bu entry parsellenmiştir, kısa bir süre sonra, tam olarak bu parselde, bu konuda bir çalışmaya yer verilecektir. *
edit çalışma:
insan tabiatı icabı doğduğu andan öldüğü âna kadar bir mücadele içerisindedir. şeytan ve nefsi ile olan mücadelesinin yanı sıra beşerî planda da diğer insanlara üstünlük kurmak maksadıyla güç kazanmak için çalışır ve insanlarla rekabet eder. menfaatlerini gözeten bir varlık olan insanın en azından hayatta kalabilmek ve bu menfaatleri muhafaza edebilmek için belli bir kudret sahibi olması elzemdir. rakip konumunda diğer insanlar olduğundan kazanılması amaçlanan güç nisbî olma hususiyeti taşır ve sosyal statüyle, ekonomiyle, bilgiyle vesair birçok unsurla temin edilebilir. yani rakibin gücünden bir birim daha fazla güce sahip olmak yeterlidir.
insan tabiatının makro plandaki aksülameli de devletler ve uluslararası politikadır. devletler de tıpkı fertler gibi menfaat ve gücünü azamiye çıkarma amacı güderler. devletlerarası ilişkiler, fertlerin birbirleriyle olan münasebetlerinin bir benzerinin, daha kapsamlı fikirler ve hesaplar ile sürdürüldüğü bir saha gibidir. devletlerin de birinci önceliği güvenliğini ve mevcudiyetini sağlamaktır. akabinde gücü artırmak suretiyle diğer devletler üzerinde tahakküm kurmaya çalışır; rakibinden nisbeten daha güçlü pozisyona geldiğinde bunu icraya dökmek ister. düşmanları, devletlerin lokomotifidir ve düşmanların çetinliği devletlerin kudretini gösterir.
uluslararası politika, birbirleriyle hem münasebet hem de rekabet hâlinde olan güçlerden müteşekkil bir sahadır. meseleye basit yaklaşınca, bu anarşik arenada, en güçlünün, kendisinden daha güçsüz olanlara her istediğini yaptıracağı fikri hâsıl olur. böyle bir durumda ise, tıpkı adam smith’in iktisad üzerine kullandığı “görünmez el”i benzeri bir mefhum devreye girer: güçler dengesi… bir devlet aşırı güçlenip diğer devletlerin güvenliğini tehdit etmeye başladığında, güvenlik tehdidi altındaki devletler sistemde güçlü olana eklemlenmek yerine onu dengeleme yoluna giderler. hususiyetle güvenlik tehdidi açısından rakip bir devlete karşı dengeleme içeride kapasite artırma yahut koalisyonlar-ittifaklar kurmak şeklinde gerçekleşir. buna rağmen güçleri onu durdurmaya yetmiyorsa bir hegemonik güçten bahsetmemiz zarurî hâle gelir. ı ve ıı. dünya savaşları öncesinde almanya’nın sisteme tek başına hâkim olma çabasına karşı diğer batılı devletlerin harekete geçmesi güç dengesi mekanizmasının çalışma prensibine misaldir.
bir milleti-devleti diğer milletler-devletler karşısında kudret sahibi kılan faktörler, doğrudan millî güç olarak kabul edilen kemmî ve keyfî unsurlardan oluşmaktadır. coğrafya, doğal kaynaklar, endüstriyel kapasite, askerî hazırlık derecesi ve nüfus kemmiyete dâir unsurları oluştururken, millî moral, millî karakter ve iktidarın kalitesi ise keyfiyete dâir unsurları oluşturmaktadır. her ne kadar, ilmin daha da maddileştirilerek istatistiğe indirgenmeye çalışıldığı süreçte göz ardı edilse de, liderlik özellikleri, diğer ülkelerle etnik ve kültürel yakınlık, tarihî arka plan, imaj, dostluklar, ittifak ilişkileri, gelenek ve görenek gibi unsurlar bir devletin uluslararası politikadaki veya diğer devletler karşısındaki gücünü belirlemede oldukça açıklayıcı olabilmektedir.
elbette, gücün nerede-nasıl kullanılacağını bilmeden güçlü olmak da hiçbir işe yaramaz. gücün nerede ve nasıl kullanılacağını ise devletin diplomasi kalitesi tayin eder. bu çerçevede diplomasi, bir orkestra şefi misali, yukarıda sözünü ettiğimiz tüm güç unsurlarının birbiri ile tam mutabakat hâlinde işletilmesini sağlayan dış politikaya şamil bir mefhumdur; sahip olunan gücü kullanma kabiliyetidir.
tek cümleyle uluslararası ilişkiler, devletlerin menfaatlerini azamiye çıkarmak için güç kazanmak suretiyle birbirileriyle sürekli mücadele içerisinde oldukları anarşik bir sahadır. bu manzarayı çizdiğimizde uluslararası ilişkilerde savaşın tabiî hâl olduğunu ve sürekli devam ettiğini söylemek kaçınılmazdır. dünya sürekli bir değişim içerisindedir; dolayısıyla uluslararası ilişkiler de statik değil, dinamik bir sahadır.
hatta son yüzyılda uluslararası ilişkiler öyle dinamiktir ki konjonktür ve güç dengesi sistemi sürekli değişmekte, hatta inkıtaya uğramaktadır. 20. yüzyıl ve 21. yüzyılın şu ana kadar geçen süre zarfı arasında kalan zamanı, kabaca dört evre olarak telaffuz edebiliriz. bunlar; osmanlı’nın çözüldüğü ve almanya’nın tek başına sisteme hâkim olmaya çalıştığı ve güç dengesi sisteminin devreye girdiği iki dünya savaşı dönemi (1900-1945), liberalizmin temsilcisi abd ile sosyalizmin temsilcisi sscb arasında yaşanan ideolojik soğuk savaş süreci (1945-1989), amerika’nın sistemde hegemonik güç olarak algılandığı tek kutuplu düzen (1989-2001), amerikan hegemonyasının bir yanılsamadan ibaret olduğunun anlaşıldığı 11 eylül 2001 sonrası süreçtir.
çerçevesini çizdiğimiz bu süre zarfı boyunca, 1923 yılında kurulan türkiye cumhuriyeti’nin dış politikasını incelersek karşılaşacağımız manzara ise son derece statik-donuk bir görüntü arz eder. osmanlı devleti’nin yıkılmasıyla onun merkezi olan anadolu’da, batı’nın müslüman anadolu halkını ruh kökünden uzaklaştırmak maksadıyla direttiği inkılaplar üzerine bina edilen türkiye’nin dış politikada şiar edindiği ilke “yurtta sulh, cihanda sulh” olmuştur.
dünyanın kaotik bir süreçten geçtiği ıı. dünya savaşı öncesinde, yeni kurulan ve gücü olmayan bir devletin, her ne kadar savaşların daimi olduğu uluslararası sistemin tabiatına aykırı olsa da “yurtta sulh, cihanda sulh” demesinde bir beis yoktur. mesele konjonktürel olarak söylenmiş ve dünya sistemi açısından realize edilmesi bir hayli güç olan bir şeyi şiar edinmekte… bunu yaparken de batı’ya aleni bir hayranlık besleyip, onlara benzemek ve onların olanla bezenmek için çaba sarfetmekte…
türk dış politikası tarihine genel bir bakış yaptığımızda batıcılığın bir yansımasını ve bir hususun süreklilik arzettiğini görürüz. türk dış politikası, yaşanan tüm hadiselere mukabil küçük savrulmalar dışında bir temel prensip üzerine bina edilmiştir. bu prensip “batı’ya yönelik olma” durumudur. her ne kadar bu politika “güvenlik ve toprak bütünlüğüne dair tehditleri savuşturmak” gibi argümanlarla desteklenmeye çalışılsa da, türkiye’nin batı’ya bağlılığı bunların ötesinde bir mânâ barındırmaktadır ve millî meselelerde bile ufak-tefek güven kayıpları dışında sürekliliğini korumuştur. dolayısıyla bu politika, toprak bütünlüğüne dair güvenlik tehditlerine karşı batı’ya yanaşma ve batı ile ittifak kurma yahut bilhassa soğuk savaş sürecinde yeri geldiğinde sscb’yi kullanma şeklinde değil de, tam olarak batı’ya yamanma şeklinde kurgulanmış, dünyanın geri kalanına bakılmamıştır dahi. bırakın konjonktürü dünya düzeni değiştiğinde bile “yurtta sulh, cihanda sulh” safsatasının merkeze alındığı yamanma mantığı haiz siyaset değişmemiştir.
türkiye’nin benimsemiş olduğu batı menşeili ideolojinin maksadı kültürel bir reddi miras yaparak batılılaşma ve modernleşmeyi bir arada yürütmektir. reddi miras, geleneksel kültürün modernleşme önünde bir engel teşkil ettiği, bu sebeple “batılılaşmak” ve “modernleşmek” adına geleneksel kültürün yok edilmesi gerektiği düşüncesinden hareketle gerçekleşmiştir. böylece türkiye’nin tabiî hinterlandı ile olan bağı koparılmıştır.
coğrafya, doğal kaynaklar, endüstriyel kapasite, askerî hazırlık derecesi ve nüfus gibi nicelik ile alâkalı güç unsurları bakımından incelendiğinde, her devletin elde tutmak isteyeceği bir coğrafyaya, doğal kaynaklara ve nüfusa sahip olan türkiye, batı’ya olan bağımlılığından dolayı, endüstriyel kapasite ve askerî hazırlık derecesi bakımından arzu edilen güce sahip değildir. çünkü bugüne kadar merkeze aldığı manevî bir ideal ve düşman algısı olmayan devletin ordusu da kendisine düşman olarak, kendi halkını seçmiş, sanayisi de efendilerine hizmet etme mantığı üzerine kurgulanmıştır. fakat unutulmaması gereken husus kemiyetten ziyade keyfiyetin ehemmiyetidir. millî moral, millî karakter, diğer ülkelerle etnik ve kültürel yakınlık, tarihî arka plan, imaj, gelenek ve görenek gibi unsurlar bakımından türkiye mümtaz bir konuma sahiptir. türkiye, islâm sancağının düştüğü ve bütün müslümanların yüzyıldır gözlediği topraklar olan anadolu’da teşekkül etmiş bir devlettir. dolayısıyla osmanlı’nın varisi olarak görülmektedir. anadolu ehl-i sünnet vel cemaat’in kalesidir ve dünya üzerinde yaşayan takribî iki milyon müslüman’dan, şiisini, vehhabîsini ve benzerleriniçıktıktan sonra geri kalan minimum %80’lik kesim, gözlerini anadolu’ya çevirmiş, mümeyyiz vasfı müdafaacılık ve müdahalecilik olmasına rağmen yaklaşık iki yüz senedir misyonunu icra edemeyen bu milleti ümitle gözlemektedir.
eğer ki bir devlet, global bir güç hâline gelmek istiyorsa, dünyanın kendi vatandaşlarının dışında kalan kısmına da bir şeyler vadetmek, bir şeyler vermek zorundadır. misal vermek gerekirse, osmanlı devleti bunu adalet ile sağlamış, batılı gayrimüslimler dahî kendi mahkemeleri yerine osmanlı mahkemelerine davalarının görülmesi için müracaat etmiştir. osmanlı'dan sonra gücü devralan batı ise refah ile sağlamış, batı'ya dünyanın dört bir yanından göçler gerçekleşmiştir. dolayısıyla misyonumuzu yeniden icra edebilmek ve global bir güç olabilmek için lokomotif olarak bir fikri merkeze almamız zaruridir. bugünkü şartlara baktığımızda ise ideal olana dâir herhangi bir çalışma yapılmadığını, buna karşılık gayelerin idealleştirildiğini görüyoruz. hâl böyle iken sürekli tarihe atıf yaparak dünyaya yeniden nizam vermeye namzet olduğumuzu söylemekten de geri durmuyoruz.
bugün uygulanan mevcut dış politikadaki yanlışlara kısaca değinelim:
- türkiye, takribî yüzyıllık süredir iliklerine kadar işlemiş olan yamanma psikolojisinden bir türlü kurtulamamış, kazan-kazan ilkesi merkeze alınarak yürütülen bir denge politikası tesis edememiştir. müşahhaslaştırırsak; türkiye’nin güney sınırında çoktan teşekkül ettirilmiş olan pyd devletinin kuruluş aşamasında uygulanan politika buna örnektir. kırmızıçizgi olarak addedilen birçok sınır aşılmış ve en son suriye’nin kuzeyinde amerikan güdümünde bir pyd devleti de facto olarak kurulmuştur. bunun karşılığında ise amerika’dan hiçbir şey alınamamış, içerideki tüm atıp tutmalara mukabil uluslararası sahada ses çıkarılamamıştır.
biraz evvel türkiye’nin tabiî hinterlandından bahsettik. balkanlardan uzak doğu’ya, kırım’dan kuzey afrika ve hindistan’a, tüm islâm coğrafyası türkiye’nin tabiî hinterlandıdır. bu bölgede türkiye’nin yolunu gözleyen müslüman milletine ve türkiye’yi abi gözüyle gören devletlere mukabil ilişkiler hâlâ istenilen düzeye getirilememiştir; bütün bir dünyayı kalkındıracak zenginliğe sahip olan coğrafyada hâlâ kapsamlı ittifaklar kurulamamıştır.
türkiye, kendisini bugünkü güç dengesinin neresinde konumlandırmaktadır?batı’nın yanaşması mıdır; güvenlik sebepleriyle bir o safta bir bu safta mıdır; yoksa 1,5 milyarlık müslüman nüfusun hamisi olarak yeni bir güç merkezi midir? bu sorunun cevabı hâlâ verilememiştir. eğer yeni bir güç merkezi ve global çapta bir kuvvet iddiasında isek devletin gizli bir ajandasının ve bu ajandaya nisbetle çalışmalar yürüten kadronun olması gerekir. bugünkü vasatta böyle bir şeyin olmadığını anlamak pek de güç değil.
son olarak da türkiye’nin diplomasi kalitesinden –tabiî öyle bir kalite varsa- bahsetmek gerekiyor. bölgede yaşanan birçok hâdisede, iktidar sahiplerinin bir takım fikirler beyan ettiğine, hatta daha ileri giderek diğer devletle ilişkileri gözden geçirdiğine şahitlik ettik. suriye ve mısır örneği önümüzde… belki de suriye’de savaşın bu kadar kızışmasının sebeplerinden biri türkiye’nin diplomasi kalitesizliğidir. mısır ile ilişkilerin tamamen kesilmesinin ceremesini ise hâlâ çekiyoruz. tabiî ki burada kastımız, suriye’de, mısır’da ne yaşanırsa yaşansın biz karışmayalım demiyoruz; zaten böyle bir şeyi söyleme lüksümüz de yok. kastettiğimiz gerekli gücü ve diplomasi kalitesini yakalayıp yaşananların önüne geçebilmek…
türkiye’nin 2010’lu yıllar itibariyle alındığı kıskaçta çember her geçen gün daralıyor. bu kuşatmayı yarabilmek ise türkiye’nin potansiyel gücünü dış politikada kullanabilmesinden geçiyor…
dolayısıyla türkiye'nin süper güç olduğu gerçeği değil; türkiye'nin süper güç olmaya namzet olduğu gerçeği gün gibi ortada duruyor.
