tam anlamıyla özgür, sadece bulunduğu anı yaşayan, sadece o anı düşünen kişilerin tattığı doyumsuz duygudur. şöyle ki: kişi tam anlamıyla özgür olabilmişse eğer ne geçmişi, ne geleceği düşünür. zira geçmiş zaten geçmiştir ve kişi zaten geçmişte yaşadıklarından ister istemez ders çıkarır ve bunu tecrübe deposunda biriktirir ve yeri geldiğinde iyi bir gelecek için kullanır. geçmiş, gelecek dışında kişi kendisine empoze edilmiş bilgilerden arınır bu bilgiler din kuralları, gelenek-görenek gibi şeylerdir. bunları kararlarını etkilemesine izin vermez. tam anlamıyla gerçek kişiliğini bulmuş bir bireydir. kendine güveni tam hiçbir şeye ihtiyaç duymadan o an doğru karar verebilme yetisine sahip biridir. ayrıca dikkat edin yaşamınızda neyin üzerine çok titrerseniz o titrediğiniz kişi, olay veya başka bir şeye bir şey olur. kırılır, dökülür ve bu sizi üzer. ama sürekli bu anda kalıp, o anki şartları değerlendirirseniz -ki bu şartları değerlendirirken, beyniniz ister istemez tecrübelerinize danışacaktır. sizin ekstra olarak düşünmenize gerek yok- hiçbir baskı hiçbir empoze bilgi etkisi altında kalmadan yani gerçek benliğizle karar verirseniz emin olun sizin için en doğru karar o olacaktır. bir düşünün, aklınıza buna benzer olaylar gelecektir. sınavlar mesela, çoğu zaman bir soruya hızlı hızlı yaparak, hemen cevabını bulursunuz lakin soruyu kontrol etmeye döndüğünüzde kafanız karışır bazen. "acaba böyle miydi yoksa diğer türlü müydü?" diye düşünürsünüz ve içiniz rahat etmez cevabı değiştirirsiniz. ve sınav sonuçları açıklanıp, kağıdınızı kontrol ettiğinizde aslında ilk yaptığınız cevabın doğru olduğunu görürsünüz. bunun biyolojik açıklaması kısmen şöyledir. insan beyninin sağ lobu sadece şu andaki işlerle ilgilenir, o işleri düşünür; sol lobu ise geçmiş, gelecek, empoze bilgiler gibi kararlarımızı kısıtlayıcı, engelleyici şeylerle ilgilenir. kişi önünde bir seçenek varken ve bu seçeneği beyinin sağ lobuyla değerlendirirken, anında sol lobla iletişime geçer ve o seçenekleri kısıtlayıcı faktörlerle veya kısıtlayıcı eleklerle seçeneği eler ve bir karara varırsınız. sınav örneğinde aklınıza gelen ilk cevap, sağ lobunuzla değerlendirdiğiniz cevaptır; değiştirdiğiniz cevap ise sol lobla bazı eleklerden geçirdikten sonra verdiğiniz cevaptır. söylemek istediğim şu örnekle daha anlaşılır olacaktır: şimdi bir kız gördüğünüzü düşünün,** kız size göre çok güzel geldi, tam olarak sevebileceğiniz biri. ilk etapta "abi ben gidip, konuşacağım kızla" gazına gelirsiniz. ama çok kısa bir süre sonra kızla konuşamazsınız. çünkü şu anda o kızı düşünüyorken beyninizin sağ lobuyla, sol loba bilgi gönderdiniz ve sol lob da size geçmişinizden ilişkiler gösterdi. işte önceden teklif ettiğiniz bir kızın sizi reddetmesi ve buna bağlı olarak hissettiğiniz gibi. o aklınıza gelince siz direk duraksadınız. çünkü geçmişten gelen o reddetme ve hüzün sizi şuna şartlandırdı."ben teklif ettiğimde ya bu kız da reddederse, ya gene üzülürsem o kadar" diye düşünürsünüz işte beyniniz burda sağ lobun istediğini mi yoksa sol lobun istediğini mi yapsam diye düşünürken kız gözden kaybolur. ve siz söylememiş olursunuz, ondan sonra bir süre o kızı düşünürsünüz "teklif etseydim ve kız kabul etse sinemaya giderdik, beraber bir şeyler yapardık. bana önem veren biri olurdu" gibi düşüncelerle kendinizi yersiniz yani yine hüzünlenirsiniz. ama sağ lobu dinleyip, bu anda kalıp, gidip kızla konuşsaydınız belki kız düşündüğünüz gibi teklifinizi kabul edecekti. "ama teklif etmeme ihtimali hala var" diyeceksiniz. şimdi biraz başa dönelim ne demiştik, tam anlamıyla özgür olan kişi geçmişi, geleceği vs. düşünmez bu anı yaşar. o da geçmişte kalacağından pek koymaz o hüzün. kısacası insan yapamadığından, denemediğinden pişman olur; bu bir gerçektir. özgür insan da bu anda kalabildiği sürece sürekli dener, bazen yanılır, bazen haklı çıkar. ama denemiştir aklını kemiren "acaba yapsaydım, deneseydim" gibi bir ihtimal yoktur. insan vücudu nasıl deneyerek en az güçle en fazla işi yapabilecek gündelik hareketleri keşfetmişse*, duyguları ve hisleri de böyledir deneyerek asıl kendisini bulur, asıl benliğini.
