islam dünyasının ilk medeni kanun ve borçlar kanunudur.türkiye'de 1926 yılında,ırak'ta 1951 yılında yürürlükten kaldırılmştır.ürdün'de ise hala yürürlüktedir.
mecelle kendisine kitap adı verilen 16 bölümden oluşmuştur.
mecellenin 99 maddelik bir "kavaid-i külliye" kısmında genel prensipler ifade edilmiştir.
- bir işten maksat ne ise hüküm ona göredir
- ukudda itibar, makasıt ve meaniyedir, elfaz ve mebaniye değildir
- şekk ile yakin zail olmaz
- bir şeyin bulunduğu hal üzere kalması esastır
- kadim kıdemi üzere terk edilir
- zarar kadim olamaz
- beraat-ı zimmet asıldır
- sıfat-ı arızda asl olan ademdir
- bir zamanda sabit olan şeyin hilafına delil olmadıkça bekasiyle hükmolunur
- bir emr-i hadisin akrebi ekvatında izafeti asıldır
- kelamda aslolan mana-yı hakikattır
- tasrih mukabilinde dalalete itibar yoktur
- mevrid-i nassda ictihada mesağ yoktur
- ala hilafıl kıyas sabit olan şey, saire makisun aleyh olmaz
- içtihat ile diğer içtihat nakzolunamaz
- meşakkat teysiri cel eder
- birişzik oldukta muttesa olur
- zarar ve mukabele bizzarar yoktur
- zarar izale olunur
- zaruretler, memnu olan şeyleri mubah kılar
- zaruretler, kendi miktarlarınca takdir olunurlar
- bir özür için caiz olan şey o özürün zevali ile batıl olur
- mani zail oldukta memnu avdet eder
- bir zarar kendi misli ile izale olunamaz
- zarar-ı ammı def için zarar-ı hass ihtiyar olunur
- zarar-ı eşed zarar-ı ehaf ile izale olunur
- iki fesad tearuz ettikte ehaffı irtikap olunur
- ehven-i şerr ihtiyar olunur
- def-i mefasid celb-i menafiden evladır
- zarar bikaderilimkan def olunur
- hacet umumi olsun, hususi olsun zaruret menzilesinde tenzil olunur
- ıztırar gayrın hakkını iptal etmez
- alması memnu olan şeyin vermesi dahi memnudur
- işlenmesi memnu olan şeyin istenmesi dahi memnudur
- adet muhakkemdir
- anasın istimali bir hüccettir ki anınla amel vacib olur
- adeten mumteni olan şey hakikaten mumteni gibidir
- ezmanın tagayyürü ile ahkamın tağayyuru inkar olunamaz
- adetin delaletiyle mana-yı hakiki terk olunur
- adet ancak muttarid veyahut galib oldukta muteber olur
- itibar galib-i şayia olup nadire değildir
- örfen maruf olan şey şart kılınmış gibidir
- beynettüccar maruf olan şey beyinlerinde meşrut gibidir
- örf ile tayin nas ile tayin gibidir
- mani ve muktezi taarruz ettikte mani takdim olunur
- vücutta bir şeye tabi olan hükümde dahi ona tabi olur
- tabi olan şeye ayrıca hüküm verilmez
- bir şeye malik olan kimse ol şeyin zaruriyyatından olan şeye dahi malik olur
- asıl sakıt oldukta fer'i dahi sakıt olur
- asıl sabit olmadığı halde fer'in sabit olduğu vardır
- sakıt olan şey avdet etmez
- bir şey batıl oldukta anın zımnındaki şey dahi batıl olur
- `aslın ipkası kabil olmadığı halde bedeli ifa olunur
- `bizzat tecviz olunmayan şey bitteba tecviz olunabilir
- iptidaen tecviz olunmayan şey bekaen tecviz olunabilir
- baka, iptidadan esheldir
- teberru ancak kabz ile tamam olur
- raiyye yani tebea üzerine tasarruf maslahata menuttur
- velayeti hassa velayeti ammeden ekvadır
- melamın imali ihmalinden evladır
- mana-yı hakiki muteazir oldukta mecaza gidilir
- bir kelamın imali mümkün olmaz ise ihmal olunu
- mutecezzi olmayan bir şeyin bazısını zikretmek, küllünü zikretmek gibidir
- mutlak ıtlakı üzere cari olur
- hazırdaki vasıf lağv ve gaibteki vasıf muteberdir
- sual cevapta iade olunmuş addolunur
- sakite bir söz isnat olunmaz lakin maraz-ı hacette sukut beyandır
- bir şeyin umur-u batnında delili o şeyin makamına kaim olur
- mukatebe, muhatebe gibidir
- dilsizin işaret-i mahudesi, lisan ile beyan gibidir
- tercümanın kavli her hususta kabul olunur
- hatası zahir olan zanna itibar yoktur
- senede müstenit olan ihtimal ile hüccet yoktur
- tevehhüme itibar yoktur
- burhan ile sabit olan şey ıyanen sabit gibidir
- beyyine muddei için ve yemin münkir üzerinedir
- beyyine hilafı zahiri ispat için ve yemin aslı ipka içindir
- beyyine hücceti muteaddiye ve ikrar, hucceti kasıradır
- kişi ikrarı ile muahaza olunur
- tenakuz ile huccet kalmaz lakin mutenakızın aleyhine olan hükme halel gelmez
- şartın subutu indinde ala muallak olan şeyin subutu lazım olur
- bikaderilimkan şarta riayet olunmak lazım gelir
- vaadler suret-i taliki iktisap ile lazım olur
- bir şeyin nefi zamanı mukabelesindedir
- ücret ile zaman müçtemi olmaz
- mazarrat menfaat mukabelesindedir
- külfet nimete ve nimet külfete göredir
- bir fiilin hükmü failine muzaf kılınır ve mücbir olmadıkça amirine muzaf kılınmaz
- mübaşir yani bizzat fail ile mütesebbib müçtemi olduğunda hüküm ol faile muzaf kılınır
- cevaz-ı şeri zamana munafi olur
- mübaşir muteammid olmasa da amin olur
- mütesebbib müteammit olmadıkça zamin olmaz
- hayvanatın kendiliğinden olarak cinayet ve mazaratı hederdir
- gayrin mülkünde tasarrufla emretmek batıldır
- bir kimsenin mülkünde onun izni olmadan ahar bir kimsenin tasarruf etmesi caiz değildir
- bila sebebi meşru birinin malını bir kimsenin ahz eylemesi caiz olmaz
- bir şeyde sebeb-i temellükün tebeddülü ol şeyin tebeddülü makamına kaimdir
- kim ki bir şeyi vaktinden evvel istical eyler ise mahrumiyetle muateb olur
- her kim ki kendi tarafından tamam olan şeyi nakzetmeye say ederse sayi merduttur
