tam adı ebü’l-feth gıyâsüddîn ömer b. ibrâhîm el-hayyâm'dır. genel olarak rubaileriyle bilinse de büyük bir matematikçi ve astronomdur. (bkz: selçuklu) sultanı (bkz: melikşah) döneminde (bkz: isfahan)'a davet edilmiştir. burada oluşturulan bir heyetin başına getirilmiş ve o yıllarda kullanılmakta olan (bkz: yezdicerd) takvimini düzenlemeleri istenmiştir. hayyam başkanlığındaki bu heyet takvimi düzenlemektense yeni bir takvim yapmayı tercih etmişler ve çok küçük bir hata payı bulunan (bkz: celali takvimi)'ni oluşturmuşlardır.
yazdığı rubaileriyle de oldukça üne kavuşmuştur. hayyam'a ait olduğu tespit edilen rubai sayısı farklı araştırmacılara göre değişmekle birlikte 100 ila 200 arasında değişmektedir. bunların dışında binlerce
rubai de ona atfedilmişse de başkaları tarafından kaleme alınmıştır. batıda özellikle on dokuzuncu yüzyılın ortalarında (bkz: edward fitzgerald)'ın çevirileriyle yaygınlaşmıştır. ülkemizde ise tarihsel süreçte pek çok tercümesi bulunsa da, özellikle günümüzde (bkz: sabahattin eyüboğlu) ve (bkz: abdülbaki gölpınarlı) tarafından hazırlanan eserler çok daha başarılıdır.
biraz daha detaylı bilgi içinde şu linki buraya bırakıyorum. makale iki bölümden oluşuyor: ilk bölüm âlimliği, ikinci bölümde edebî yönü üzerinedir.
