her şeyden önce şunu belirtmeliyiz ki sovyet sendikaları ve kapitalist ülkelerin sendikaları temelinden değişik koşullarda çalıştıkları için onları aynı planda göremeyiz.
sovyet sendikaları, kapitalist ülkelerdeki gibi özel kişileri değil fakat tüm topluma ait olan işletmelerde örgütlenirler. halkın yaşam düzeyini her yıl biraz daha yükseltmenin yollarını arayan, emekçilerin devletinin varolduğu bir toplumda çalışmalarını sürdürürler. böyle bir toplumda sendikaların çıkarları devletinkilerle çakışmaktadır.
devlet, sendikalara çeşitli biçimlerde ve ilk elde maddi yardımda bulunarak destek olmaktadır. devlet sendikaların hizmetine lokaller verir, kulüplerin ve kitaplıkların etkinliklerini ve sportif tesisleri vb. finanse eder, sendikalara iyi donanmış şifa evleri açar ve tüm diğer çalışmaları için ödenek ayırır.
devlet sendikaları geniş hakları olan bir tüzel kişilik olarak tanır. çalışma ve çalışmanın ücretlendirilmesi ile ilişkili, emekçileri son derece yakından ilgilendiren tüm sorunlar devlet kademeleri tarafından sendikaların temsilcileriyle birlikte çözümlenir. sendikalar üretimin yönetimine doğrudan bir biçimde katılırlar. sendikal komiteler işletmelerin 70'den fazla yönetim işlevine katılırlar, diğer 20'si ise zaten bu komitelerin uzmanlık alanı içine girer. sendikalar, ülkenin ekonomik planlarının hazırlanmasında ve gerçekleştirilmesinde önemli rol oynarlar.
sendikalar yasama gücünün kullanımına da katılırlar. en yüksek sendikal organ olan sscb sendikalar merkezi konseyi'nin etkin katılımı ile sscb ve federe cumhuriyetlerin çalışma yasalarının dayandığı ilkeler, fabrika komitelerinin ve mahalli sendikal komitelerin hakları yönetmeliği, devlet emeklilik yasası, ücretlerin yükseltilmesi hakkında hükumet yönergeleri vb. hazırlanabilmiştir.
devlet, sosyal sigorta fonlarının bir bölümünün yönetimini de sendikalara devretmiştir. sendikalar, bu bütçeyi düzenler ve dilediklerince kullanır. 1977'de bu amaçlar için 29 milyar ruble ayrılmıştır. (aynı yıl, sscb askeri bütçesi 17 milyar ruble idi)
* sovyet sendikaları işçileri kime karşı koruyor?
bu soruya kısaca, sovyet sendikaları işçileri, üretimde demokrasiyle ilgili sorunlarda devlet ve parti politikasını tahrif eden, üretimi adil olarak örgütlemeyi bilmeyen, çalışma yasasına ve kolektif anlaşmalara saygı göstermeyen bazı yöneticilerin bürokratik zihniyetine karşı koruyor denilebilir.
hiçbir emekçi, çıkarlarını savunan sendikaların rızası olmadan işten atılamaz. hiçbir atölye, hiçbir işletme, işçilerin ve memurların iş güvenliği kurallarına uyulmasını gözeten sendika uygun görmezse, üretimi sürdüremez.
üretim yönetmenlerinin, devlet kademeleri tarafından atanmalarına rağmen, bunların adaylıklarının gerekli sendika tarafından desteklenmesi gerekir. sendika, iş yasasını ya da toplu sözleşmelerle ilgili yükümlülüklerini çiğneyen yöneticinin işten atılmasını talep edebilir. ancak, böyle durumlara oldukça az rastlanmaktadır. bu olgu, sovyet yöneticilerinin büyük çoğunluğunun eski işçi olması ya da işçi ailelerinden gelen kişiler olması ile açıklanabilir. böyle olunca da onlarla işçiler arasında ciddi anlaşmazlıklara çok ender rastlanmaktadır.
* eğer bir işletmenin işçileri, devlet planının saptadığı görevleri kabul etmezlerse, onu değiştirme hakları var mıdır?
buna hakları vardır ve bu olmaktadır. fabrikalarda, yönetim ve sendikal komite olanın değişmesini talep etme hakkına sahiptir.
ama genellikle bunun tersi olur. devlet planları tabii ki, belli durumlarda üretimin tüm olanaklarını göz önünde tutamaz. planın görevlerinin bölüşüldüğü işletmelerin ortak çalışması daha geçerlidir. bu durumda sendikal örgütler daha iddialı başka planlar; 'kontr-planlar" öne sürerler. ve emekçiler ile devlet burada birleşirler. emekçiler bu yeni planı gerçekleştirdikleri için ödüllendirilirler. örneğin, 1976'da sınai işletmeler 14 bine yakın 'kontr-plan' benimsemişlerdir."
(sosyalizm 60 yılda neler getirdi - sovyetler birliği üzerine sorular cevaplar, s. 38-39-40, devlet - parti ve sendikalar, bilim yayınları)
