velakin şöyle de bir şey vardır; kastedilen şey din ise: din- yobazlık; din- irtica; din-gericilik ikilemelerinden sonra aslında bu din-özgürlüğün elinden alınması kombinasyonu da yeni bir şey değil aslında. ilk defa ortaya atılan bir şey değil bu. ortaçağda batının içine düştüğü karanlığın sebebini islam dininde beyhude bir şekilde arayan herkes bu bakış açısına sahip. islam dininde kilise gibi bir otorite yoktur. otorite yalnızca allah'tadır.
başlığın olabilirlik tarafı da yok değil; batıdan devşirilen bu bakıç açısından sıyrılırarak hadiseye bakarsak, din kelimesinden de islam dinini anlıyor ve bunu kastediyorsak bir gerçeği teslim etmek gerekiyor: bir şeye inanmak bazı yaptırımlar getirir. bu yaptırımlar kişinin bakış açısına göre kayıp olabilirler. mesela ; müslüman bir adam zina yapma, hırsızlık yapma, içki içme özgürlüğüne sahip değildir. yine bir müslüman "allah inancı tamam ama ben cehenneme inanmıyorum bu inanç beni bayıyor" deme lüksüne sahip değildir.
gelgelelim insanın sözümona özgürlüğüne kısıtlama getiren tek şey din değildir. bir insan ben demokrasiye inanıyorum diyorsa, dünyadaki en adil insan olsa bile tek başına ülke yönetemez, materyalizme inanıyorsa tarihi ekonomik gelişmeler bağlamında görmek zorunda kalır, pozitivistse duyu organlarıyla algılanmayan tecrübeleri bile yok sayma çelişkisine razısınız demektir v.s. v.s. uzatılabilir.
ancak din getirdiği bir kısmına yukarda değindiğim kayıtların teori kısımları insanın ontolojik ihticayaç ve problemlerini çözerek ahret inancıyla yüksek bir ideal sağlar. ahlaki kayıtları ise insan ilişkilerinde düzen sağlar.
vel hasıl kelam dinlerin getirdği yaptırımları kayıp veya özgürlük kısıtlaması olarak görmek de bunları birer amaç kabul etmek de kişilerin konumuna göre değişkenlik göstermektedir.
