Kadının hakim konumda olduğu, ilişkilerin kadın merkezli yürütüldüğü toplumsal örgütlenme biçimidir. Ana egemenliğine dayanan, sosyal ilişkilerin düzenlenmesinde anayı esas alan, kadının siyasal görevler üstlendiği sosyal-hukuksal sistemdir.
En orijinal Türk toplumu yapısından kaynak alan din şamanlıktır. Morgan'ın sınıflamasına göre, Aşağı barbarlık konağında ki Anahanlık düzenine giren inançlar sistemidir.
ilk cinsel yasakları ile KAN kutsallığının sembolü olan Totemler dinidir. Şamanizm teşkilatında ki totemler ve koruyucu ruhlar hep dişidir. Bu dinin kadın dini olduğu bununla da kanıtlanır. Ruhanileri KAM veya KAMANLARdır. Şaman sözcüğü buradan çıkmıştır. Erkek şamanlar, yaptıkları dini ya da sihirli törenlerde başarı kazanmak için, kadın gibi saçlarını uzatırlar, kadın elbisesi giyerler, ince sesle konuşurlar, hatta kendilerinin gebe kaldıklarına, birtakım balık, karga gibi şeyleri doğurduklarına inanırlardı. Şaman, kadına ne denli benzerse değeri o kadar çok olurdu. Şamanizm devrinde 4 mevsime mahsus kurban törenleri ile, senenin ortasında büyük kurban ( bütün aşiretin totemi olan öküz) yapılırdı.
ilk Türk dini, ilk Türk toplumu gibi, eşitliğin, kardeşliğin ve mutluluğun dinidir. Çünkü içine sınıf ve imtiyaz kurdu girmemiştir.
iL dini ile iLHANLIK dini, Türk toplumunun Uzakdoğu'da az çok medenileşmiş Çin toplumundan kaynaklanmışa benzer. Daha doğrusu, çevre etkisi altında Şamanlığın geçirdiği değişikliklerle olmuşlardır. Sosyoloji bakımından iL dini de, iLHANLIK dini de Orta barbarlık konağına girerler. Ama iki ayrı aşamadırlar.
iL DiNi (ANAHAN ve BABAHAN DiNi), Şamanlığın temeli olan Anahanlık(Ana hukuklu kan örgütü) ile, onu erkek yararına değiştirmeye çalışan Babahanlık arasında kurulmuş, eşit haklı bir uzlaşma dinidir. Erkek, Sürü sahibi olarak iL BESLEYiCi, ama kadın da, Geleneksel Anahan olarak iL BiLiCi durumundadır. Kadın-erkek dengesi: iL=BARIŞ ve birlik getirmiştir. Oğuz onun sembolüdür. Osmanlı padişahlarının hem siyaset hem din başkanı(halife) oluşları üzerine, "Zıllül lahüfil erz"( Tanrının yeryüzünde ki gölgesi) oluşları da, Türklerde(töreli insanlarda) iL=BARIŞ dininden kalma bir deyimdir.
BABAHAN DiNi döneminde ise Artık Anahanlık dini yenilmiştir, kötülenmiş ve Babahanlığın zıt kutbu durumuna sokulmuştur. Bir ilin diğer illere hakimiyeti ilhanlıktır. Gerek il gerekse ilhanlık teşkilatı devlet değildir. Bütün insanların eşitçe silahlı bulundukları ve katıldıkları KAN teşkilatıdır. Yenilen il, ya yok edilir ya da yenen il içine katılırdı. Katıldığı zaman da silahından tecrit edilmezdi. Ama, Türk toplumunun her KAN'ı yenilince bunu insan üstü bir alın yazısı sayardı.
ilhanlık çağında Türk toplumu henüz göçebelik düzeyinde kent çağına girmek üzere iken, ilişkili bulunduğu medeniyetlerle geliştirilen DEMiRE kavuşmuştu. Demiri de ele geçiren Babahan, daha çok baskı ve zor kullanma fırsatını bulmuştu. Ama egemenliğini sürdürecek hiçbir siyasi teşkilatı yoktu. Bu nedenle ilhanlık dini de, yenilenlerle yenenleri birbirlerine kaynaştıran yaşama yasası oldu. **
