osmanlı'da özellikle manisa ve amasya'da sancakbeyliği yapan şehzadelere öğretilen ve yapmaları sağlanan sanat...
bir şehzade kündekari yaparak sabrı öğrenir, düşünmeyi, strateji geliştirmeyi öğrenir...
nitekim manisa'da kündekari yapan fatih çağ açıp çağ kapatmış, bir diğer kündekari ustası olan kanuni ise osmanlı'nın en parlak dönemine imza atıp "muhteşem" sıfatını haketmiştir...
kündekari, parçalar arasında herhangi bir bağlantı elemanının kullanılmadığı ve bütünü oluşturan parçaların birbirine geçecek şekilde tasarlandığı bir ağaç işleme sanatıdır.
kündekari sanatının tarihi ve gelişimi emeviler, abbasiler ve orta asya türk toplumlarına kadar uzanır, anadolu'ya selçuklu mimarisi ile girmiş, osmanlı döneminde zirve yapmış, lakin günümüzde unutulmaya yüz tutmuş bir sanattır... https://galeri.uludagsozluk.com/r/1966026/+
türkiye'deki pek çok tarihi eserde kündekari tekniğiyle yapılmış çok sayıda örnek mevcuttur.
bursa-ulu camii'nin minberindeki güneş sistemi ve etrafındaki çiçek figürleri saruhanlı ishak usta tarafından(rivayete göre yahudidir) yapılmış eşsiz ve paha biçilemez bir kündekari örneğidir. https://galeri.uludagsozluk.com/r/1966018/+
Kenarları negatif ve pozitif değerlerde oyulmuş, çokgen ve yıldız biçiminde ayrı ayrı kesilmiş, rumî ve palmet kabartmalarıyla bezenmiş parçalar ile ahşap kirişlerin birbirine geçmesi biçiminde uygulanan ve büyük bir ustalık isteyen kündekâri, bezeme kompozisyonudur. geometrik bir şemaya dayanır. Zıvanalar deliklere ve tablalar kiriş sitemi ile birbirine oturur, binlerce parçayı sadece iki dış seren ayakta tutar, bu yetmezmiş gibi, üzerine Ebced hesabıyla tarih ve isim bile düşürülür. derin anlamlar eşliğinde derin bir el maharetidir kündekâri, sabırla nakşedilir.
türk islam el sanatları denince akla düşer, anadolu'da birçok camide nadide örneklerine denk gelinebilir. heykel ve resim yasak olduğundan kündekari bizde almış gitmiştir
En erken örneklerini XII. yüzyılda Mısır, Halep ve Anadolu'da gördüğümüz kündekâri tekniği küçük ölçüde geometrik parçaların, yapıştırma ve çakma işlemi olmaksızın yalnızca yivler yardımıyla birbirine geçirilmesiyle sağlanmış, bundan ötürü bu teknikle yapılan eserler, günümüze dek dış etkenlerden zarar görmemiştir. Küçük tahta parçacıklarının damarları birbirine karşıt yerleştirilmiş, böylece birinin diğerinin nem ve ısısından çarpılması önlenmiştir.Bunun sonucunda da kündekâri tekniğiyle yaratılan eserler, yüzyıllar boyunca düzgünlüğünü koruyarak en iyi biçimde günümüze ulaşmıştır.
Kündekâri tekniği, yapılışına göre hakiki ve taklit olarak ikiye ayrılır. Bir çatma tekniği olan hakiki kündekâride, sekizgen, baklava ve yıldız formuna sahip, içi arabesk rölyefli ahşap parçalar ile bunları birbirine bağlayan oluklu ahşap kirişler iç içe geçerek bağlanmıştır. Bu parçaları birbirine tutturmak için çivi veya tutkal kullanılmamıştır.
Parçalar geçme olduğundan, ahşabın zamanla kuruyup ufalmasına bağlı blok şeklinde ayrılmalar ve yarıklar oluşmamaktadır. Konya Alaeddin Camii (XII.yy), Malatya Ulu Camii (XIII.yy), Niğde Sungurbey Camii (XIV.yy) ve Bursa Ulu Camii (XIV.yy) minberlerinde hakiki kündekârinin en başarılı örneklerini görmek mümkündür.
Taklit kündekâri tekniği ise, çakma ve rölyefli, tamamen çakma ve yapıştırma ve tamamen rölyefli olmak üzerebirkaç grupta incelenebilir.Özellikle minber yan aynalıklarında ve kapılarda görülen çakma ve rölyefli kündekâri tekniğinde, aynalıklar ahşap blokların yan yana getirilmesiyle tamamlanır. içi arabesk dekorla süslü sekizgen, baklava ve yıldız şeklinde parçalar birer kabara gibi rölyef halinde işlenmiştir. Bu çıkıntılı yüzeylerin arasına ise, geometrik kafesi meydana getiren kirişler çakılmıştır. Sekizgen, yıldız ve baklavalarda çivi yoktur, ancak aradaki çıtalar çiviyle tutturulmuştur.Ahşap blokların kuruyup küçülmesi halinde panoların arasında boydan boya ayrıklar görülür.Taklit kündekarinin hakiki kündekari tekniğine en çok yaklaştığı örnekleri, Kayseri Ulu Camii (XIII.yy) ve Ankara Kızılbey Camii (XIII.yy) minberleri ile Kastamonu Candaroğlu Mahmutbey Camii'nin kapılarında görüyoruz.
https://galeri.uludagsozluk.com/r/1066645/+
bir ahşap iskelet üzerinde yan yana getirilen geometrik ahşap parçalarla bunları birbirine bağlayan oluklu ahsap kirişlerle tutkal ya da çivi kullanmaksızın iç içe geçirilmek suretiyle yapılan geleneksel ahşap süsleme tekniği.
Büyük ve dekoratif yüzeyler elde etmek için ağaç malzemenin, ortamın nem ve ısısından en az etkilenecek şekilde küçük parçalar hâline getirilerek yeniden birleştirildiği bir tekniktir.
Bir çatma tekniği olan kündekârî, çokgen, baklava ve yıldız biçiminde olan içi arabesk kabartmalı ahşap parçalarla yapılır. Geometrik ahşap parçalar negatif veya pozitif geçmelerle birbirine bağlanır, yapılacak parça bir uçtan başlayarak sepet gibi örülür. Kündekârîde, bezeme kompozisyonu geometrik bir şemaya dayalıdır.
iyi bir kündekârî eserinde parçalar birbirine çivi veya tutkal gibi bağlayıcı herhangi bir malzemeyle tutturulmadığından dolayı kündekârînin uygulandığı ahşap yüzeylerde zaman içerisinde ayrılmalar olmaz.
Kündekârî tekniğiyle yapılmış kimi örneklerde dayanıklılığı artırmak için geçmelerin arkasında, yine ahşaptan yapılmış bir iskelet kullanılır. Mevsim şartlarına göre ısıdan ve nemden etkilenmeyecek cinsten bir ağaçla çalışılması kündekârî sanatında önemlidir.
Daha çok kapı, pencere, dolap, minber gibi alanlarda uygulanan bu sanat her ne kadar Mısırda (12. yy) başlamış olsa da islam coğrafyasına yayılmış ve en çok Anadoluda barınmıştır. 12. YY da Mısır, Suriye ve Anadolu'da örneklerini gördüğümüz bu sanat Anadoluda 17. yy a kadar yaşasa da diğer ülkelerde erken dönemde bitmiştir. hatta taklit kabul edebileceğimiz çakma-kakma sanatı da hündekariye benzemektedir.
