karagöz bir hayal oyunudur. karanlıkta beyaz bir perdenin arkasına ışık yakılır; deriden kesilmiş insan biçimleri arkadan perdenin üstüne tutulunca perdede hayaller belirir. karagözcü bu hayalleri konuşturarak, ses taklitleri, şive taklitleri yaparak bir olayı anlatır. şark mistikliğinin ürünü olan bu oyun tasavvufla da açıklanabilir. ama bu çeşit gölge oyunlarının çok eskiden beri hindistan'da, çin'de, moğolistan'da oynatıldığı bilinmektedir. anadolu türkleri arasında on beşinci yüzyıldan beri gölge oyunları oynatıldığını gösteren belgeler vardır.
osmanlıların saltanatı sırasında türk kentlerinde oynatılan karagöz oyunu ayrı özellikleri olan bir gölge oyunudur. oyunun iki önemli kişisinden biri, karagöz açık sözlü, sade bir halk adamıdır; öbürü, hacivat ise okumuş, dalkavukluğa yatkın, çıkarını bilen bir kimsedir. bunların yanı sıra kadın erkek yardımcı tipler vardır; osmanlı mahallelerinde her zaman görülen tipler. oyunu tek bir sanatçı oynatır; bütün kişileri o konuşturur, taklitler, nükteli sözlerle olayı geliştirir, anlatır. oyunlar kabataslak çizilmiştir; tuluata dayanır.
