun bir sistem kurmaktan kolay gelmiştir. buysa insanları tanrı yargısının sonsuz ölçüde insan usunun üstünde bulunduğu kuramını yerleştirmeye götürmüştür. eğer nesnelerin ereksel nedenselliğini bir yana bırakarak, özlerini ve özelliklerini gözönünde tutan matematik bilimler insanlara doğru yolu göstermeseydi bu karanlık içinde boğulup gidebilirlerdi. gerçekte ereksel nedensellik bir kuruntudan ibarettir. doğa belli bir ereğe göre değil, kendi doğasından gelen bir zorunlulukla davranır."
zeka ve sezgiyi bilginin en üstün biçimi saymış, insansal davranışların kişisel çıkar ve savunmayla yönetildiğini ileri sürmüş, halk yığınlarının tarihi belirlemedeki büyük rolünü kavramamış, sadece kahraman kişilerin özgür olabileceğini ileri sürmüş.
yanılgıları dahi büyük dehasını gölgelemez. spinoza kurgusal insan düşüncesinin büyük aşamalarından biridir.
einstein kendisine sorulan "tanrıya inanıyormusunuz?" sorusuna şöyle cevap vermiş: "spinoza'nın tanrısına inanıyorum, kendini var olan her şeyin yasal uyumu içinde gösteren, ancak insanlığın kaderi ve yaptıklarıyla ilgilenen bir tanrı'ya değil."
