birbirinden bağımsız site denilen şehir devletleri halinde yaşamış olan uygarlıktır. en önemli şehirleri; ur, uruk, lagaş'tır. bu şehir devletleri ensi veya patesi denilen rahip-krallar tarafından yönetilmekteydi.
çok tanrılı inanca sahip sümerlerin tapınaklarına ziggurat denirdi. mezopotamya'da evler ve tapınaklar taş az olduğundan kerpiç ve tuğladan yapılmıştır. hem bu özelliğinden hem de sık sık istilalara uğradığından bu yapılar günümüze kadar ulaşmamıştır.
günümüz uygarlığının temeli olan yazıyı* ilk kez sümerler bulmuştur.*
tarihte ilk yazılı hukuk kuralları sümerler tarafından oluşturulmuştur. bu özellikleri ile sümerlere dünyadaki ilk hukuk devleti diyebiliriz.
sümerlerin en önemli edebiyat eserleri; gılgamış destanı, yaradılış destanı ve tufan hikayesi'dir.
sümerler matematik ve geometrinin temellerini atnışlardır. (dört işlemi bulmuşlar, dairenin alanını hesaplamışlar, çarpma ve bölme cetvelleri hazırlamışlardır).
sümerler astronomide de gelişmişlerdir. (burçları bulmuşlar, bir ayı 30, bir yılı 360 gün olarak hesaplamışlardır). dünyada ilk kez ay yili hesabına dayanan takvimi sümerler bulmuşlardır.
son araştırmalara göre örf, adet,geleneklerine ve dil yapılarına, kullandıkları aletlere bakılarak sümerlerin mezopotamya'ya orta asya'dan geldikleri ve türk olabilecekleri tahmin edilmektedir.
