i. tanımı
madde 56.- dernekler, en az yedi gerçek kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.
hukuka veya ahlâka aykırı amaçlarla dernek kurulamaz.
ii. dernek kurma hakkı
madde 57.- herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir.
dernek kurucularının fiil ehliyetine sahip olması gerekir.
iii. tüzük
madde 58.- her derneğin bir tüzüğü bulunur.
dernek tüzüğünde derneğin adı, amacı, yerleşim yeri, kurucuları, gelir kaynakları, üyelik koşulları, organları ve örgütü ile geçici yönetim kurulunun gösterilmesi zorunludur.
dernek tüzüğü, kanunun emredici hükümlerine aykırı olamaz.
dernek tüzüğünde düzenlenmemiş konularda kanun hükümleri uygulanır.
iv. tüzel kişiliğin kazanılması
1. kazanma anı
madde 59.- dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülkî amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar.
kuruluş bildiriminin içeriği ve gerekli belgelerin nelerden ibaret olduğu, yönetmelikte gösterilir.
2. inceleme
madde 60.- kuruluş bildirimi ve belgelerin doğruluğu ile dernek tüzüğü, en büyük mülkî amir tarafından altmış gün içinde dosya üzerinden incelenir.
kuruluş bildiriminde, tüzükte ve kurucuların hukukî durumlarında kanuna aykırılık veya noksanlık tespit edildiği takdirde bunların giderilmesi veya tamamlanması derhâl kuruculardan istenir. bu istemin tebliğinden başlayarak otuz gün içinde belirtilen noksanlık tamamlanmaz ve kanuna aykırılık giderilmezse; en büyük mülkî amir, yetkili asliye hukuk mahkemesinde derneğin feshi konusunda dava açması için durumu cumhuriyet savcılığına bildirir. cumhuriyet savcısı mahkemeden derneğin faaliyetinin durdurulmasına karar verilmesini de isteyebilir.
kuruluş bildiriminde, tüzükte ve belgelerde kanuna aykırılık veya noksanlık bulunmaz ya da bu aykırılık veya noksanlık belirli sürede giderilmiş bulunursa; keyfiyet derhâl derneğe yazıyla bildirilir ve dernek, dernekler kütüğüne kaydedilir.
3. dernek tüzüğünün ilânı
madde 61.- dernek tüzüğü, derneğe yapılan yazılı bildirimden başlayarak onbeş gün içinde yerel bir gazete ile ilân edilir.
tüzük ve yerleşim yeri değişikliklerinde de aynı usul uygulanır.
4. ilk genel kurul toplantısı
madde 62.- dernekler, tüzüklerinin gazetede yayımlandığı günü izleyen altı ay içinde ilk genel kurul toplantılarını yapmak ve zorunlu organlarını oluşturmakla yükümlüdürler.
i. kazanılması
1. kural
madde 63.- hiç kimse, bir derneğe üye olmaya ve hiçbir dernek de üye kabul etmeye zorlanamaz.
2. koşulları
madde 64.- fiil ehliyetine sahip bulunan her gerçek kişi, derneklere üye olma hakkına sahiptir.
yazılı olarak yapılacak üyelik başvurusu, tüzükte başkaca bir düzenleme yoksa, dernek yönetim kurulunca en çok otuz gün içinde karara bağlanır ve sonuç yazıyla başvuru sahibine bildirilir. başvurusu kabul edilen üye, bu amaçla tutulacak deftere kaydedilir.
ii. sona ermesi
1. kendiliğinden
madde 65.- üyelik için kanunda veya tüzükte aranılan nitelikleri sonradan kaybedenlerin dernek üyeliği kendiliğinden sona erer.
2. çıkma ile
madde 66.- hiç kimse, dernekte üye kalmaya zorlanamaz. her üye altı ay önceden yazılı olarak bildirmek kaydıyla, dernekten çıkma hakkına sahiptir.
3. çıkarılma ile
madde 67.- tüzükte üyelerin çıkarılma sebepleri gösterilebilir.
tüzükte çıkarma sebepleri gösterilmişse, çıkarma kararına bu sebeplerin haklı sayılamayacağı iddiasıyla itiraz edilemez.
tüzükte çıkarma düzenlenmemişse üye, ancak haklı sebeple çıkarılabilir. bu çıkarma kararına, haklı sebep bulunmadığı ileri sürülerek itiraz edilebilir.
iii. kapsamı
1. üyelerin hakları
a. eşitlik ilkesi
madde 68.- dernek üyeleri eşit haklara sahiptirler. dernek, üyeleri arasında dil, ırk, renk, cinsiyet, din ve mezhep, aile, zümre ve sınıf farkı gözetemez; eşitliği bozan veya bazı üyelere bu sebeplerle ayrıcalık tanıyan uygulamalar yapamaz.
her üyenin, derneğin faaliyetlerine ve yönetimine katılma hakkı vardır.
dernekten çıkan veya çıkarılan üye, dernek malvarlığında hak iddia edemez.
b. oy hakkı
madde 69.- her üyenin genel kurulda bir oy hakkı vardır; üye, oyunu şahsen kullanmak zorundadır.
onursal üyelerin oy hakkı yoktur.
2. üyelerin yükümlülükleri
a. ödenti verme borcu
madde 70.- üyelerin ödenti verme borcu tüzükle düzenlenir. tüzükte düzenleme yoksa üyeler, dernek amacının gerçekleşmesi ve borçlarının karşılanması için zorunlu ödentilere eşit olarak katılırlar. dernekten çıkan veya çıkarılan üye, üyelikte bulunduğu sürenin ödentisini vermek zorundadır.
onursal üyeler ödenti vermek zorunda değildir.
b. diğer yükümlülükler
madde 71.- üyeler, dernek düzenine uymak ve derneğe sadakat göstermekle yükümlüdürler.
her üye, derneğin amacına uygun davranmak, özellikle amacın gerçekleşmesini güçleştirici veya engelleyici davranışlardan kaçınmakla yükümlüdür.
c. organlar
i. genel olarak
madde 72.- derneğin zorunlu organları, genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kuruludur.
dernekler zorunlu organları dışında başka organlar da oluşturabilirler. ancak, bu organlara zorunlu organların görev, yetki ve sorumlulukları devredilemez.
ii. genel kurul
1. niteliği ve oluşumu
madde 73.- genel kurul, derneğin en yetkili karar organı olup; derneğe kayıtlı üyelerden oluşur.
2.toplanması
a. olağan toplantı
madde 74.- genel kurul, tüzükte belirtilen zamanda yönetim kurulunun çağrısı üzerine toplanır.
olağan genel kurul toplantılarının en geç iki yılda bir yapılması zorunludur.
b. olağanüstü toplantı
madde 75.- genel kurul, yönetim veya denetim kurulunun gerekli gördüğü hâllerde veya dernek üyelerinden beşte birinin yazılı başvurusu üzerine, yönetim kurulunca olağanüstü toplantıya çağrılır.
yönetim kurulu, genel kurulu toplantıya çağırmazsa; üyelerden birinin başvurusu üzerine, sulh hâkimi, üç üyeyi genel kurulu toplantıya çağırmakla görevlendirir.
c. toplantısız veya çağrısız alınan kararlar
madde 76.- bütün üyelerin bir araya gelmeksizin yazılı katılımıyla alınan kararlar ile dernek üyelerinin tamamının kanunda yazılı çağrı usulüne uymaksızın bir araya gelerek aldığı kararlar geçerlidir.
bu şekilde karar alınması olağan toplantı yerine geçmez.
3. toplantıya çağrı
madde 77.- genel kurul, yönetim kurulunca, en az onbeş gün önceden toplantıya çağrılır. bu amaçla toplantının günü, saati, yeri ve gündemi, yerel bir gazete ile ilân edilir ve aynı zamanda üyelere bir yazıyla bildirilir.
toplantıya çağrı usulü ve toplantının ertelenmesine ilişkin konular, yönetmelikle düzenlenir.
4. toplantı yeri ve toplantı yeter sayısı
madde 78.- genel kurul toplantıları, tüzükte aksine hüküm olmadıkça, dernek merkezinin bulunduğu yerde yapılır.
genel kurul, katılma hakkı bulunan üyelerin salt çoğunluğunun, tüzük değişikliği ve derneğin feshi hâllerinde üçte ikisinin katılımıyla toplanır; çoğunluğun sağlanamaması sebebiyle toplantının ertelenmesi durumunda ikinci toplantıda çoğunluk aranmaz. ancak, bu toplantıya katılan üye sayısı, yönetim ve denetim kurulları üye tam sayısının iki katından az olamaz.
genel kurul toplantısı, bir defadan fazla geri bırakılamaz.
5. toplantı usulü
madde 79.- genel kurul toplantısının açılışından sonra, toplantıyı yönetmek üzere, bir başkan ve yeteri kadar başkan vekili ile yazman seçilir.
genel kurul toplantısında yalnız gündemde yer alan maddeler görüşülür. ancak, toplantıda hazır bulunan üyelerin en az onda biri tarafından görüşülmesi yazılı olarak istenen konuların gündeme alınması zorunludur.
genel kurul toplantılarına hükûmet komiseri katılır. ancak, komiserin toplantıya katılmaması toplantının yapılmasını önlemez.
6. genel kurulun görev ve yetkileri
madde 80.- genel kurul, üyeliğe kabul ve üyelikten çıkarma hakkında son kararı verir; dernek organlarını seçer ve derneğin diğer bir organına verilmemiş olan işleri görür.
genel kurul, derneğin diğer organlarını denetler ve onları haklı sebeplerle her zaman görevden alabilir.
7. genel kurul kararları
a. karar yeter sayısı
madde 81.- genel kurul kararları, toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğuyla alınır. şu kadar ki, tüzük değişikliği ve derneğin feshi kararları, ancak toplantıya katılan üyelerin üçte iki çoğunluğuyla alınabilir.
b. oy hakkından yoksunluk
madde 82.- hiçbir dernek üyesi, dernek ile kendisi, eşi, üstsoyu ve altsoyu arasındaki bir hukukî işlem veya uyuşmazlık konusunda alınması gereken kararlarda oy kullanamaz.
c. kararın iptali
madde 83.- toplantıda hazır bulunan ve kanuna veya tüzüğe aykırı olarak alınan genel kurul kararlarına katılmayan her üye, karar tarihinden başlayarak bir ay içinde; toplantıda hazır bulunmayan her üye kararı öğrenmesinden başlayarak bir ay içinde ve her hâlde karar tarihinden başlayarak üç ay içinde mahkemeye başvurmak suretiyle kararın iptalini isteyebilir.
diğer organların kararlarına karşı, dernek içi denetim yolları tüketilmedikçe iptal davası açılamaz.
genel kurul kararlarının yok veya mutlak butlanla hükümsüz sayıldığı durumlar saklıdır.
iii. yönetim kurulu
1. oluşumu
madde 84.- yönetim kurulu, beş asıl ve beş yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur.
yönetim kurulu üye sayısı, boşalmalar sebebiyle üye tamsayısının yarısının altına düşerse; genel kurul, kalan yönetim kurulu üyeleri veya denetim kurulu tarafından bir ay içinde toplantıya çağrılır. çağrı yapılmazsa, üyelerden birinin istemi üzerine, sulh hâkimi, üç üyeyi genel kurulu toplantıya çağırmakla görevlendirir.
2. görevleri
madde 85.- yönetim kurulu, derneğin yürütme ve temsil organıdır; bu görevini kanuna ve dernek tüzüğüne uygun olarak yerine getirir.
temsil görevi, yönetim kurulunca, üyelerden birine veya bir üçüncü kişiye verilebilir.
iv. denetim kurulu
madde 86.- denetim kurulu, üç asıl ve üç yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur.
denetim kurulu, denetleme görevini, dernek tüzüğünde belirtilen esas ve usullere göre yapar; denetleme sonuçlarını bir raporla yönetim kuruluna ve genel kurula sunar.
i. kendiliğinden
madde 87.- dernekler, aşağıdaki hâllerde kendiliğinden sona erer:
1. amacın gerçekleşmesi, gerçekleşmesinin olanaksız hâle gelmesi veya sürenin sona ermesi,
2. i̇lk genel kurul toplantısının kanunda öngörülen sürede yapılmamış ve zorunlu organların oluşturulmamış olması,
3. borç ödemede acze düşmüş olması,
4. tüzük gereğince yönetim kurulunun oluşturulmasının olanaksız hâle gelmesi,
5. olağan genel kurul toplantısının iki defa üst üste yapılamaması.
her ilgili, sulh hâkiminden, derneğin kendiliğinden sonra erdiğinin tespitini isteyebilir.
ii. genel kurul kararı ile
madde 88.- genel kurul, her zaman derneğin feshine karar verebilir.
iii. mahkeme kararı ile
madde 89.- derneğin amacı, kanuna veya ahlâka aykırı hâle gelirse; cumhuriyet savcısının veya bir ilgilinin istemi üzerine mahkeme, derneğin feshine karar verir. mahkeme, dava sırasında faaliyetten alıkoyma dahil gerekli bütün önlemleri alır.
i. genel olarak
madde 90.- dernekler, amaçlarını gerçekleştirmek üzere, tüzüklerinde belirtilen çalışma konuları ve biçimleri doğrultusunda faaliyette bulunurlar.
yasaklanan veya izne bağlı faaliyetlerle ilgili kamu hukuku nitelikli özel kanun hükümleri saklıdır.
dernek faaliyetleri ile ilgili yasak ve sınırlamalara aykırılık hâlinde, cumhuriyet savcısının istemiyle mahkemece faaliyetten alıkoyma kararı verilebilir.
ii. uluslararası faaliyet
1. faaliyet serbestliği
madde 91.- dernekler, tüzüklerinde gösterilen amaçları gerçekleştirmek üzere, uluslararası faaliyette bulunabilirler ve yurt dışında şube açabilirler.
türkiye'de kurulan dernekler, amaçları doğrultusunda uluslararası alanda işbirliği yapılmasında yarar görülen hâllerde, bakanlar kurulunun izniyle yurt dışında kurulmuş dernek veya kuruluşlara üye olarak katılabilirler.
2. yabancı dernekler
madde 92.- yabancı dernekler, uluslararası alanda işbirliği yapılmasında yarar görülen hâllerde ve karşılıklı olmak koşuluyla kültürel, ekonomik ve teknik konularda bilgi veya teknolojilerinden yararlanılmak üzere, bakanlar kurulunun izniyle türkiye'de faaliyette bulunabilirler, şube açabilirler, üst kuruluşlar kurabilirler, kurulmuş üst kuruluşlara katılabilirler.
iii. yabancıların dernek kurma hakkı
madde 93.- türkiye'de yerleşme hakkına sahip olan yabancı gerçek kişiler, karşılıklı olmak koşuluyla dernek kurabilirler veya kurulmuş derneklere üye olabilirler.
onursal üyelik için bu koşul aranmaz.
i. şube açmaları
1. kuruluşu
madde 94.- dernekler, gerekli görülen yerlerde genel kurul kararıyla şube açabilirler. bu amaçla dernek yönetim kurulunca yetki verilen en az üç kişilik kurucular kurulu, şube açılacak yerin en büyük mülkî amirine şube kuruluş bildirimini ve gerekli belgeleri verir.
şube kurucularının, şubenin açılacağı yerde en az altı aydan beri oturmakta olmaları zorunludur.
şube kuruluş bildiriminin içeriği ve gerekli belgeler, yönetmelikte gösterilir.
2. şubenin organları ve uygulanacak hükümler
madde 95.- her şubede genel kurul ve yönetim kurulu ile denetim kurulu veya denetçi bulunması zorunludur.
bu organların görev ve yetkileri ile şubelere ilişkin diğer hususlar hakkında bu kanun hükümleri uygulanır.
ii. üst kuruluşlar kurmaları
1. federasyon
madde 96.- federasyonlar, kuruluş amaçları aynı olan en az beş derneğin, amaçlarını gerçekleştirmek üzere üye sıfatıyla bir araya gelmeleri suretiyle kurulur.
her federasyonun bir tüzüğü bulunur.
federasyon, kuruluş bildirimi, tüzük ve gerekli belgelerin yerleşim yerinin en büyük mülkî amirine verilmesiyle tüzel kişilik kazanır.
2. konfederasyon
madde 97.- konfederasyonlar, kuruluş amaçları aynı olan en az üç federasyonun, amaçlarını gerçekleştirmek üzere üye sıfatıyla bir araya gelmeleri suretiyle kurulur.
her konfederasyonun bir tüzüğü bulunur.
konfederasyon, kuruluş bildirimi, tüzük ve gerekli belgelerin yerleşim yerinin en büyük mülkî amirine verilmesiyle tüzel kişilik kazanır.
3. ortak hükümler
madde 98.- dernekler, bağlı oldukları federasyonun; federasyonlar da bağlı oldukları konfederasyonun genel kurulunda en az üçer üye ile temsil olunurlar. temsilci üyeler, ilgili derneklerin ve federasyonların genel kurullarınca seçilirler.
federasyon ve konfederasyonlara ilişkin diğer hususlar hakkında bu kanun hükümleri uygulanır.
madde 99.- dernek gelirleri, üye ödentisi, dernek faaliyetleri sonucunda veya dernek malvarlığından elde edilen gelirler ile bağış ve yardımlardan oluşur.
