islam da, en belirgin özelliği hz. muhammed'in ehl-i beyti ve soyuna, yani hz. alive soyuna gösterilen sevgi ve yandaşlık olan siyasi ve iktisadi grupların genel adı.
hz. muhammed in ölümünden sonra ortaya çıkan hilafet tartışmalarında ve sonraki olaylarda hz. ali nin yanında yer alanlara ilk olarak " hz. ali yanlıları" anlamında şia-i ali, ashab- ı ali denilmiştir. ilk şiiilik olarak anılan bu alevilik ile daha sonra gelişen alevilik arasında hemen hiçbir bağlantı yoktur.
hz. ali ninhz. muhammed in halifesi olduğunu savunan imamiye, (isna aşeriye caferiye) meshebini de içine almak üzere, zeydiye ismaililik ve gulat olarak adlandırılan bütün gruplarda genel olarak "alevi" olarak nitelendirilir.galiye, müellihe, aliilahiler, kızılbaşlık gibi hz. ali yi ikahlık mertebesine çıkaran, hulul, tenasüh ve ibaha inanışlarına sapan aşırı grupların temsil ettiği biçimiyle "alevilik" islam dışı bir inançtır.
tasavvuf ve tarikatlar bağlamında bir başka anlamda alevilikten söz edilir. mutasavvıflara göre tarikatların kökü, bazı sahabiciler aracılığıyla hz. muhammed e dayanır. kendisine tarikat nispet edilen sahabilerin başında hz. ebubekir ve hz. aligelir. hz. ebubekir e nispet edilenler bekri, hz. ali ye nispet edilenler ise alevi olarak adlandırılır. ancak bu kimileri tarafından reddedilir.
türkiye aleviliğinde, caferiye nin temsil ettiği şiilikten temelde farklı bir inanç sistemidir.ilk üç halifeyi tanımama ve ehli beyt yandaşlığı gibi noktalarda caferiyeyle uyuşmakla birlikte, türkiye aleviliğinin birleşiminde, islamiyet öncesi türk inançları ve putperest kültürlerin kalıntıları da ağırlık taşır.kökeninde, islamın şamanistoğuzlarca kendi inançlarına uygun bir biçimde kavraması yatan aleviliğin oluşum süreci, göçebe halinde yaşayan türkmenlerin anadoluya yerleşmesiyle başlar.
aleviliğin temel kavramlarının başında hak muhammed ali üçlemesi gelir. bu üçleme caferiye de olduğu gibi kimi zaman allah peygamberi ve peygamberin halefi olarak yorumlansa da, çoğu kez allah, muhammed ve ali nin, tanrı nın üç sureti olduğunu ifade eder.
alevileri sünni ve şii müslümanlardan ayıran en önemli özellik ibadet biçimleridir. bu konu da bir kural olmamakla birlikte aleviler genellikle namaz, oruç, hac, zekat gibi ibadetleri uygulamazlar.çoğu yalnız muharrem ayında 12 gün oruç tutar. ayrıca hz. ali nin doğumgünü olarak bildikleri nevruz(21 mart)önemli bir bayram günü olarak kutlanır. ama alevilikte en önemli dinsel etkinlik, dede yada pir olarak bilinen şeyhlerin başkanlığında yapılan ve ayin i cem adı verilen toplantılardır.
hacı bektaş veli kültürü de alevilikte önemli yer tutar. aynı kökenden gelen alevilik ve bektaşi inançları arasında önemli bir fark yoktur. ama alevilik soydan süren bir mezheptir. daha çok kırsal alanda yayılmıştır.
aleviliği kentlerde temsil eden bektaşilik ise alevi kökenli olmayanlarında girebildiği bir tarikattir.
