freud'a göre, ''insan doğası gereği kötüdür.'' sebebi ise, temelde iki dürtümüz olan eros ve thanatos bizi kötü yapar. j.j.rousseau'ya göre ise iyidir. insanı kötü yapan şey, Diğer insanlarla olan bir aradalık, Toplumsal yaşamdır.
Peki, iyi insanları iyi yapan iradenin kaynağı nedir?
en temel insan tanımlamasını nasıl yaptığımız üstüne koyacağımız şeyler açısından çok mühim olduğundan geçmişten beridir tartışılagelen bir mevzudur.
örnekler verecek olursak;
rousseau'nın insanların iyi olduğuna yönelik eğilimi modern eğitimin temelinde yer alıyor. ona göre insan olduğu gibi kabul edilirse ve geliştirilirse iyiye yönelik bir varlıktır.
hobbes ise insanın doğasının kötü olduğunu düşünür. insan insanın kurdudur sözü zaten meşhurdur.
liberalizm anlayışı insanın bireysel özgürlüğünün önemli olduğu ve serbest bırakılan insanın iyi olan doğasının ortaya çıkacağını düşünür. serbest piyasa ekonomisi gibi, fikirler çatıştığında uzlaşılacak ortak nokta bulunurdan ziyade serbest piyasada liberal düşüncelere eğilimin otomatikman artacağını da bir nevi ön görmüyor değildir.
marksizm tabanlı ideolojiler ise aslında her ne kadar insancıllık vurgusunda bulunsa da insanın güce ve paraya tapan yapısı nedeniyle sınıfların oluştuğunu ve devrimle zorla bir dönüştürme ve sıkı devlet otoritesi olmadıkça da eşitliğin sağlanamayacağını iddia ediyor alttan alta. zaten bunu görenler sosyal demokrasiye terfi etti zamanla.
psikolojinin sistemli bir kuramsal temelini çizen freud'un etkilendiği kişilerse; marx, darwin ve kendisi itiraf etmese de kimi noktalarda nietzsche'dir başlıca.
freud düşüncesi günümüz modern insanını oldukça etkilemiştir. freud insanı hayvsansal güdüler temelli ele aldığından cinsellik ve saldırganlığı temel güdüler olarak belirler ve sevgiyi dahi süperegonun bastırması sonucu filtrelenmiş bir sonradan ortaya çıkan duygu olarak görür. yani sevgi insanın asli unsuru değildir. insan kaotik bir varlıktır.
kur'an da dikkatimi çeken şeyler ise; melekleri kan dökecek canlı yaratılmasına itirazı ve allah'ın siz bilmezsiniz şeklinde insana yönelik bir sır bırakması. şeytan'ın insanın kötü varlık olduğunu inanması ve kolayca azdırılabileceğini iddiası da dikkat çekici. şeytan meselesi konusunda da basit bir insanlar arası inatlaşma tarzı anlaşılmayıp olayın derinliğine inildiğinde düşünce zenginleştirilebilir.
yine bazı ayetlerde geçen insan nankördür, peşin yaşamayı sever babında ifadeler ve eşref-i mahlukat, ahsen-i takvim gibi kavramlar dikkat çekicidir. insan iyi ve kötüyü fıtratında taşıyan bir varlıktır kur'ana göre ve hayvanlaşmak ile meleklerden üstün olmak arasında iradi bir durumu vardır. iyi insan olmak için mücadele gerekliliği vurgusu vardır. hep ortada durmaya çalışmaktan ziyade yukarı doğru hareketlilik gösterilmesi gerektiği belirtiliyor. bir nevi kendini gerçekleştirme diyebileceğimiz olgun insana doğru ruhi bir yöneliş.
dediğim gibi insan doğasıyla ilgili tanımlamalarımız önemli. insanı anlamak için. temele konulan düşünceden habersiz üstünde yer eden sloganlarla yola çıkıyor olmak bazen kendimizle çelişmemize neden olabilir.
çünkü rab insana kendi ruhundan vermiştir. ve saf bir şekilde onu dünyaya getirmiştir. bebekler allah'ın melekleridir. mesela benimde kızım var ve o bir melek. suçsuz, günahsız, sorumlu olmayan, elinden-dilinden-niyetinden hiçbir canlıya-cansız diğer mahlukatlara zarar gelmeyen bir melek. dolayısıyla her insan doğasında iyidir, yaratılıştan iyidir. sonradan sonraya aklın gelişmesiyle ve ona öğretilen ahlakla birlikte kişiliği iyi-kötü değişmeye başlar.
Bu konuda rousseau'ya katılıyorum. Kötülüğün doğuştan mı yoksa sonradan mı olduğuna dair beyin (amigdala) üzerinde yapılan araştırmalara göre bir seri katil amigdalası ve o katilinkine benzer başka başarılı bir insanınki karşılaştırılmış ve kötülüğün doğuştan olmadığı çevre ve yetiştirilme gibi faktörler sebebiyle ortaya çıktığı sonuca varıldı. Insan doğası iyidir ancak dış etkenlere karşı savunmasız kalabilir ve değişkenlik gösterebilir.
bir arkadaşım düşünde 1 yaşındaki kızının başını bir yere çarptığını görür. beyninin sıvısının akması ve kanamaya kadar detaylı ve iğrenç bir düştür.
"kızım rüyamda can çekişirken ben düşünüyordum biliyor musun" dedi bana...
"neyse en azından özgür olacağız artık. rahat rahat klübe gidebilirim."
arkadaşımın klübe gidip briç oynama hastalığı vardı, kızı doğduğundan beri akşamları eşine yardım etmek için gidemiyordu.
ve bu düş tam anlamıyla bilinçaltının isteklerini doyurma düşüydü. uyandığındaki korku ve dehşet bunu kanıtlıyordu. çünkü alt ve üst bilin arası çatışma belirgin şekilde korkuyla patlamıştı.
insan düşlerinde anne ve babasıyla cinsel ilişkiye girer, özlediği bir akrabasını rüyada görebilmek için bir cenaze töreni düzenleyebilir ve daha neler neler... bunlar ilkel benliğimizin ne kadar korkunç arzulara ve amaca ulaşma yöntemlerine gebe olduğunun kanıtıdır.
sanırım en iyi insan platonun dediği gibi, başkalarının normal hayatta yaptığı kötülükleri ancak rüyasında görendir. ama bu tabi insan doğasının kötülüğe meyilli olma durumunu değiştirmiyor.
iyilik ya da kötülük de zihinde oluşturulmuş şeyler aslında. Toplumla iç içe yaşayan insan hukuki yasalara, dine, ahlaki kurallara ihtiyaç duymuştur. Toplumla iç içe yaşamak ve Rekabet iyilik ve kötülüğe kapı açmış.
insan bir mağarada yalnız başına yaşasaydı iyilik ya da kötülüğe ihtiyaç duyacağı bir meselesi olmayacaktı. Bir hayvanı öldürse bile bu doğal yasa gereği olacaktı. Büyük balığın küçük balığı yemesi günah mı mesela?
insan doğası değil de doğa kötüdür bence. Küçük balığın başına gelenlerin suçlusu doğadır. insanların da belki böyle. Onlara sürekli kendin mi o mu dayatmasını yaşatmasa kötülük ortaya çıkmayacaktı. Oysa insanlar başkalarına özenir, üzülür duruma geldi. sebebi pastadan herkesin eşit pay alamamasıydı. Yani kimse eşit toprağa sahip olup eşit şartlarda yaşamadı bu dünyada. Yaşam ve çevre kötüleştirdi insanı . Doğasında ne iyi ne de kötüydü bence. Tıpkı bir solucan ya da kuş gibiydi.
insan iyidir de cevresi kotudur. Ruso abi dogru demis fransizlar da ozunde iyi insanlar ama cevrelerinde sarkozy gibi dallamalar oldugu surece pek bi sey beklememek lazim onlardan.
