"Çoğu zaman, kelimenin gerçek anlamıyla acıyla farkına varıyorum ki, anlatmak istediğimin yirmide birini bile anlatamadım ve hatta hiçbir şey anlatamadım. Beni rahatlatan şey, tanrı’nın bir gün bana o gücü ve ilhamı göndereceğine, benim de kendimi eksiksizce anlatabileceğime, kısacası yüreğimdeki ve hayal dünyamdaki her şeyi ortaya koyacağıma dair olan umudumdur" demiş rahmetli...
"bağışlayın beni! diyordu. ayaklarınıza kapanarak, sizden af diliyorum. hem sizi, hem kendimi aldattım. bu bir düş, bir hayaldi. bugün sizi düşünerek kahroldum. ne olur, bağışlayın beni!
suçlamayın beni, çünkü size karşı hiç yalanım yoktu. sizi seveceğim demiştim. sizi seviyor, size karşı sevgiden de büyük bir duygu besliyorum. tanrım! olanak olsa da ikinizi birden sevebilseydim... ne olurdu siz, o olsaydınız! sizin için şimdi neler yapmak istemezdim. ne kadar hüzünlü ve kederli olduğunuzu anlıyorum. sizi kırdım. ama sevgiyle kin bir kalpte uzun zaman barınamaz. siz de beni seviyorsunuz.
size teşekkür ediyorum! evet, sevginiz için teşekkür ediyorum. çünkü hayalime, uyanınca bile uzun zaman unutulmayan tatlı bir düş işlediniz. çünkü bana kalbinizi kardeşçe açtınız, yaralı kalbime huzur, mutuluk vermek istediğiniz anı yaşadıkça unutmayacağım. beni bağışlamakla kalbimdde gömülü size ait anıları sonsuz minnet duygularımla bir kat daha yüceleştirmiş olacaksımız. bu anıyı ruhumda ölünceye kadar saklayacağım. kalbim ihanet bilmez; daha dün, bağlı olduğu kimseye bir an içinde nasıl dönüverdiğini gördünüz.
birbirimizi yitirmeyeceğiz. bize gelir, bizleri unutmazsınız. her zaman arkadaşım, kardeşim olacaksınız. karşılaştığımız zaman bana elinizi uzatırsınız değil mi? uzatacaksınız; beni bağışladınız, değil mi? beni eskisi gibi seveceksiniz, değil mi?
evet, sevin beni, unutmayın. çünkü bu anda ben de sizi öyle seviyorum ki!... sevginize lâyığım, hakedeceğim onu aziz dostum!
önümüzdeki hafta onunla evleniyoruz. beni eskisi gibi seviyor, asla unutmamış. ondan söz açtığım için darılmayın. size onunla birlikte gelmek istiyorum. onu seveceksiniz olur mu?
bağışlayın, unutmayın ve sevin.
sizin nastenka'nız."
'bazen susarsın.. yenilmiş sanırlar seni, eksik ve yaramaz. unutma, susan bilir ki konuştuğu zaman kimse kaldıramaz.' sözünün sahibi, çok sevdiğim rus yazar.
dönemine göre;müthiş, edebi değerde eserler yaratan, şimdi bile kurması zor psikolojik çözümlemelere inerek okurken 'vay be' denilecek etkiler bırakan ve kitaplarını kumar borcunu ödemek için yazdıgı rivayeti olan rus realist yazar.
gelmiş geçmiş en iyi yazar olduğunu düşündüğüm kimse. insanı ve ona ait her şeyi en küçük ayrıntısına kadar analiz edip insan ruhunun haritasını en küçük detayına kadar çizmiş dehadır. insanın anlam dünyasının röntgenini çekmiştir. röntgen sonuçlarını çoğu zaman yorumlamadan en steril halde önümüze koymuş, merakla yine bizi gözlemlemeye koyulmuştur. onu okurken birçok yerde ellerim titrer başımın döndüğünü hissederim. en anlamlı görünen, hayatımızın genelini işgal eden, birçok şeyin yazarın kaleminin ucunda un ufak olması ürpermeme sebep olur. onun kaleminde insan ve onun hayatı sürekli gözlemlenen ve sürekli biçimde otopsisi yapılan bir ceset gibidir. kaleminde zaman yoktur bugün ve yarını yazar aynı zamanda dün de vardır yazdıklarında, o bütün zamanların insanıdır. sanırım yazmak din olsa idi tanrısı dostoyevski olurdu.
dostoyevski aynı zamanda, dünyada ideolojik olarak, bilinen ilk batı karşıtıdır. bu konuda, puşkin'in ölüm yıldönümünde verdiği nutuklar "batı çıkmazı" adıyla türkçe'ye çevirilimiş ve 90'larda yayınlanmıştır.
genç yaşta başlanılmaması gereken yazardır. genç derken ergenlikten bahsediyorum tabii. zira ergenlikte okunduğunda, dünya çok iğrenç bir yer tarzı düşüncelere kapılmanız olasıdır. ancak dostayevski bunun tam tersine işaret eder, iyinin ve kötünün hiç varolmadığına, her ikisininde bireysel ilizyonlar sonucu meydana geldiğini savunur. her ne kadar kendisi dindar bir insan olsa da, iyi bireyden tanımının isa olması da kanırlar bunu. dostoyevski'ye göre iyi ve kötü o kadar objektiftir ki, birbirinden ayrılamaz.
kendisi ayrıca dünyanın en iyi yazarı ve sayılı gözlemcilerinden birisidir. *
Yaptığı ruh tahlilleri, kişinin içinde bulunduğu ruh halini yerinde ve sağlam yorumlama,kişilerinin davranışlarıyla kişiliğini ortaya serme( tam bir davranışçı),kişilerin kişilik özelliklerini tanımlayarak sürekli çocukluklarını anlatma vurgulama( tam bir psikanalist), kişilerin bilişlerini, şemalarını kalıpyargılarını tanımlama( tam bir bilişselci) ile tüm psikoloji ekollerini bir bünyede toplayabilmiş nadide psikolog olarak tabir ettiğim şahs-ı muhteremdir.Zaten Nietzche'de onu başının üstüne koyup tanıdığı en iyi psikolog olarak tanıtması boşuna değildir.
Öyle sahne canlandırmaları vardır ki ne o sahneyi unutabilirsiniz ne de o sahne de kişilerin içinde bulundukları ruh halini.o kadar abüyük bir yazardır ki; kimsenin kalkıpta en iyi eseri deyip bir kitabın ismini yazacak kadar büyük bir hataya düşeceğini sanmıyorum.
"bu coşkulu hayranlılk aslında son derece normal: aramızdaki 1 yüzyıla karşın dostoyevski bizim büyük çağdaşımız. geçmişteki yazarlardan çok azı onun güncelliğine sahip: dosto'nun yapıtlarını okumak 20.yy kroniğini okumakla eş anlamlı" Octavio Paz
Çoğu zaman, kelimenin gerçek anlamıyla acıyla farkına varıyorum ki, anlatmak istediğimin yirmide birini bile anlatamadım ve hatta hiçbir şey anlatamadım. Beni rahatlatan şey, tanrı'nın bir gün bana o gücü ve ilhamı göndereceğine, benim de kendimi eksiksizce anlatabileceğime, kısacası yüreğimdeki ve hayal dünyamdaki her şeyi ortaya koyacağıma dair olan umudumdur.
dostoyevski gibi adamların üzerine konuşmak zordur. zira aitsizliği doruklarda yakalamış bir bünye dosto. nez ateisttir, ne teist. ne komünistdir ne faşist. ne rusyalıdır ne de başka bir diyarlı. midemizi bulandıracak kadar gerçekçi, erişemeyeceğimiz kadar gerçektir. yani; ne sevdiğiniz ne de sevmediğiniz bir ilkeye,düstura zincirli değildir. binaenaleyh analitik gözlemde fayda var.
realist olarak bilinir fakat herhangi bir roman türünün yazarı olarak da tanımlayamayız dostoyu. "bir roman yol boyunca gezdirilen ayna demektir" der stendhal; ve realist romanların başat niteliğini belirtir. fakat aynaların göremeyeceği şeyler görürüz romanlarında. insana ait şeyler. çok fazla içimizde, en ücra köşelerimizde gizli kalmış hor duygular. okuyana dek farkında olmadığımız özelliklerimiz. o kadar bizden ki varlığının bile farkında değilken bir kitap sayfasının arasından çıkıverirler. hülyalarımızdan koparır özümüze götürürler bizi. çirkinliğimizi, betliğimizi, eblehliğimizi, çıkarcılığımızı gözümüze gözümüze sokar. artık kabullenme zorunda kalırız. ve sevmek...
bu öz tetkiki, içdünya varyantlarını gözlemlemek, sanırım dünyanın en acı veren işidir. bütün romanlarda dikkatinizi çeker zaten damıtılmış dostoyevski acısı. tabi düşünmek gerek, dikkat gerek. romanın akışına kapıldıysan ya da anaforda boğulduysan sadece zevkli bir roman okumuş olursun. çok düşünürsen de farkında olmadan varoluşçuluk sirayet eder. yavaş yavaş haz almayı bırakırsın zevk rutinlerinden. hatta daha sonra herşeyden. varlık ve eylemlerin tezahüründeki asıl amillere yönelir beynin. bunlar kendileri kadar mutluluk vermez maalesef. istikrarlıysan eğer, hala kaçıp kurtulamamışsan bu gerçek röntgencisi izandan. hayatın değişir dostum. zevk algıların değişir. en zevk aldığın şey daha önce zahirler kadar hoş gelmeyen amiller olur. bu durum içinde bulunduğun duruma göre ya yalnızlığa ya da bohemliğe götürür. fazla dengeli bir adamsan eğer, içinde ayrı bir dünyada halledersin. acıtır falan ama en asili budur.
bir oğuz atay var yerli dostoyevski payesinde. aralarındaki tek fark; dostoyevskiden zevk almanın herkese açık olması, hiç bir izanın ipoteğinde olmaması. dostonun dünya çapında ünlenme nedeni de budur zaten. oğuzcuğum mahalli kalmıştır bu konuda. mahallesi kendisi gibi olanlardan oluşur. mahallesinden olmayanler için kötümser, postmodern bir yazardır sadece. tutunamayangiller için ise bir tanrı. sadece tutunamayanlar anlar onu. hatta yaşar. kitle çapındaki bu farka sebep olan temel unsur; dosto romanlarındaki karakter cümbüşü ve her karaktere atfedilen önemdir. oğuz atay romanlarında kahramandan gayrısı insan ı güzaftır: kurmaca dünyanın yalın insanları. dolayısıyla herkes kendisini bulamaz. herkes çevresinde gözlemlediği bir karakteri bulamaz. bu yüzden müzmin bir gizdir oğuzcuğumun romanlarındaki haz. sadece bazılarına nasip olur. yerinde olmak istemeyeceğiniz bazılarına.
hülasa dostoyevski kimdir nedir uzun hikaye bu. bi uludağ sözlük entrisine sığmaz maalesef. bana sorarsanız; rehinci karıyı öldürmeye karar verdiğinde raskolnikov, raskolnikov önünde "senin değil acı çeken bütün insanlığın önünde diz çekiyorum" dediğinde sofia ve fazlasıyla daimi bir ivan karamazovdur.
hissettirmek istediğini tam anlamıyla hissettiren ve aslında karakterle hiçbir ortak yanınız olmasa bile artık o karakter gibi hissetmenizi başaran okuyan okumayan herkesin okuması gereken yazar.
