büyük kuzey savaşı

entry4 galeri
    3.
  1. kalmar birliği'nin bozulması ve otuz yıl savaşları sırasında danimarka'nın rus çarlığı ile ittifakını bahane eden demirbaş şarl danimarka'dan girmiş ve müttefiki fransa'nın sınırlarına kadar dayanmıştır. sonrasında gözünü doğu'ya çevirmesiyle çıkan savaşa da büyük kuzey savaşı denmiştir.

    savaşın öncesi:

    1-) isveç 1560 - 1658 tarihleri arasında baltık denizi'nin doğusunu egemenliğine aldı. otuz yıl savaşları sırasında ise öresund'un kuzeyindeki danimarka ve norveç topraklarından bazıları ve dahası almanya'nın yani kutsal roma imparatorluğu'nun önemli bölgelerini ilhak etti.

    2-) vestfalya antlaşması: aslında konu doğrudan doğruya vestfalya barış'ı değil, bir parçası olan osnabrück sözleşmesi'dir. sözleşme uyarında isveç kutsal roma imparatorluğu'nda pek çok bölgenin kontrolünü ele geçirdi. bunlara elektörlerden bremen başpiskoposluğu da dahildi. böylece isveç kutsal roma imparatorluğu'nda oy hakkı kazanmış olacaktı. ancak bremen başpiskoposluğu imparator*'dan imperial city yani bağımsızlık talebinde bulundu. imparator bu talebi kabul edince isveç bremen savaşı çıktı. isveç savaşa tek tabanca takılırken bremen başpiskoposluğu'nun yanında elektör köln, danimarka, brunswick lüneburg, elektör brandenburg ve felemenk cumhuriyeti katıldılar.

    isveç bu dönemde sayıca çok büyük olmamakla birlikte modernizasyon sayesinde avrupa'nın en güçlü ordularından birine sahipti. savaşların finansmanı ise işgâl edilen topraklardan karşılanıyordu. ancak bu sistemin uzun süren savaşlarda işe yaramadığı anlaşıldı. üstüne bir de orduya katılacak insan kaynaklarının da azalmasıyla isveç ordusu sayıca giderek daha da azaldı ve askerlerin harcamaları giderek yükseldi.

    rusya'daki karışıklık dönemi'nde isveç'in müdahil olması ve baltık denizi kıyılarını rus çarlığı'na kapatması da etkenlerden biriydi.

    ve büyük kuzey savaşı 1700 yılında danimarka'nın isveç'in etki alanında bulunan holstein gottorp'a saldırmasıyla başladı.

    danimarka tönning'i kuşatırken bir yandan da isveç'ın baltık denizi'nin doğu kıyılarında bulunan livonya ve riga bölgesine asker çıkarttı. isveç'in yanıtı sert oldu. öresund'daki danimarka blokajını delerek kopenhag yakınlarına asker çıkarttı. böylece danimarka barış istemek zorunda kaldı. travendal barışı'na göre danimarka işgâl altında tuttuğu holstein gottorp'u isveç yanlısı düke geri verecekti. kopenhag'a göz açıp kapayıncaya dek asker çıkartılması danimarka'yı o kadar korkuttu ki savaşa ancak 9 yıl sonra dönebildiler.

    demirbaş şarl daha sonra gözünü güney'e, yenilmemiş tek düşmanına çevirdi. elektör saksonya ve lehistan litvanya birliği'nin taçlarını elinde bulunduran güçlü agustus. lehistan'ı işgâl etti ve sejm'i güçlü agustus'u tahttan indirmeye zorladı. güçlü agustus direndiyse de 1706'da fraustadt savaşı'nda karl gustaf rehnskiöld yönetimindeki 9400 kişilik isveç ordusu'nun hilal taktiği'ne rus çarlığı'nın da destek olduğu 20.000 kişilik ordusuyla maymun oldu. isveç'in 1500 kaybına karşılığı saksonya-rusya ordusu 15.000 kayıp verdi. altranstadt barışı imzalandı. buna göre güçlü agustus lehistan litvanya birliği tahtındaki hakkından feragat edecek ve isveç'in desteklediği kralı kabul edecek; rus çarlığı'yla olan ittifakına son verecek ve johann patkul'u isveç'e teslim edecekti. johann patkul isveç'te bir yıl hapis yattıktan sonra tekerde kırılarak idam edildi.

    (tekerde kırılma: http://en.wikipedia.org/wiki/Breaking_wheel türkçe kaynak yok, idare edin)

    rusya cephesinde de savaş isveç için iyi başlamıştı ancak isveç'in ilgisini güney'e vermesiyle ruslar toparlandılar ve toprak kazanmaya başladılar. isveç ölen askerlerinin yerine yenilerini çıkartamamaya başlamıştı. 1707'de deli petro tam gaz savaşa girmemek için neva dışında işgâl ettiği tüm topraklardan çıkmayı önerdi ancak demirbaş şarl bunu reddetti. demirbaş şarl moskova'ya yürüdü ancak çağdaş avrupa tarihinin gördüğü en sert kış ve deli petro'nun yakıp yıkma taktiği karşısında büyük zaiyat vererek güneye, ukrayna'ya gerilemek zorunda kaldı. burada deli petro tarafından sıkıştırıldı. 1709'da poltova muharebesi yaşandı. geneli hasta ve yorgun 22.000 kişiden oluşan isveç ordusu ile kalmuklar'ın da destek verdiği yaklaşık 65.000 kişilik çar ordusu'nun çarpışmasından canını zor kurtaran yaralı demirbaş şarl soluğu bender'de aldı. demirbaş şarl'ın iltica talebi son anda kabul edilmiştir.

    demirbaş şarl osmanlı'ya ilticasından sonra, rusya'yla savaşı sürdürebilmesinin tek yolunun osmanlı'nın kaynakları olduğunu bildiğinden, rus düşmanlıklarıyla bilinen devlet giray han* ve bender muhafızı çerkes yusuf paşa'yla sıkı dostluk kurmuştur. bölgede rus düşmanı herkesi bender'de toplayan demirbaş şarl buradan zaman zaman sınırı geçerek rusya'ya akınlarda bulundu. bu sırada da osmanlı devleti'nde etkili kim varsa istanbul'daki özel temsilcisi aracılığıyla iyi ilişkiler kurdu ve rus aleyhtarı çalışmalar yaptırdı. şarl'ın ağırlanması devlet bütçesinden yapılmış, ayrıca üçüncü ahmet krala jest olarak ruslar'ın esir pazarlarında sattıkları isveçli çocuk kadınları da satın alarak karlstad'a göndermiştir.

    demirbaş şarl'ın çalışmaları 1710'da meyvesini vermiştir. moldavya ve bağlılık ilân ettiği rus çarlığı'nın ortodoksları güdümüne alma çabaları osmanlı devleti'ni rahatsız ediyordu. bu da savaşın kıvılcımı oldu. üçüncü ahmet'in sadrazamlığa getirdiği baltacı mehmet paşa 200.000 kişilik ordusuyla tuna nehri'ni geçti. donanma da karadeniz'e açıldı. baltacı mehmet paşa güçleri rus ordusu'nu stanileşti kasabası yakınlarında sıkıştırdılar. deli petro ümitsiz durumdayken moskova'ya mektup yazdı. bunun üzerine çariçe katerina osmanlı devleti'ne barış teklif eder.

    hem demirbaş şarl hem de devlet giray han'ın şiddetle karşı çıkmalarına karşın baltacı mehmet paşa "yeniçeriler arasındaki huzursuzluk" gibi abuk bir bahaneyle barışı kabûl eder. üçüncü ahmet barıştan memnun olmuştur ancak deli petro antlaşmadaki maddelere uymayınca istanbul'da baltacı mehmet paşa büyük bir muhalefetle karşılaşmıştır. 200.000 kişi tükürseler boğarlardı petro'nun ordusunu ya... neyse!

    barıştan sonra üçüncü selim demirbaş şarl'ı zorla ülkesine göndermiş, rusya'ya karşı en büyük müttefiki olan devlet giray han'ı da demirbaş şarl'a konukluğu sırasında yeterince saygı göstermemesini bahane ederek kırım hanlığı tahtından indirmiş ve rodos'a sürgüne yollamıştır. (yazarın notu: sonra vay efendim emir timur yüzünden ruslar güçlendi!)

    demirbaş şarl at sırtında 14 gün yolculuk ederek 14. yıl sonra yurduna döndüğünde ülkesini birleşik krallık, danimarka, rusya, saksonya ve hannover'le savaşırken bulur. yokluğunda oluşan isveç karşıtı ittifakın batılı üyeleri güney'den, rusya ise doğu'dan isveç'e saldırmışlardır.

    danimarka ve norveç'i ayırmak için norveç'e saldırmış; stuart hanedanı'nı tahta çıkartmaya çalışan jacobite'ların isyanını desteklediği için birleşik krallık tarafından saldırıya uğramış; rusya'nın stokholm üzerine seferini savunmak zorunda kalmıştır.

    demirbaş şarl norveç cephesinde fredriksten kuşatırken 30 kasım 1718'de vurularak öldürülmüştür. yerine bacısı ulrika eleonora geçmiştir.

    saldırgan devletler isveç'i becerebildikleri kadar paylaştıktan sonra 1721'de barış antlaşması imzalanmıştır.

    büyük kuzey savaşı'nda değişen sınırların haritaları.

    önce:

    https://galeri.uludagsozluk.com/r/725730/+

    sonra:

    https://galeri.uludagsozluk.com/r/725731/+
    2 ...
  1. henüz yorum girilmemiş
© 2025 uludağ sözlük