birey kendisini tatmin edecek, gerekirse kendisinin oluşturduğu tezlerle tanrı varlığını kabulleniyorsa, bunu başkalarına açıklamak zorunluluğu duymamalıdır. zira herkesin dini, inancı kendine (kafirun, 6).
Bir şeyin akılla bilinmesi için sınırları olması gerekir. akıl zaten kendisi de sınırlı bir varlıktır. misal, üç beş sayıyı akıldan çarpıp toplayabiliriz; ama çok haneli rakamlar için bunu yapamayız.
diğer yandan işin içine tanrı girince olayın rengi tamamen değişmektedir. zira tanrı mutlak varlıktır. mutlak ne demek biliyor musunuz? ıtlak(salıverme) kökünden geliyor; gittikçe giden, sonu olmayan demek.
sonu olmayan bir varlık…üstünde hüküm yürütülemiyor. bir yargıya varılamıyor. belki onun için en uygun tanım, “tanımsız” ifadesi olacaktır. esasen bana kalsa tanrı demez, “tanımsız olan mutlak” veya kısaca “tanımsız” derdim.
yalnız burada çok kritik bir nokta var: sonu olmayan, mutlak, sınırsız bir varlık dedik tanrı için….sonsuz, sınırsız bir varlıktan bahsediyoruz burada. madem sonsuz ve sınırsız, peki o’nun varlığı bizim varlığımızın olduğu çizgiye gelince duruyor mu? eğer duruyorsa, o zaman sınırlı bir varlık olmaz mı?
yani şu noktaya kadar tanrı, ondan sonrası da bizler…işte öyle bir durum olamıyor kesinlikle. mutlak olan varlık durmuyor; durdurulamıyor. varlığı her şeyi herkesi kapsıyor; bizi de…bu durumda kendimizi ayrı, bağımsız bir varlık olarak görmemiz gerçek bir durum olmayıp bir ilüzyon hükmünde oluyor.
öyle bir varlık ki, tüm varlığı hiçbir sınır tanımaksızın istila etmiş. kimse onun istilasını önleyememiş. bu vasfı sebebiyle ona “kahhâr” denmiş. kahhâr; kahredici, yok edici, istila edici, kendinden başka bir şey bırakmayıcı demek.
hz. musa, “ey rabbim ben seni görmek istiyorum” deyince, tanrı ona şöyle demiş” sen beni göremezsin”. bu sözde şu sır var: “sen, sen hisssinde olduğun müddetçe beni göremezsin; çünkü sen varsan ben yokum, ben varsam sen yok olursun” demek oluyor bu söz.
kısacası her kim ki, “ben” hissiyatından kurtulur veya en azından geçici de olsa ben hissiyatını askıya alır, o anda hakk görünür olur. sonsuz sınırsız bir şekilde tüm varlığı istila etmiş olarak.
tanrının ispatı bu şekilde deneyim yoluyladır. bilimsel yöntem bu yolda işe yaramaz.
