ilber ortaylı'nın nevruz hakkında yazdıgı ve mutlaka okunması gereken yazı aşağıdadır. büyük akademisyen, sonuç noktasında çok önemli bir detaya da parmak basıyor. şimdi eksi yağmuruna yağabilir ama gerçek aşağıda yatmaktadır.
--spoiler--
Nevruz bizim ülkede ise siyasi gösteri ve lastik yakma törenine dönüştü, tabii ki eski Nevruzlarda lastik yoktu.
Nevruzun hem isim hem de muhteva olarak geleneklerle, toplum ve devlet hayatıyla bağdaşması iran medeniyetine özgüdür.
Bütün civar halklar yani Kafkasya ve Orta Asya da Nevruz'u iranlılardan öğrenmiştir. Bazı çokbilmişler Mısır'da balık bayramı da denen şu günlerdeki bahar bayramını iran tesirine bağlıyorlar ama iran'ın firavunlar Mısır'ını fethinden ve yönetiminden çok önceleri eski Mısırlılar bu bayramı kutlardı. Geçen binlerce seneye rağmen Mısırlılar oturur, aile fertleriyle bir arada balık yer, sonra aile mezarlarını ziyaret ederek bu bayramı kutlar; tıpkı firavunlar devrinde olduğu gibi. Bu eski medeniyetin bahar bayramının iran Nevruz'u ile gerçi paralelliği vardır ama aynı şey değildir.
iranlı olmayan halklar bir demirci efsanesi ekledi
Nevruz menkıbe olarak Dahhak denen kan içici canavar bir devin kendisine kurban diye verilen gençleri yemesi ve ona karşı iran'ın kahraman hükümdarının direnmesidir. Nevruz, Cemşid'in güneş gibi parlayan yüzüyle de aynileştirilir. Gerçekten de eski iran'da Nevruz kutlamalarının zirvesi şehinşahın tahtına geçmesi ve temyiz görevini yerine getirmesi, birtakım davaları çözmesiyle ilgilidir. Ahamenişler hanedanından beri bu böyle bilinir.
Nevruz'da tabiat canlanır ve yıl başlar. Yani iran'ın yılbaşısıdır. Bugünün takvime ve hayata geçecek kadar değişiklik getirmesi Asya'nın ve hele Anadolu'nun Türk halkı arasında söz konusu değildir. Ama Nevruz ve benzeri bayramlar Türkler arasında da kutlanır.
Şu sıra iran'da her evde heftsin (yedi s) diye ifade edilen, "s" harfi ile başlayan yiyecek ve eşyalar bir masaya dizilir (mesela elma / sib). Bunların arasında "sebz" yani yeşillik için çimlendirilen bakliyat, buğday da ayrıca bir tepsi ile sofraya konur. Bir sikke (altın veya gümüş) vardır ve eski adetlere binaen bir ayna ve islami devirde de Zerdüştlük kutsal metinlerinin yerini alan Kur'an da aynı şekilde... Aile 13 gün boyu muhafaza edilen bu kutsal sofranın etrafında toplanır. Sülalenin ölmüşlerinin ruhlarının da eve geldiğine inanılır ve çerağ (ışık) yakılır. Mezarlıkla başlayan ziyaretler yaşayanlar arasında devam eder. Ferverdin ayında Tanrı'nın 36 günde dünyayı yaratıp işi tamamladığına inanıldığından o gün dinlendiğine inanılır. Tabii insanlar da dinlenir. Modern iran 20 gün boyu oradan oraya gezer, geziler yurtdışına da taşar, çarşı pazar canlanır. Evler tıpkı Yahudilerin Pesah'ta (Fısıh bayramı) yaptığı gibi baştan ayağa temizlenir.
Orta Asya'daki Türk haklarının da Nevruz'u benzer adetlerle ama daha mütevazı kutladığı görülür. iranlı olmayan halklar Nevruz geleneğinin ve menkıbelerinin içine bir demirci efsanesi karıştırırlar, mesela Ergenekon'da demir dağın eritilmesi ya da Kürtlerin demirci Kawa gibi...
Her halukarda bugünkü iran'da Nevruz çok kendine özgü, kutlanışı bir sanat eseri olan ve iran'ın bütün halklarını birleştiren bayramlardan biridir. Bu gibi ananeleri benimsemek hoştur ama bizim diye sahip çıkmanın anlamı yoktur.
iranlılar Kurban ve Ramazan bayramlarını uzun boylu kutlamazlar, onlar için bayram Nevruz'dur.
Şimdi bazıları bizde de Nevruz'un tatil olmasını istiyor; daha neler?
Acaba biraz da çalışmayı denesek nasıl olur?
--spoiler--
