dört belirgin devlet sisteminin uygulandığını düşündüğüm târihtir.
1 - islam öncesi ilhamını bozkır kültüründen alan devlet sistemi.
2 - islamlaşma ile birlikte yoğun fârisi etki ile harmanlanmış, batılı târihçilerin benim de uygun bulduğum tâbiriyle, türko-irâni devlet sistemi. gazneli-selçuklu-safevi-babür gibi imparatorluklar bu listededir.
3 - osmanlı imparatorluğu. her ne kadar birçok târihçi osmanlı'ya türko-irâni kültürün uzantısı dese de, bence osmanlı devlet sistemi o oluşumun devlet sistemlerinden üstün ve daha komplikedir. üstteki iki devlet sistemlerinin, o döneme göre, ârızalarından muaftır. bilhassa bâzı bizans (roma) devlet âdetleri bu ârızaları onarmada etkili olmuştur.
4 - memlûklerin mısırda kurdukları askerî idâre. bu devlet sistemi bırakın türk târihini, dünya târihi için dahi kendine hâs sayılabilecek düzeydedir.
