maddenin ezeliği ve ebediliğini "esas" alan sosyalist ideolojinin en ileri seviyesi. kapitalizm'e karşı olarak üretilmiştir. zaten onlar da kapitalizm'i sosyalizm'in alt devresi olarak görürler. ideologları karl marx ve engels'tir. insanların sorunlarının tam eşitlikçi bir paylaşım ile sona ereceğini savunduğundan siyasal sistemini de buna göre şekillendirmiştir. zaten arpça "el-iştirakiyye" denilir kendisine.
tabi bu ideolojinin türkiye'ye de bir takım etkileri olmuştur. özellikle 60'lı yıllardan itibaren türkiye'de bir sol cenah oluşmuştur. bu cenah türkiye'de bir sosyalist devrim yapmayı hedeflemiş fakat bir türlü başarılı olamamamıştır. zaten 12 eylül'den sonra da söylemler ve söyleyenler değişmiş çok az bir kısmı hariç hepsi bu idealden vazgeçmiştir. kimi hızlı birer kapitalist, kimileri de sosyal demokrat olmuştur.
bir de bu sürecin türkiye'deki dindar ve islamcılara etkisini ele almak gerekir. o vakitler dünya iki kutuplu, kapitalizm (abd) ve sosyalizm (rusya) dünyayı ikiye bölmüş ve aralarında soğuk bir savaş var. işte böyle bir hengamede bir kısım islamcı "islam sosyalizmi" (nasıl oluyorsa) gibi düşünceleri savunurken, kimi de "dinsizler"e karşı ehli kitap olan kapitalistleri desteklemeyi akıllıca bulmuş (yine nasıl oluyorsa) ve komünizme karşı türkiye'de abd eli ile bir "yeşil kuşak" programı devreye sokulmuştur. bunda en etkili olan kitle ise nurculardır.
velhasıl şu an dünya sahnesinde olmayan bir ideoloji bu! ne rusya'sı, ne çin'ni hiçbiri bu ideoloji uygulamamakta/uygulayamamaktadır. ömrünün bu denli (1917-1991) kısa olmasının belki de en önemli sebebi insandaki tapınma içgüdüsünü yok saymasıydı. darısı kapitalizmin başına.
