Kuruluş Tarihi - 744
Yıkılış Tarihi - 840
Kurucusu - Kutlug Bilge Kül Kağan
Başkenti - Ordu Balık
Dili - Uygurca
Devlet Başkanı - Kağan
Uygurlar hakkındaki bilgiler, Çin yıllıkları ile Göktürk ve Uygur kitabelerinde bulunmaktadır. Uygur kelimesine çeşitli anlamlar verilmekle birlikte en kabul göreni; akraba, müttefik anlamında olanıdır. Uygurlar Çin kaynaklarında Hunların soyundan gösterilmektedir. V. yüzyılda Orta Asya'nın büyük bir kısmına yayılmış olan Töleslerin bir boyu olarak karşımıza çıkmaktadır. Uygurlar bu dönemde Kao-çı (yüksek tekerlekli arabalılar) adıyla bilinmekteydiler. Orhun Kitabeleri'nde ise Dokuz Oğuz adı ile anılıyorlardı. Uygurlar, Orhun ve Selenga vadilerinin yerli kavimleri idiler. Bunlar Göktürk devleti kurulunca, onların hâkimiyetini tanıdılar. 630 yılında Göktürk devleti Çinliler tarafından yıkıldığında serbest kalmışlar ve bir siyasî birlik oluşturmuşlardır. Çin ise Göktürklere karşı bu Uygur birliğini destekliyordu. Bu çağda başlarında Alp ilteber unvanını taşıyan, Pusa isimli biri bulunuyordu. Uygurlar, 681 yılından sonra, il Teriş Kağan'ın ortaya çıkmasıyla, yine Göktürklere bağlanmak zorunda kaldılar. Bu süre içinde kendilerini toplamış olan Uygurlar, Göktürk imparatorluğu'nun zayıflaması ile yeni bir fırsat daha bulmuş oldular. Göktürklerin hâkimiyetinde bulunan Basmil ve Karluk gibi Türk toplulukları ile birleşen Uygurlar, 742-43 yıllarında Göktürk Kağanı Ozamış'ı mağlûp ederek öldürdüler.
Uygur Devleti'nin Kuruluşu
Göktürk imparatorluğu ortadan kalkınca, 743 yılında Basmillerin idaresinde yeni bir devlet kuruldu. Uygurlar bu Basmil Kağanlığı'nın Sol Yabgusu, yani doğu Yabgusu; Karluklar ise, Sağ Yabgusu, yani batı Yabgusu oldular. Bu yeni devlet, tam bir federal devlet biçimindeydi. 744 yılında Uygur Yabgusu, Basmil Kağan'ını mağlûp ederek kendini kağan ilân etti. Kağanlık unvanı olarak da Kutluk Bilge Kül Kağan unvanını aldı. Böylece Uygur Kağanlığı kurulmuş oldu. Bu kağanlık unvanından da anlaşılacağı üzere, Göktürk devletinin gelenek ve töreleri yeni Uygur Kağanlığı'nda da devam ediyordu. Ancak Uygurlar arasında Buda ve Mani dini gibi yabancı inanışlar yayıldıkça, Kağan unvanlarında da birtakım değişiklikler olmaya başlayacaktır. Uygur devletini kuranlar Orhun bölgesini yurt tuttukları için, bunlara Orhun Uygurları denilmektedir.
Kutluk Bilge Kül Kağan ölünce yerine oğlu Bayan Çur, kağan oldu. Uygurların en büyük kağanı olan Bayan Çur Kağan, unvan olarak da "Tengride bolmış, il itmiş Bilge Kağan" unvanını aldı. Bu unvanın anlamı ise, Gökte doğmuş, devlet yönetmiş, Bilge Kağan demekti. Bayan Çur Kağan devri (747-759), Uygurların dört yönde genişledikleri bir devirdir. batıda Kara Türgeş devleti, Uygur hâkimiyetini tanımak zorunda kaldı. Kırgız, Çik, Sekiz Oğuz ve Dokuz Tatar gibi Türk boyları itaat altına alınarak, devlet otoritesi güçlendirildi. Öte yandan yine bu devirde, güneydeki Beş-balıg, Kuça ve Karaşar gibi zengin tarım ve ticaret şehirleri de Uygur etkisi altına alınmıştır. Turfan bölgesi ile Uygurlar arasındaki ilişkiler de, yine bu devirden itibaren başlamış oluyordu. Bayan Çur Kağan'ın önemli işlerinden birisi de, onun zamanında, Uygurlar arasında şehirleşme eğilimlerinin başlamasıdır. O, Ordu Balık adında başkentleri olan bir şehir kurdurmuştur (757).
Diğer yandan aynı kağan, gittikçe güçlenmekte olan Tibet tehlikesini sezerek onlara karşı cephe aldı. imparatorun isteği üzerine, Çin'de büyük bir tehlike yaratan An-luşan adlı Türk asıllı bir generalin isyanının bastırılmasına yardım etmiştir. Bu yardım sonunda yapılan anlaşma ile, Uygur tüccarlarına Çin kapıları da açılmış oldu. Bayan Çur Kağan'ın Şine-usu gölü yakınında bulunmuş, Göktürk yazısı ile yazılmış olan, Türkçe bir kitabesi vardır. Bu kitabede kağan olarak yaptığı işler anlatılmaktadır. Bayan Çur kağan'ın ölümünden sonra yerine oğlu Bögü Kağan oldu (759) . Bögü Kağan'ın faaliyetleri siyasî ve manevi olmak üzere başlıca iki alanda olmuştur. Siyasî faaliyetleri daha çok Çin üzerine olmuştur. Çin'de baş gösteren isyanların bastırılması sebebiyle sık sık Çin'e girilmiştir. Ancak Uygurların Çin'e girişlerinde Çin'in çeşitli bölgelerine yağma akınları da yapılıyordu. Çin'deki isyanların en önemlisi yabancı kavimlerin Tibetliler etrafında birleşmeleri sonucunda ortaya çıkan isyan olmuştur. Bu Tibet isyanı ancak Uygurlar yardımı ile önlenebilmiştir.
Bögü Kağan'ın manevî alandaki en büyük faaliyeti, Manihaizm dinini kabul etmesi olmuştur. Bögü Kağan, aynı zamanda bu dinin öncülüğünü de üstlenmişti. Bir tüccar ve şehirli dini olan Mani dininin kabulünün, Uygurların savaşçı ruhlarını gevşetmekle beraber, ilim, sanat ve edebiyatta ilerlemelerine katkısı olmuştur. Eskiden beri Orta Asya Türk kavimleri arasında, çok geniş ve köklü bir kültüre sahip olan Çin'in zapt edilemeyeceği, bu mümkün olsa bile uzun süre elde tutulamayacağına dair yaygın bir inanış vardı. Bögü Kağan Çin'in zayıf bir anında Çin'i ele geçirmek istemişti. Ancak veziri Baga Tarkan, adı geçen inanış sebebiyle Kağan'ın bu girişimine karşı çıktı. Ancak sözünü dinletemeyince Bögü Kağan'ı öldürüp Alp Kutluk Bilge Kağan unvanıyla tahta geçti (779). Bundan sonraki kağanlar onun soyundan gelmiştir. Bu tarihten sonra Uygur devletini oluşturan kabileler arasında huzursuzluklar da başlamıştır.
Kültür ve ticaret bakımından gelişen Uygurların savaşçılık tarafları zayıflamıştı. 840 yılında, Uygurların kuzeybatı kısımlarında yaşayan Kırgızlar, 100 bin kişilik atlı kuvvetleri ile, Uygur başkentine baskın düzenleyerek kağanlarını öldürüp, halkı kılıçtan geçirdiler. Bu şekilde Bayan Çur ve Kutlug Bilge Kağan zamanında uğradıkları saldırıların intikamını korkunç bir şekilde almış oldular. Bu baskından kurtulan Uygurlar, canlarını kurtarmak için çeşitli yönlere dağılmak zorunda kaldılar.
--spoiler--
komünist tehlikenin altında ezilen türk asıllı ulusdur. maalesef türkiye başta olmak üzere müslüman çoğunluklu devletlerden gerekli desteği görememektelerdir.
müslüman olmadan önce tarih sahnesine çıkmış nadir türk devletlerinden birini kurmuşlardır, herkes şaman takılırken bunlar manihizmi devlet dini olarak kabul etmiştir.
ortaya çıkmaları konusunda inanılan efsane şöyledir;
Bir adacığın ortasında bulunan iki ağacın ortasına yıldırım düşer ve yıldırım sonrası beş çadır belirir. çadırların içerisinde ise, birer sayıda olmak üzere, 5 çocuk bulunur. Bu çocukların, Uygurların ataları olduğuna inanılır. Sonradan çocuklar bu iki ağaca gidip, ağaçların kendilerine hayır duasında bulunmalarını isterler. Bugünki Kırgızistan başkenti bişkekin eski ismi pişgegdir. Bu da "beş bey" anlamına gelir ki, burada sözü edilen beş beyin, uygurun çadırdaki bu beş bey olma ihtimali vardır
tatarlar, alfabelerini onlardan öğrendiler. çinliler gibi yukarıdan aşağıya doğru yazarlardı. tatarlarla aynı dinden olmakla beraber başka bir mezhepten idiler. rahiplerinin ya da lamalarının başları ve sakalları tıraşlıdır. sarı elbiseler giyerler, temiz kalmaya yeminlidirler. bir tür manastırlarda yaşarlar. adetleri yüzü geçer. dua ettileri zaman ellerini çırparak kuzey yönüne dönerler, bir dizlerini yere ve ellerini de alınlarına koyarlardı.
böyle tarih derslerinde anlatıldığı kadarıyla sanki diğer türk devletleri birer çizgi film karakteri olsa kesin şirinler 'uygurlar' olurdu diyeceğim uygarlık. çok tanrılı dinlere saygı, kendi alfabeleri, dini inançları gereği otla beslenip kendi kültürlerinden uzaklaşma eğiliminde olmaları falan çok halim selim adamlarmış imajı verir nedense bana. evet biraz malım.
bir dönem, çin'in baş kentini işgal edecek kadar güçlenerek, çin'in iç işlerine müdahale eder hale gelmiş türk devleti.
çin imparatorunun yardım isteği üzerine, çin'deki bir isyanı bastırmak üzere, ordusuyla çine'e giden bögü kağan, dönüşte yanında iki mani rahibi getirerek ülkenin mani dinine geçmesini sebep olmuştur..
çin asimilasyonuna maruz kalmamak için, mani dinini türkçe'ye çevirerek almışlardır..
745 Basmil ve Karluglarla birleşerek göktürk yıktılar.
Kurucusu Kutlug Bilge Kül Kağandır.
Kendilerine has alfabeleri vardır.
Mani diniyle yerleşik yasantıya geçtiler.
Türeyiş göç destanı önemlidir.
Diğer devletlere göre okuma-yazma oranı daha fazladır.
Kırgızlar tarafından yıkıldılar.
cin de katliama maruz kalan türk halki. türklerin umrunda olmayan türklerdir. türklerin umrunda sabri sarioglu nun boktan cv si, fetullah hocanin ciftetellisi vardir. ya hakkaten bu adamlar islerini biliyorlar. Iyi yapiyorlar bizi bölmekle, bölsünler bizi bitsin bu türk adini tasiyan ülke. Türklügü mürklügü hakettigi yok bu ülkenin, yok olmayi hakediyor bu dandik , halki bes para etmez ülke.
Eski bir Türk kavmi. Kökenleri daha da eskilere dayansa da, tarih sahnesindeki ilk önemli rolleri, 742 yılında Basmil ve Karluklarla birleşerek, bozkırdaki Göktürk hanedanlığına son vermeleridir. Bu olaydan sonra, 745 yılına kadar bozkır hanedanlığı Basmillerde kalsa da, Uygurlar hanedanlığı 745 yılında ele geçirmiş ve hanedan silsilesi Uygurlardan gelmeye başlamıştır. Uygurlar, pekçok açıdan Türk tarihinde önemli yere sahiptir. Göçebe Türklerin aksine, yerleşik hayata geçip şehirler kurmuş, Gök Tanrı dinini bırakıp, mani dinini kabul etmiş ve hayvancılığın yerine daha çok tarım ve zanaat işleriyle uğraşmışlardır. Uygur hakimiyeti 840 yılına kadar sürmüş olsa da, Kırgız akınları sonunda Uygur hanedanlığı sona ermiştir. Bundan sonra, Kansu ile şimdiki Doğu Türkistan civarına yerleşip iki devlet oluşturan Uygurlar, Cengiz Han döneminde Moğol federasyonuna katılmış ve devlet kademesinde çok önemli yerlere gelerek, bürokratik işleri ellerinde tutmuşlardır. Ve tahminimce, Çağatay gibi ya da, Altınordu gibi Moğol yapılarının Türkleşmesinde önemli bir yere sahiptirler.
Uygurlar bir alfabe geliştirmiş ve ağaçtan matbaa yapmışlardır. Ayrıca, edebi alanda da birçok önemli eseri arkalarında bırakmışlardır.* Günümüzde ise, Uygurlar, Çin'in Doğu Türkistan eyaletinde büyük baskılar altında varlıklarını devam ettirmeye çalışmaktadırlar.
dilimize ait ilk kağıt vesikaları yazmış türk kavmi. bu el yazması eserler dunhuang mağarasında bulunmuştur. eserlerde maniheist, budist etkiler görülür.
tanım : doğu türkistan ve moğolistan'da yaşayan türk kolu.
unesco'nun 2008 yılına layık gördüğü kaşgarlı mahmut'un da, şimdi doğu türkistan sınırları içinde bulunan kaşgar şehrinden dolayı bir uygur türkü olduğu söylense de, bir kırgız türkü olduğu da rivayet edilir.
Asya'da ileri bir medeniyet ve büyük bir devlet kuran Türk boyu. Kuzey Moğalistan'da yaşayan Uygurlar, Gök-Türklerin boyunduruğunda iken, bu devletin zayıflaması üzerine 740 yılından itibaren bağımsız bir devlet durumuna gelmişlerdir. Karabalgasun şehrini başşehir yapmışlar ve çeşitli Türk boylarını, kendi bayrakları altına toplamışlardır. Cengiz Han'ın Türk - Moğol imparatorluğunu kurması üzerine, bu imparatorluk sınırları içine girmişler ve tarih sahnesinden, çekilmişlerdir.
Uygurlar, Budizmi din olarak kabul etmişler (bir bölümü de Mani dinini kabul etmişlerdir) ve şehirlerinde büyük bir medeniyet meydana getirmişlerdir. Aynı zamanda, 14 şekilden ibaret bir de alfabeleri vardır.
alakasız bir memlekette bir türk dönercisinde çalışan ve müşterinin önce ingilizce ardından türkçe konuşmaya başlaması ve ardından soy sop taramasında ikisinin de uygur türkü çıkması durumunda yok artık dediğim insanların oluşturduğu köken.
kendi oz dinlerini unutup manihaizm ve budizm gibi kitleleri uyusturan, savaskan ozelliklerini yitirmesine sebeb olan dinleri benimsedikleri icin tarih sahnesinden bir bakima silinen turk devletidir. az kalsin gokturkler'de ayni hataya dusuyorlardi da bilge vezir tonyukuk, hukumdari bu karardan caydirarak turk irki'nin basina gelebilecek buyuk bir felakati onlemis oldu.
742'ye kadar köktürk hakimiyetindeydiler.
basmil, karluk ile birleştiler köktürklere karşı ayaklandılar.
745'te kutluk bilge devleti kurar.
747'de ölür yerine oğlu moyun çor geçer.
762 bögü kağan maniheizm'i resmi din ilan eder.
yıkılışı hakkında kesin bilgi yok.
840 yılında kırgız savaşında hükümdarları ölmüştür.
doğu türkistan'da yaşamaya başlamışlardır.1028'e kadar.
günümüze kadar gelen kolları ise; sarı uygurlar ve hoten türkleridir.
(bkz: uygur yazıtları)
