aynı zamanda sarayın melez dil edebiyatına karşın halk edebiyatının, saf türkçenin kalesi olmuş beylik.
zamanın kozan sancağında 1661'de yarı, 1700'de tam hakimiyet sağlamışlardır.
varsak ve avşar türkmenlerinden teşekküldür.
osmanlı'nın kozan'a kuzeyden istanbul'dan, bursa'dan gelen ordularını defalarca kez kozan dağlarında mağlup etmişlerdir.
osmanlı'nın çukurova'daki itaatkar ruhsuz türk boylarını ise sayısız kere çukurova'ya gömmüşlerdir.
en son kozan'a toroslardan giremeyen osmanlı güneyden ordu gönderme kararı almıştır. sadece piyadeli, süvarili türkmen ordusunun karşısında sayıca üstün osmanlı askeri. üstelik toplarıyla, tam teçhizatlı.
kozan beyleri olası yenilgiyi görüp anadolunun son göçebe halkını (varsaklar ve avşarlar) iskana tabi tutmamaları şartıyla karşı koymamayı düşünürken daha osmanlı ordusu osmaniye (cebelibereket) taraflarındayken halkın kendisi osmanlı'ya karşı koymaya başladığı haberi gelir. artık dönüş yakışmaz denilip ölümüne direniş emri verilir.
osmanlı hiçbir kazaya kolay girememiştir. haftalar içinde cebel'den kadirli'ye gelen osmanlı'nın kadirli'den kozan'a girişi ayları bulmuştur.
en son günümüzdeki kozan barajının bulunduğu mevkiye kadar çekilen kozanoğlu için son gelmiştir. teçhizat bitmiştir, mermi bitmiştir.
kozan beyinin annesi tek başına bizzat osmanlı paşasından yiğitsen bizlere mermi ver dahi demiş lakin sonuçsuz kalmıştır.
ve kozanoğlu beyliği böylece 1865'te acı bir şekilde yıkılmış oldu.
kozanoğlu beyliği etki alanı günümüz adana'nın orta ve kuzey, osmaniye, kayseri'nin güney kısımlarını kapsamaktaydı.
en güçlü olduğu dönem eyalet merkezi olan adana'ya dahi yürümüş ve koca eyaleti vergiye bağlamıştır.
bir rivayete göre kozanoğlu'nu temsilen bir dönem sarı sancak üzerine yaban tavşanı simgesini koymuşlardır.
belirtmek gerek kozan kelimesi öz türkçede yaban tavşanı anlamına gelmektedir.
