marx ve engels'in, kapitalizmin avrupa'dakinden ayrı bir seyir izleye(meye)n ortadoğu için turkey adlı bir çalışmayla gönül indirdiği mevzudur. türkiye'de bu teoriye ilk omuz veren idris küçükömer'dir. yine sencer divitçioğlu'nun da çalışmları vardır bu yönde. aşırı merkezi bir iktidar-devlet örgütlenmesinin ürünüdür. özetle geniş tarım alanları için sulama yollarının organizasyonu güçlü bir merkezi yapının planlamasıyla yapılabilir, gibilerinden bir teorik temellendirmedir.
çağrışım ufkuna açılarak murathan mungan'a ait bir şiirle bitirelim;
gökyüzünün yüzü koyun dağıldığı
unutkan asırların hayli darlmıştır sokağı
ister asyatik bir tecrit hırkası
ister batılı bir ziynetle mükellef
osmanlı en büyük toprakların kulamparası
paytahtların ilmeğinden geçerek
hepsini bir halkada
boncuk boncuk topladığı
tarihsel ve iktisadi bir mecburiyet
artık bir sınıfa emanet
ve işte yeni devirlerin proletaryası
(osmanlı'ya dair hikayat)
