ekim devrimi gerçekleştirilmeden önce; sovyetlerin ilk yöneticilerinin desteklerini ardlarına alabilmek için, bağımsızlık sözü verdikleri küçük türki cumhuriyetçiklerin bu sözün tutulmaması üzerine giriştikleri ayaklanma ve tepkiler karşısında, sovyetler birliği'nin yürürlüğe koyduğu yıldırma ve asimilasyon politikalarını kapsar.
orta asya'da türkistan'da 1917 ylında başlayıp sovyetlere karışı aralıklarla devam eden 1931 yılında son bulan bağımsızlık mücadelelerine sovyet yönetiminin takdığı addır.
sovyet yönetimi bu olayı dünya kamuoyuna kötü bir olay gibi göstermek için, bu harekete ''basan, haydutluk eden'' banasına gelen basmacı adını takmıştır.
türkistan'da yapılan bu mücadeleye 1918 yılına kadar erbaş korbaşı isimli biri liderlik etmiştir. daha sonra harekatın başına muhammed beg hacı kocakoğlu geçmiştir. kasım 1919'da basmacılar kızıl orduyu yenerek fergan'yı almıştır ve burada idari askeri teşkilatlanmaya gidilmiştir. alınan yenilgiler nedeniyle sovyetler türkistan cephesini açmıştır ve basmacılar ağır kayıplar vermiştir. fakat savaşın seyri enver paşa'nın türkistan'a gelmesiyle değişmiştir. enver paşa 19 mayıs 1922'de sovyetlere verdiği ültimatom ile sovyetlerin türkistanı boşaltmasını istemiştir. sovyetler bu isteği kesinlikle reddederek türkistan'a saldırıya geçmiştir. enver paşa sovyetlere karşı ilk başarısını duşanbe'yi alarak sağlamıştır. fakat diğer birliklerlerden yardım gelmemesi üzerine ağır makineli silahlarla donatılmış kızıl ordu karşısında bir şey yapamamıştır.
enver paşa 15 haziran 1922'de duşanbe yakınlarında belcıvan köyünde yakalanarak idam edilmiştir.
