siz o'nun 28 ekim 1923 gecesi bir anda çıkıp "efendiler yarın cumhuriyet ilan edeceğiz" dediğini ve bir gün sonra cumhuriyeti ilan ettiğini düşünüyorsunuz değil mi?
oysa ki o daha selanik'teki köyünde tarlada kargaları kovalarken özlem duyduğu şeyin cumhuriyet olduğunu, 1283 numarası ile girdiği ve hala "içinde" olduğu harbiye yıllarında öğrenmişti.
sonra, hareket ordusunun kurmay subayı olduğu yıllarda dört elle sarılmıştı cumhuriyet fikrine.
ama ilk defa 1. dünya savaşı'nın başlangıcında açtı sırrını dostlarına.
"bu milletin kurtuluşu ancak cumhuriyet rejimi ile mümkün olabilir" diyordu...
ardından yıllar süren büyük savaş sonunda teslim olmuş bir devletin subayı olarak teslimiyeti ve işgali kabullenemedi, anadolu'ya geçerek milli mücadeleyi başlatmak için 16 mayıs'ta bandırma vapuru ile istanbul'dan karadeniz'e açılırken aklında "cumhuriyet" vardı.
aylar sonra bu fikrini erzurum kongresi sırasında "yaz müfit, zaferden sonra idare şekli cumhuriyet olacaktır" diyerek mazhar müfit'e kayıt altına aldırdı.
tarihler 8 eylül 1922'yi gösteriyordu.
ertesi gün şanlı ordumuz izmir'e girecek, 3.5 yıl süren kurtuluş mücadelesi zaferle taçlanacaktı. Mustafa kemal ve kurmay heyeti, nif kasabasında bir bağ evinde geceyi geçiriyorlardı. keyifler yerindeydi, türküler söyleniyorken; o, yanında oturan halide onbaşı'ya dönerek; "opera yapacağız halide" diyerek cumhuriyeti müjdeliyordu...
ve o gecenin ardından geçen 1 yıl 1 ay 21 gün sonra.
harbiye'ye girdikten 24 sene sonra,
hareket ordusundaki kurmay subaylıktan 15 sene sonra,
1. dünya savaşının başlangıcından 9 sene sonra,
erzurum kongresinde mazhar müfit'e "yaz müfit" dedikten 3.5 sene sonra hayallerini gerçekleştiriyor, cumhuriyeti ilan edip "ilelebet payidar" kalacağını bizlere müjdeliyordu.
bugün bu büyük eserin, ilelebet payidar kalacak eserin 100. yılındayız.
