Rasyonalizm ile zıt kutbu savunan felsefi akımdır. Rasyonalizm ve empirizm, epistemoloji alanında nasıl bir çatışma içindelerse, ontoloji alanında da materyalizm ve idealizm böyle bir çatışmaya sahiptir. Genel olarak, rasyonalizm ve idealizm uyum içindedirler. Empirizm ise materyalizm ile uyum içindedir. ''Genel olarak'' dememin sebebi, nadir de olsa uç istisnaların bulunmasıdır. Örneğin Berkeley, nesnelerin özünden, onların birer ''idea'' oldukları sonucunu çıkardığından, hem empirist hem de idealisttir. Spinoza ise, panteizm görüşünden dolayı doğayı Tanrı ile özdeş görür. Bu tam olarak materyalizm sayılmasa da, varlığın doğadan ibaret olması ve doğanın Tanrı ile aynı şey olarak görülmesi, ontolojik olarak materyalizme yakın bir görüş sayılabilir. O yüzden Spinoza hem sıkı bir rasyonalist, hem de materyalisttir.
Şahsi olarak, rasyonalizmin her zaman daha doğru olduğunu düşündüm. Duyumlarımızın bizi yanıltabildiği, bazı duyumlarımız sonucu kolayca ortaya konulabilir. Örneğin çay kaşığının gerçekteki konumundan alakasız olarak gözlemlenmesi. Daha fazla örnek için göz illüzyonlarını düşünün.
Tabii burada hemen gözünüze bir şey çarptı, biliyorum. Duyumları, duyum ile çürütmüş olmam biraz abes gözüküyor olabilir. işte tam da bu yüzden, duyumları tamamen dışlamamak gerekir. Her zaman akıl en üstte olmalı, ama yerine göre duyum ve tecrübeleri de seçerek bilgi olarak kabul edebilmeli.
Ayrıca ''tabula rasa'' olayı da, özellikle biyoloji ve psikoloji alanlarındaki gelişmelerle kolaylıkla yanlışlanabilir hale gelmiştir. En basitinden daha çok yeni doğmuş bir bebeğin ''içgüdü'' denen şeye sahip olduğunuı inkar edecek yoktur heralde. Locke tarafından ilk ortaya konduğu zaman belki savunulabilir bir görüştü, ama artık özellikle materyalist-ateistlerin hemen hemen hepsinin yaşamı açıklamak için sarıldıkları Evrim kuramında da, ataların mirası ve içgüdüler iyice önemlidir. Hatta bir çok biyolojik süreç eski soyların, yeni olana aktardıkları içgdüler ile açıklığa kavuşur olmuştur.
Nickimin hakkını vererek materyalizm-empirizm ilişkisine bir daha değineyim; empirizm görüşü materyalizmin temel dayanağı sayılır. Spinoza gibi değişik istisnalar dışında, empirizm olmadan materyalizmi temellendirmek çok zordur. Maddeyi algılamamızı sağlayan asıl kaynak olan duyu organları, birincil bilgi kaynağı olarak kabul edilmeden varlığın maddeden ibaret olduğunu savunmak her yiğidin harcı değildir.
