dönemindeki herkesin eser bırakma çabasına şahit olunca kendisi de anılarını "bende yazdım" diyerek nazire yaparcasına kitap haline getirmiş politikacıdır.
Memlekete büyük hizmetleri olmakla birlikte, ittihatçı hırsından, ittihatçı taktikleri uygulamaktan bir türlü vazgeçemeyen bir büyüğümüzdür.
inönü'yü de, bayar'ı da sayarız ancak ikisi de atamızın ayarında olmaktan çok uzaktılar ve ikisi de onun eserine ihanet ettiler.
Şahsen "aman stalin saldırırsa ne yaparız?" diye abd'nin kucağına oturmalarını hiçbir zaman kabul edemedim. Stalin'den korkmakta haklıydılar ama atamız olsaydı her ne pahasına olursa olsun bunların yaptıklarını yapmazdı. Yaptıklarıyla atamızın uğruna ömrünü harcadığı "tam bağımsızlık" şiarını yok ettiler.
1950'li yıllar hakkında biraz bir şeyler okumuşluğum var. fakat bu bayar gerçekten çok başka bir adam. ittihat ve terakki'nin sivil kanadından olmasına rağmen her daim silah taşıyan biri. gözü inanılmaz kara bir adam. 27 mayıs sabahı cumhurbaşkanını teslim almaya geliyorlar, bayar muhafız alayına vuruşma emri veriyor. alay komutanı da osman köksal galiba, yani o da darbecilerden. bayar'ın emri doğal olarak yerine getirilmiyor. askerler basıp bayar'ı teslim almaya geldiklerinde tabancasını çıkarıp askerlere doğrultuyor. bundaki cesaret ve gözü karalığı çok az kimsede görmüşümdür. neyse, sonra silahını kendine doğrultarak intihara kalkışıyor. askerlerden biri o an koluna vuruyor da kurşun çenesini sıyırıyor. mesela yassıada'da menderes tam bir harabeydi, çökmüş, sinmiş, korkan ve hatta görgü tanıklarına göre konuşmakta bile zorlanan bir portre çiziyordu. bayar ise tam tersi. ali fuat başgil'in olduğu toplantıda protestocuların "tenkil"i emrini verip vermediğini soruyorlar mahkemede, bayar "evet, tenkil edin dedim" diyor. yahu tenkit şu bu olmasın? diye soruyorlar. "tenkil dedim" diye tüm bir 27 mayıs'a atarlanıyor. sonra da kayseri'de taburcu olunca silahlı kuvvetlere karşı gövde gösterisi yapmıştı. sonra tekrar hapse koydular. daha bunun gibi bir sürü hikaye anlatılabilir. başka bir adammış bayar.
ismet inönü gibi pür devletçi bir ekonomik anlayış yerine liberal bir anlayışı benimsemiş iktisatçıdır. atatürk'e inönü'den daha yakın olmasıyla bilinmektedir. gençliğinde imam kılığına girip anadolu köylerinden direnişçi toplardı. böyle de kahraman bir adamdı celal bayar. yassıada mahkemelerinde kendilerine büyük ayıp edilmiştir.
rothschild gibi aşırı zenginlerin desteğiyle 1860'ta paris'te kurulan alyans israilit, yahudilerin eğitimine ve meslekî gelişimine destek olmak amacıyla özellikle osmanlı topraklarında kurduğu okullarla meşhur.
eğitim dili fransızca olan bu okullardan mezun pek çok müslüman türk alyansist mevcut. ittihat ve terakki'nin yöneticilerinden biri olan talat paşa, birçok müslüman türk mebus gibi alyans mezunudur.
alyansçılar genellikle cv'lerinde bunu -en azından açıkça- yazmayı tercih etmiyorlar gibi duruyor. mesela türkiye'nin üçüncü başbakanı ve de cumhurbaşkanı celal bayar'ın tbmm'nin sitesindeki kısa özgeçmişinde "bursa fransız okulu" olarak geçen okulun asıl adı, bursa alliance israelite universelle.
mahmut şevket paşa, munis tekinalp (moiz kohen), sevim tarı gibi öğrencilik yapanlara ilaveten alyans israellerde öğretmenlik yapan müslüman türk alyansistler de mevcut. örneğin;
- ahmet rasim'in hasköy alliance israelite universelle okulunda edebiyat öğretmeni olduğu ve yahudi talebelere türkçe öğretmek için "ameli-nazari talim-i lisan-ı osmani” kaleme aldığı biliniyor.
- osmanlı imparatorluğunda açılan ilk alyans okulu olan 1867 tarihli edirne alliance israelite universelle mezunu talat paşa, sadece öğrencilik değil, aynı zamanda bu okulda öğretmenlik de yapmış.
